Zoet Aztekenkruid: gezondheidsvoordelen en inhoudsstoffen

Zoet Aztekenkruid, ook wel bekend als honingverbena, is een meerjarig kruid dat oorspronkelijk uit het zuiden van Mexico, het Caribisch gebied (Cuba, Hispaniola en Puerto Rico), Midden-Amerika, Colombia en Venezuela komt. Het kruid maakt een nogal onopvallende indruk en is voornamelijk te vinden op kale, aan de zon blootgestelde locaties. In de volksgeneeskunde wordt het vooral gebruikt bij verkoudheid en aanhoudende hoest. Zoet Aztekenkruid kan in de keuken worden gebruikt als suikervervanger. De blaadjes bevatten 1000 tot 1500 keer meer zoetstof dan suiker, maar vanwege de kamfer in het blad, welke behoort tot de klasse van de terpenen, mag deze niet geconcentreerd worden tot zoetstof.

• Wat is zoet Aztekenkruid?
• Profiel
• Inhoudsstoffen en effecten
• Terpenen
• Flavonoïden
• Toepassing en dosering
• Algemeen
• Koud extract
• Thee
• Tinctuur
• Gezondheidsvoordelen van zoet Aztekenkruid
• Bijwerkingen

Wat is zoet Aztekenkruid?

Zoet Aztekenkruid (Lippia dulcis) is familie van de citroenverbena (Vervaine). Het kruid is in Nederland nog relatief onbekend als geneeskrachtig kruid en als alternatief voor suiker. Kenmerkend voor de geurige plant is niet alleen een hoog zoetstofgehalte, maar ook een aanzienlijk gehalte aan kamfer, waardoor de plant in de landen van herkomst een zeer gewaardeerd middel is tegen luchtwegaandoeningen en pijnlijke ontstekingen. Voorzichtigheid is echter geboden. Zoet Aztekenkruid moet niet worden verward met stevia, een zoetstof en suikervervanger afgeleid van de bladeren van de plantensoort Stevia rebaudiana. Hoewel beide planten zogenaamde zoetstofplanten zijn, kan zoet Aztekenkruid vanwege zijn hoge kamfergehalte niet geconcentreerd worden tot zoetstof.

Profiel

Zoet Aztekenkruid heeft de volgende kenmerken:

• Plantengeslacht: Lippia, een geslacht van bloeiende planten in de verbena-familie
• Plantenfamilie: ijzerhardfamilie (Verbenaceae)
• Alternatieve naam: honingverbena
• Voorkomen: Midden-Amerika, Mexico
• Toepassingsgebieden: astma, bronchitis, verkoudheid, griep, hoest, maag-darmaandoeningen, indigestie/dyspepsie
• Gebruikte plantendelen: bladeren, bloemen, wortels

Inhoudsstoffen en effecten

Wat betreft de zoete smaak en de genezende effecten van zoet Aztekenkruid, zijn de etherische oliën van de plant doorslaggevend. Ze bevatten enkele actieve stoffen die goed bekend zijn in de geneeskunde en waarvan de gezondheidswaarde anno 2024 goed is gedocumenteerd.

Terpenen

Het zoete kruid dankt zijn extreme zoetheid vooral aan de sesquiterpene stof 'hernandulcine', die ontdekt werd in 1985 en vernoemd is naar Francisco Hernández de Toledo (1514-1587) de Spaanse arts en natuuronderzoeker die als eerste de plant beschreven in de zestiende eeuw. De plant is grofweg 300 keer zoeter dan stevia en 500 tot 1000 keer zoeter dan suiker. Omdat het ook weinig calorieën bevat, hebben onderzoekers terpeen voorgesteld als een natuurlijke zoetstof. Hier is echter voorzichtigheid geboden, omdat zoet Aztekenkruid naast hernandulcine nog andere terpenen bevat, waarvan je maar een beperkte hoeveelheid mag hebben. Een voorbeeld hiervan is het hoge kamfergehalte in de honingverbena. Deze monoterpeen heeft de volgende effecten:

