Bonenkruid: gezondheidsvoordelen & inhoudsstoffen bonenkruid

Bonenkruid (Satureja) is een geslacht uit de lipbloemenfamilie. Er is zomerbonenkruid of eenjarig bonenkruid (Satureja hortensis) en winterbonenkruid of bergbonenkruid (Satureja montana). De smaak van beide soorten verschilt nauwelijks van elkaar. Eenjarig bonenkruid is, zoals de naam al aangeeft, een eenjarige plant met rijk vertakte stengels die in het onderste deel houtachtig zijn. Bergbonenkruid is daarentegen een vaste plant die oorspronkelijk uit de Middellandse Zee en de Balkan komt, waar het groeit op droge en rotsachtige hellingen, op hoogtes tot 1.500 meter. Beide soorten bonenkruid zijn te gebruiken als keukenkruid en hebben ook een helende, genezende werking.

• Profiel van bonenkruid
• Oorsprong en voorkomen
• Classificatie
• Inhoudsstoffen en effecten
• Bitterstoffen
• Tannine
• Fytosterolen
• Slijmstoffen
• Terpenen
• Gezondheidsvoordelen van bonenkruid
• Gebruik van bonenkruid in de keuken
• Bonenkruid kopen

Profiel van bonenkruid

Kenmerken van bonenkruid zijn:

• Wetenschappelijke naam: Satureja
• Plantenfamilie: lipbloemenfamilie (Lamiaceae of Labiatae)
• Voorkomen: Arabisch schiereiland, het oostelijke deel van het Middellandse zeegebied, tot Iran, alle mediterrane landen, Midden-Europa, India, Zuid Afrika, Noord Amerika, West Azië.
• Delen van gebruikte planten: bladeren, stengels
• Toepassingsgebieden: ademhalingsmoeilijkheden, verminderd libido, huidproblemen, rusteloosheid, menstruatieproblemen en dyspepsie/indigestie

Oorsprong en voorkomen

Bonenkruid komt uit het Middellandse Zeegebied en werd daar in de Romeinse tijd samen met andere kruiden zoals tijm en oregano gebruikt. Dankzij benedictijnse monniken vond bonenkruid reeds in de 9e eeuw zijn weg over de Alpen. Er zijn ongeveer 30-40 verschillende soorten bonenkruid. Het groeit tegenwoordig in Europa (Centraal- en Zuid-Europa), West-Azië, Zuid-Afrika en Noord-Amerika.

Classificatie

Bonenkruid behoort tot de lipbloemenfamilie (Lamiaceae) of beter gezegd, tot de botanische onderfamilie Nepetoideae. Bonenkruid is verwant aan andere, veelal mediterrane kruiden, zoals salie, rozemarijn of tijm. Het geslacht bonenkruid (Satureja) bestaat uit ongeveer 30-40 soorten, waarvan zomerbonenkruid (Satureja hortensis) en winterbonenkruid (Satureja montana) de bekendste zijn. Een ander type bonenkruid dat in de handel is, is Indian Mint (Satureja douglasii). De bladeren van deze variant leveren een heerlijk fris spearmint-aroma.

Inhoudsstoffen en effecten

De geneeskrachtige eigenschappen van bonenkruid zijn bijzonder goed omdat er een overvloed aan medicinale actieve ingrediënten in de plant zit. Opvallend zijn met name de slijmoplossende, spijsverterings- en metabole regulerende stoffen in de etherische olie van bonenkruid, zoals:

• bitterstoffen
• tannines
• fytosterolen
• slijmstoffen
• terpenen

Bitterstoffen

Bitterstoffen zijn een groep plantaardige stoffen met een bittere smaak. Deze stoffen bevorderen de uitscheiding van maagzuur en gal en bevorderen daarmee de eetlust en de spijsvertering. Bitterstoffen komen voor in bijna alle spijsverteringskruiden, die meestal een bitter aroma hebben. Deze plantensubstanties zijn met name bekend van kruidenbitters, een kruidenlikeur waarin een mengsel van kruiden heeft getrokken. De zogenaamde Theriak, een brouwsel uit de oudheid dat tot in de 19e eeuw werd gebruikt voor de behandeling van vergiftiging en tal van algemene ziekten, vertrouwde op de genezende kracht van deze natuurlijke stoffen, die meestal worden geleverd door glycosiden of alkaloïden.

Bitterstoffen hebben niet alleen een bloedsomloopbevorderend effect in het maag-darmkanaal en een stimulerend effect op de aanmaak van spijsverteringssecreties, zoals gal of maagzuur. Daarnaast hebben bitterstoffen ook een antibacteriële antischimmel
ontstekingsremmende, ontspannende en immuunversterkende werking. Hierdoor is het een goede hulp voor symptomen die typisch zijn voor indigestie/dyspepsie en gastro-intestinale infecties. Met name het krampstillende effect heeft ook een kalmerend effect op buikkrampen, waaronder ook menstruatiekrampen.

