Hartfalen en hulp steunhart (LVAD)

De pompfunctie van het hart kan door verschillende oorzaken verzwakt zijn, waardoor de hartfunctie afneemt en hartfalen optreedt. Het lichaam wordt dan onvoldoende van zuurstofrijk bloed en voedingsstoffen voorzien. Door deze verminderde bloedvoorziening treden klachten op die levensbedreigend kunnen zijn. Als de hartfunctie ernstig verzwakt is, wordt soms een steunhart (LVAD) aangebracht. De techniek van het steunhart is sterk in ontwikkeling en biedt een toenemend aantal mogelijkheden. Een LVAD kan levensreddend zijn en daarnaast de kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren.

• Hartfalen
• Oorzaken van hartfalen
• Symptomen van hartfalen
• Behandeling
• Het steunhart of LVAD
• Steunhart in Nederland
• Ontwikkelingen Steunhart

Hartfalen

Hartfalen komt relatief vaak voor in Nederland, vooral bij mensen ouder dan 65 jaar. Als er sprake is van hartfalen (decompensatio cordis), dan werkt de pompfunctie van het hart minder effectief. De uitstroom van bloed uit het hart wordt gehinderd door één of meerdere oorzaken. Hierdoor vindt er onvoldoende bloeddoorstroming in het lichaam plaats. Als gevolg hiervan worden de kamers van het hart wijder, om toch meer bloed door het lichaam te kunnen pompen. Na enige tijd kan de hartspier verzwakken door de grote inspanning die het hart moet leveren. Als reactie hierop houden de nieren extra vocht vast. Er treden klachten op zoals vermoeidheid, vocht vasthouden (oedeem) en kortademigheid.

Oorzaken van hartfalen

Hartfalen kan door meerdere oorzaken optreden. De belangrijkste oorzaken van hartfalen zijn:

Beschadiging van de hartspier

De hartspier kan beschadigd worden als ze geen zuurstof- en voedingsrijk bloed ontvangt. Hiervan is sprake bij een hartinfarct, waarbij de kransslagaders rond het hart verstopt zijn. Het aangedane gebied kan afsterven door het gebrek aan zuurstofrijk bloed. Op deze plek ontstaat littekenweefsel dat niet goed kan samentrekken. Het goed functioneren van de hartspier wordt belemmerd, met hartfalen tot gevolg. 70% van de gevallen van hartfalen worden veroorzaakt door een beschadiging van de hartspier.

Aandoeningen van de hartklep

Door verschillende oorzaken kunnen problemen ontstaan met de hartkleppen, bijvoorbeeld door aderverkalking of door een infectie die de kleppen beschadigd heeft. De kleppen zijn vernauwd of sluiten niet meer goed, waardoor bloed tegen de stroomrichting in het hart verlaat. De bloeddoorstroming door het hart naar de aorta neemt af, met gevolgen voor de bloedvoorziening in het lichaam.

Hartritmestoornissen

Door problemen met de elektrische aansturing van het hart functioneert het hart te langzaam, onregelmatig of te snel. Hierdoor kunnen problemen optreden bij de uitstroom van het bloed uit het hart. De pompfunctie werkt niet meer op een normale wijze waardoor het lichaam onvoldoende van bloed voorzien wordt.

Overige oorzaken

Daarnaast kunnen een aantal andere problemen hartfalen veroorzaken, soms is er sprake van de aanwezigheid van meerdere aandoeningen tegelijkertijd. Aandoeningen die tevens verantwoordelijk kunnen zijn voor het ontstaan van hartfalen:

• Hoge bloeddruk
• Ziekte van de hartspier (Cardiomyopathie)
• Een virusaandoening
• Als complicatie na een longontsteking (pneunomie)
• Medicatiegebruik
• Diabetes, nierziekten, schildklieraandoeningen
• Aangeboren hartaandoeningen

Symptomen van hartfalen

De belangrijkste symptomen die bij hartfalen optreden zijn:

• Kortademigheid
• Vocht vasthouden, vooral in de benen en enkels
• Vasthouden van vocht in de buik en lever, afname van de leverfunctie
• Vermoeidheid
• Vaak plassen ’s nachts, onrustig slapen
• Verminderde eetlust
• Nierfunctiedaling
• Concentratie- en cognitieve problemen

Verschillende stadia

De internationale standaard van de New York Heart Association (NYHA) onderscheidt een classificatie die wereldwijd toegepast wordt. Deze indeling is van belang voor de behandeling en voor de verdere prognose van hartfalen.

Prognose

De laatste jaren is de prognose van patiënten met hartfalen aanzienlijk verbeterd. Vooral door de inzet van diverse behandelingen is de levensverwachting toegenomen. Daarnaast wordt door veel patiënten een hogere kwaliteit van leven ervaren. Het beleid is steeds meer gericht op preventie en vroegtijdige ontdekking van hartfalen zodat het beloop van hartfalen minder ernstig is.

Behandeling

Een effectieve behandeling van hartfalen bestaat uit de inzet van diverse therapieën en intensieve begeleiding door de cardioloog en hartfalen verpleegkundige. Het succes van de behandeling is ook afhankelijk van de therapietrouw van de patiënt en de mogelijkheden van zijn directe omgeving om hierin te ondersteunen (mantelzorg en professionele ondersteuning).

De behandeling kan uit de volgende onderdelen bestaan:

• Dieet: zoutbeperking
• Vochtbeperking
• Monitoring van het gewicht, in verband met het vasthouden van vocht.
• Medicijnen: plastabletten, ACE-remmers, bèta-blokkers, bloedverdunners
• Pacemaker of een ICD (met CRT functie, waardoor de kamers weer gelijktijdig samentrekken)
• Operatie, zoals een operatie van de hartklep, bypass, dotter- en stentbehandeling, behandeling van een aneurysma
• Steunhart of LVAD
• Harttransplantatie

Als de pompfunctie zeer gering is dan is een harttransplantatie soms de enig overgebleven mogelijkheid.