• antimicrobieel
• antireumatisch
• verlichting van de ademhaling
• ontstekingsremmend
• cardiovasculaire versterking,
• krampstillend
• kalmeren en tot rust brengen van zenuwen en spieren

Overdosering van kamfer kan echter gemakkelijk leiden tot irritatie van ogen en luchtwegen, evenals tot misselijkheid en problemen met je gezichtsvermogen. De reden hiervoor zijn de scherp brandende eigenschappen van kamfer. Als de stof goed wordt gedoseerd, kan het de slijmvliezen zuiveren en daarom wordt het bijzonder gewaardeerd tegen verkoudheid. Maar overdosering kan naast irritatie ook zenuwstoornissen veroorzaken.

De thymol in zoet Aztekenkruid heeft een veel milder effect. Deze stof heeft een slijmoplossend en ontsmettende werking. Het is tevens antibacterieel en antischimmel. Thymol is echter is echter veel zachter voor het organisme. De antischimmel- (schimmelwerende) eigenschap van thymol kan goed aangewend worden voor het desinfecteren van de huid en slijmvliezen. Daarnaast wordt de terpeen vaak gebruikt als toevoeging voor antimicrobiële mondspoeling en tandpasta. De frisse smaak van thymol in combinatie met de verzachting van de luchtwegen, helpt ook bij luchtwegaandoeningen.

Flavonoïden

Een ander belangrijk ingrediënt in zoet Aztekenkruid, is quercetine. Quercetine is een flavonoïde. Dit is een antioxidant. Antioxidanten vangen vrije radicalen weg. Dit zijn agressieve stoffen die schade kunnen geven aan cellen en weefsels in het lichaam. Flavonoïden hebben de volgende werkingen:

• antioxidant
• circulatiebevorderend
• vasculaire bescherming
• (soms) kankerremmend

De stof quercetine in zoet Aztekenkruid kent al deze medicinale effecten, wat het positieve effect van het medicinale kruid op menstruatie- en bloedsomloopstoornissen verklaart.

Toepassing en dosering

Algemeen

Zoet Aztekenkruid kan het hele jaar door geoogst worden. In de keuken kan het kruid onder meer worden gebruikt voor zoete fruitsalades, vruchtensappen en smoothies. Medicinaal kunnen naast de aromatische bladeren ook de bloemen en de wortelstok van de plant worden gebruikt. Het kruid kan worden gekauwd of worden verwerkt, maar je kunt het ook drogen voor later gebruik. Het wordt echter aanbevolen om vooral vers zoet Aztekenkruid te gebruiken, omdat met name de genezende stof 'hernandulcine' snel verdampt tijdens het droogproces.

Koud extract

De meest traditionele vorm van toepassing, bijvoorbeeld voor de behandeling van verkoudheid of hoest, is naast het kauwen van de verse plantendelen, de bereiding van een koud extract (maceraat). Hiervoor worden de verse wortel- of bladdelen in lauw water gelegd en het extract moet daarna ongeveer twee tot drie uur staan. Na het zeven van de kruiden kan het maceraat in kleine slokjes worden gedronken.

Thee

Als alternatief voor het koude extract is ook de bereiding van een thee mogelijk. Dankzij de warmte heeft het ook een ontspannend en versterkend effect op het lichaam. De thee mag echter niet te heet worden gezet, omdat extreme hitte de inhoudsstoffen van de plant net zo snel zal vernietigen als dat bij drogen gebeurt. Het is het beste om licht gekoeld kookwater voor de thee te gebruiken en het brouwsel ongeveer tien minuten te laten trekken voordat je het opdrinkt. Koude extracten en afkooksels kunnen ook uitstekend worden gebruikt voor mondspoelingen.

Tinctuur

Kant-en-klare tincturen van zoet Aztekenkruid zijn helaas zeer zelden te koop. Je kunt echter gemakkelijk zelf een tinctuur maken, mits je een beetje geduld kunt betrachten. Neem gewoon wat heldere alcohol (bijvoorbeeld wodka of cognac) en laat het zoet Aztekenkruid er ongeveer vier weken in weken. Het extract moet gedurende deze tijd in zonlicht in een heldere glazen (afsluitbaar) bakje rijpen voordat de kruiden worden gezeefd en de tinctuur in een donkere fles wordt bewaard.