Tannine

Tannine dankt zijn naam aan het feit dat het van oudsher diende om dierenhuiden te looien. De naam stamt van het Latijnse tannare, dat looien betekent. Dit proces zorgde er ook voor dat dierenhuid steriel gemaakt werd. Dit komt door de bijzondere eigenschap van de tannines om het watergehalte van de eiwitten in de dierenhuid te verwijderen. Hierdoor droogt de huid uit en vormt deze geen voedingsbodem meer voor bacteriën, schimmels en dergelijke, die zich liever op een vochtige huid nestelen. Bovendien vernauwen de huidvaten zich onder invloed van tannines, waardoor het huidoppervlak dichter wordt en daardoor moeilijker voor ziektekiemen om door te dringen.

Dit zijn in feite natuurlijke antibiotica en tannines worden niet alleen gebruikt voor het desinfecteren van dierenhuiden, maar ook voor de behandeling van infectieziekten. Daarnaast hebben tannines ook andere medisch waardevolle genezende krachten. Al met al werken tannines samentrekkend, antimicrobieel, hemostatisch, ontstekingsremmend en rustgevend. Tannines zijn daarom niet alleen te vinden in tal van natuurlijke antibiotica, maar ook in medicijnen voor maag-darmontsteking, ontsteking van mond en keel, huidcrèmes, genezende zalven en tegengiffen.

Ondanks hun uitstekende helende eigenschappen, mogen tannines slechts tijdelijk worden gebruikt. Langetermijneffecten kunnen tot een aantal ongewenste en gevaarlijke complicaties leiden.

Fytosterolen

In bonenkruid zitten ook fytosterolen, ook bekend als plantensterolen of plantaardige sterolen, waaronder ß-sitosterol. Fytosterolen hebben een positief effect op het lichaamseigen cholesterol. Een dagelijkse inname van 1,5 - 2,4 gram plantensterolen kan het LDL-cholesterolgehalte met 7 tot 10% verlagen. Verhoogd LDL-cholesterol wordt als slecht beschouwd.

De genezende effecten van fytosterolen zijn vooral geconcentreerd op het cholesterolgehalte in het bloed. Deze stof stimuleert de lichaamseigen cholesterolproductie door de opname van cholesterol in de darm te remmen. Dit is vooral belangrijk voor mensen met een hoog cholesterol, maar ook voor mensen die last hebben van verharding van de bloedvaten (aderverkalking of atherosclerose) of deze ziekte willen voorkomen, kunnen fytosterolen waardevolle helpers zijn. De ziekte wordt voornamelijk veroorzaakt door een zeer vetrijk dieet, waarvan bekend is dat het het cholesterolgehalte omhoog schiet. Naast aderverkalking kan het resultaat ook een verhoogd risico op een hartaanval of beroerte zijn.

Slijmstoffen

de slijmstoffen in bonenkruid zijn voornamelijk verantwoordelijk voor het hoestonderdrukkende en slijmoplossende effect van het kruid. Deze slijmstoffen hebben een genezend effect, vooral op de slijmvliezen in mond, keel en maag-darmkanaal. Dit komt doordat ze het slijmvlies bedekken als een beschermende en verzachtende laag. Dit heeft een ontsmettend, ontgiftend, ontstekingsremmend
en rustgevend effect. Van slijmstoffen is tevens bekend dat ze de bloedsuikerspiegel verlagen en het immuunsysteem versterken.

Terpenen

De groep terpenen is het meest vertegenwoordigd in bonenkruid met meer dan 60 procent in de etherische olie van de plant. Hun werkingswijze is soms zeer individueel en varieert van hormoonregulerende en ontstekingsremmende effecten tot immuunversterkende aspecten tot kankerremmende eigenschappen. Terpenen zijn echter bijzonder efficiënt in het bestrijden van ziektekiemen. Dit geldt met name voor ingrediënten zoals carvacrol, p-cymeen, limoen, thymol en ursolinezuur.

De actieve bestanddelen met aan antibioticumwerking worden in de geneeskunde gebruikt om infecties te bestrijden en om te ontwormen. Daarnaast worden ze gebruikt voor ontstekingsremmers en insectenwerende middelen. Gekneusd blad van bonenkruid verlicht bijensteken.