Het steunhart of LVAD

Wat is een LVAD
Een Left Ventricular Assist Device, LVAD of steunhart is een mechanische pomp. De LVAD wordt in de borstholte geïmplanteerd om een verzwakt hart te ondersteunen bij de pompfunctie. Er zijn drie situaties waarin een steunhart geplaatst kan worden:

• Bridge to Recovery: Tijdelijk na een zware open hartoperatie, waarbij het hart rust nodig heeft om te herstellen.
• Bridge to Transplant: Als overbrugging tot een harttransplantatie.
• Als definitieve oplossing, de zogeheten “Destination therapy”.

Om de wachttijd tot aan het beschikbaar komen van een donorhart te overbruggen wordt soms een steunhart geplaatst. Omdat de wachttijd vaak erg lang is én de conditie van het hart zwak is, zal bekeken worden of er tijdens de wachttijd een steunhart geplaatst kan worden. Deze ondersteuning is noodzakelijk omdat de conditie van het hart te zwak is om de wachttijd tot aan het donorhart te overbruggen.

Het is niet altijd mogelijk om voor een donorhart in aanmerking te komen. De criteria voor een harttransplantatie zijn erg streng. Overige aandoeningen (zoals nierinsufficiëntie, hoge BMI, pulmonale hypertensie), conditie en (hoge) leeftijd spelen een rol in de beoordeling of een harttransplantatie mogelijk is. Als een harttransplantatie niet mogelijk is, wordt soms toch een steunhart geplaatst. Bij een zeer zwakke pompfunctie wordt een steunhart steeds vaker ingezet als definitieve oplossing: “Destination therapy”. Hiervoor is het van belang dat er voor de patiënt nog winst te verwachten moet zijn in levensduur en kwaliteit van leven.

Werking LVAD

De LVAD wordt operatief net onder het hart geïmplanteerd. Het ene uiteinde wordt bevestigd aan het linker ventrikel. Het andere uiteinde wordt in de aorta gevoegd, de belangrijkste slagader van het lichaam. Het bloed stroomt van de ventrikels in de pomp, waarna het voortgestuwd wordt naar de aorta. Een lijn gaat naar de buitenzijde van het lichaam, waar de aansturing en stroomvoorziening geregeld worden. De stroomvoorziening vindt plaats met behulp van accu's of via aansluiting op netstroom. Zoals aan elke operatie bestaan er risico’s. Daarnaast zijn er risico’s verbonden aan de LVAD. Plaatsing wordt alleen toegepast als er geen geschikte alternatieven zijn. Een andere voorwaarde is dat de patiënt (of zijn mantelzorgers) adequaat moeten kunnen reageren op alarmeringen van de LVAD.

Steunhart in Nederland

In slechts enkele ziekenhuizen in Nederland kan een steunhart geplaatst worden. In 2015 voeren de volgende ziekenhuizen deze operatie uit: UMC Utrecht, Erasmus ziekenhuis Rotterdam, UMC Groningen, LUMC Leiden (alléén destination therapy, geen harttransplantaties). De volgende type steunharten worden momenteel in Nederland toegepast:

Heartmate-II
In Nederland wordt veel gebruik gemaakt van het type HeartMate II van de firma Thoratec. Vanaf 2004 is deze pomp in gebruik genomen. De mobiliteit van de dragers van deze pomp verbeterde enorm, omdat men niet meer in het ziekenhuis hoeft te blijven in afwachting van een donorhart.

HeartWare HVAD
Een ander type steunhart dat ingezet wordt is de HVAD van de firma Heartware. Deze pomp is kleiner en wordt in het hartzakje geplaatst. Daardoor is de operatie minder ingrijpend. De pomp is vanwege de kleinere afmetingen geschikter voor het gebruik bij vrouwen en kinderen. Met deze pomp is echter minder ervaring opgedaan dan met de HeartMate II.

Ontwikkelingen Steunhart

Nederland

In maart 2015 heeft het ministerie van VROM bekendgemaakt dat patiënten met het eindstadium hartfalen, zonder mogelijkheden voor een harttransplantatie, in aanmerking kunnen komen voor een steunhart in de vorm van een LVAD. Deskundigen schatten dat het aantal plaatsingen van een LVAD als Destination Therapy in Nederland circa 75 keer per jaar zal voorkomen.

Uit een studie van het UMC Utrecht is gebleken dat 68% van de mensen die een steunhart ontvingen na 5 jaar nog in leven is. Dit percentage is vergelijkbaar met de overlevingskans na een harttransplantatie. Het steunhart wordt steeds vaker een volwaardig alternatief voor een harttransplantatie, vooral vanwege een schrijnend tekort aan donorharten.

Synergy Pocket Micro Pump

De technische ontwikkelingen gaan in snel tempo vooruit. De Synergy Pocket Micro Pump heeft slechts de afmeting van een dubbele A batterij en kan met een pacemakerprocedure geïmplanteerd worden. In de linkerventrikel wordt een canule ingebracht waardoor een gedeelte van het bloed naar de slagader in de hals (Arteria Carotis) gepompt wordt. De kleine pomp is in staat om de druk op het hart te verlagen en de uitstroom van bloed te verhogen. De wereldwijd bereikte resultaten zijn voorzichtig positief. De pomp wordt (in 2016) nog niet toegepast in Nederland.