Gezondheidsvoordelen van zoet Aztekenkruid

Zoet Aztekenkruid is vooral belangrijk in de traditionele kruidengeneeskunde in Midden-Amerika. Er zijn talloze aanwijzingen dat het kruid al zeer vroeg in de geschiedenis van de mensheid in Midden- en Noord-Zuid-Amerika als medicinale plant werd gebruikt. Het eerste schriftelijke verslag over dit plantje komt van de Spaans natuuronderzoeker en arts Francisco Hernandez. In 1578 beschreef hij het zoet Aztekenkruid in zijn Rerum Medicarum Historia onder de Azteekse naam 'tzopeliczihuitl'. Via Azteekse medicijnmannen leerde hij dat het kruid onder andere voor koorts, hoest en verlies van eetlust werd gebruikt. Tot op de dag van vandaag speelt het kruid nog steeds een belangrijke rol in de traditionele Mexicaanse geneeskunde. Men gebruikt thee van de plant tegen hoest, griepinfecties, maag-darmklachten, bronchitis, astma en menstruatieproblemen. Anno 2024 wordt honingverbena in de kruidengeneeskunde vooral gebruikt voor de volgende ziekten en klachten:

• bronchitis (acuut en chronisch)
• griep
• astma
• maagklachten
• diarree

Extracten van zoet Aztekenkruid elimineren met name bacteriën die ziekten van van het maag-darmkanaal veroorzaken. Antibacteriële effecten waren onder meer te zien bij Escherischia coli, Salmonella en Shigella, die allen verantwoordelijk kunnen zijn voor diarree of maagproblemen.

Er zijn ook aanwijzingen dat de zoetstof hernandulcine een anticarcinogeen effect kan hebben. Anno 2024 is hier echter meer onderzoek naar nodig.

De bladeren, bloemen en wortels worden gebruikt voor medicinale doeleinden. De meest gebruikelijke doseringsvorm is de bereiding van een extract van koud water (maceraat). De verse bladeren of bloemen moeten twee tot drie uur in het water weken voordat je ze in slokjes drinkt. Maceraten worden gebruikt bij verkoudheid en hoestklachten. In de volksgeneeskunde van Latijns-Amerika worden tincturen gebruikt om maagklachten te behandelen. In Nederland zijn deze niet beschikbaar of erg moeilijk te verkrijgen, omdat er meestal betere en effectievere medicinale planten zijn voor deze klachten.

Bijwerkingen

Er zij nogmaals op gewezen dat zoet Aztekenkruid niet ongelimiteerd mag worden gebruikt als suikervervanger. Een overdosis van de medicinale actieve stoffen, vooral kamfer, kan leiden tot irritatie van de huid en slijmvliezen. Bovendien zijn misselijkheid, angst, kortademigheid en verwardheid xzijn klachten die bij een overdosis kunnen optreden. In het ergste geval is er zelfs een risico op geheugenverlies, apathie en epileptische aanvallen.

Bovendien moeten zwangere vrouwen en patiënten met nierproblemen zoet Aztekenkruid volledig vermijden. Bij nierpatiënten kan het kruid de reeds beschadigde nierfuncties verder verergeren. Bij zwangere vrouwen bestaat er een risico op een miskraam en ontwikkelingsstoornissen bij de baby door effecten in het zenuwstelsel als gevolg van gebruik van het kruid.

Lees verder

• Echte heemst: gezondheidsvoordelen, toepassingen & oorsprong
• Echt lepelblad: gezondheidsvoordelen en werkzame stoffen
• Zevenblad: gezondheidsvoordelen en inhoudsstoffen zevenblad
• Gember: gezondheidsvoordelen en voedingswaarde van gember
• Geneeskrachtige planten en kruiden: soorten en toepassingen