Met name ursolinezuur staat ook bekend om zijn cholesterol- en bloedsuikerverlagende effecten. Er zijn ook aanwijzingen dat het zuur cytotoxisch is, wat zinvol kan zijn ter behandeling van kanker. Carvacrol daarentegen is een geheim wapen tegen reuma en jicht. Het effect van de natuurlijke terpenoïde stof is vergelijkbaar met dat van chemische cyclo-oxygenaseremmers zoals celecoxib en andere reumatische middelen. Een behandeling van twee maanden met carvacrol (1.2 mg/kg/dag) biedt ook voordelen voor de luchtwegen van astmapatiënten, zo blijkt uit onderzoek.[1]

Terpenen zijn vaak ook de smaakmakers in kruiden. Vooral limoen en thymol zitten vaak in aromatische kruiden.

Gezondheidsvoordelen van bonenkruid

Zelfs in de middeleeuwen was bonenkruid een bekend geneeskrachtig kruid, dat voornamelijk werd gebruikt om maaltijden te kruiden of in het algemeen voor dyspepsie/indigestie. Bonenkruid werd vaak bereid als thee of met honingwater. Bonenkruid werd ook gebruikt om hoofdpijn en slaapproblemen te behandelen.

Bonen zijn niet altijd licht verteerbaar. Het toevoegen van bonenkruid voorkomt zowel winderigheid als maagkrampen en darmkrampen. Een thee bereid uit het verse of gedroogde kruid (bereidingstijd van thee van vers bonenkruid is ongeveer 10 minuten en van gedroogd bonenkruid ongeveer 5 minuten) heeft hetzelfde krampstillende effect en helpt ook tegen diarree door het tanninegehalte in het kruid. Bonenkruid bereid als thee of als kruidensiroop is ook effectief bij hoest. Bonenkruid heeft zich ook bewezen in de verzorging van een vette, onzuivere huid. Een gezichtsstoombad met bonenkruid reguleert de talgproductie en helpt onzuiverheden te behandelen. Bonenkruid heeft tevens antibacteriële eigenschappen.

Gebruik van bonenkruid in de keuken

Bonenkruid is een klassieker in het kruidenrekje. Bonenkruid is naast vers, ook in gedroogde vorm te verkrijgen. In tegenstelling tot veel andere kruiden is bonenkruid ook zeer aromatisch in de gedroogde versie en kan het met een goede kwaliteit zelfs een intenser aroma hebben. De smaak van bonenkruid is krachtig en scherp met een licht kruidige noot, enigszins vergelijkbaar met een mengsel van rozemarijn en tijm; winterbonenkruid smaakt intenser dan zomerbonenkruid. De etherische oliën zijn verantwoordelijk voor de vrij intense smaak, vooral thymol en carvacrol.

Bonenkruid smaakt niet naar bonen, maar het past perfect bij alle soorten bonen, ook in bonensalade. Daarnaast kun je het heel goed meekoken in soepen of met peulvruchten en kool. Bonenkruid past ook uitstekend bij lams- en visgerechten. Een ander gebruik van bonenkruid is de bereiding van zelfgemaakte kruidenboter. Bonenkruid gaat heel goed samen met andere mediterrane kruiden zoals lavendel, oregano of salie.

Over het algemeen wordt zomerbonenkruid vaker gebruikt in de keuken, aangezien deze iets milder smaakt dan winterbonenkruid. In principe kunnen echter beide soorten worden gebruikt. Aangezien bonenkruid een vrij sterk aroma heeft, mag het slechts zeer spaarzaam als specerij worden gebruikt. Bonenkruid moet je niet pas aan het einde toevoegen. De smaken gaan bij het koken niet verloren, maar worden juist goed verdeeld.

Bonenkruid kopen

Vers bonenkruid is meestal te vinden in potten in de meeste tuincentra en bouwmarkten. Bonenkruid is ook sporadisch te vinden in supermarkten. Als je lang van hartig wilt genieten, koop dan het meerjarige winterbonenkruid, Voor gebruik in de keuken wordt echter vooral het zomerbonenkruid gebruikt. Veel kruidenwinkels of online winkels bieden ook gedroogde producten aan. In supermarkten is gedroogd bonenkruid te vinden bij de kruidenafdeling.

Noten:

1. VNIG. Carvacrol bij astma. https://www.vnig.nl/nieuws/carvacrol-bij-astma/ (ingezien op 2-8-2020)

Lees verder

• Bitterhout (kwasibita): gezondheidsvoordelen en werking
• Lindebloesem: de gezondheidsvoordelen van lindebloesemthee
• Geneeskrachtige planten en kruiden: soorten en toepassingen
• Quercetine: gezondheidsvoordelen en quercetine in voeding
• Waterkers: gezondheidsvoordelen en voedingswaarde waterkers