Zwanger en makreel

Tijdens een zwangerschap moeten vrouwen oppassen met het eten van sommige vissoorten. Vooral roofvissen en gerookte vis staan op het lijstje met gevaarlijke vissoorten. Makreel is een roofvis die vaak gerookt gegeten wordt. Hierdoor kan makreel door zwangere vrouwen in veel gevallen beter niet gegeten worden. Maar niet alle makreel is gevaarlijk. Er zijn nog genoeg makreelsoorten die wel tijdens de zwangerschap gegeten mogen worden, en zelfs ook erg gezond zijn voor zwangere vrouwen. Pas alleen op met voorverpakte gerookte makreel en koningsmakreel, want deze soorten kunnen een potentieel gevaar vormen voor de ongeboren baby.

Makreel

Makreel is een populaire vette vis. De vis komt in verschillende gebieden voor, zoals de Atlantische Oceaan, de Middellandse Zee en de Zwarte Zee, maar ook in onze eigen Noordzee. De vrouwtjes leggen vele eitjes, die elk een druppeltje olie bevatten zodat ze blijven drijven in het water. De jonge visjes voeden zich vooral met plankton. De oudere vissen zijn snelle zwemmers en zijn daardoor goede roofvissen. Het menu bestaat uit onder andere kreeftjes, vislarven, kleine haringen en sprot. Volwassen makrelen zijn zo'n 30 tot 50 centimeter lang, maximaal 3400 gram en worden ongeveer 17 jaar oud. De makreelstand in de oceanen en zeeën is al tientallen jaren op peil waardoor makreel een goed betaalbare vis is die men verantwoord kan eten.

Bereidingen

Makreel bevat roodachtig vlees dat snel kan bederven. Verse makrelen worden daardoor vaak alleen bij viswinkels verkocht en moeten snel na aankoop bereid worden. Om de houdbaarheid van makreel te verlengen, wordt de vis vaak gestoomd en soms gerookt.

Gestoomde makreel

Gestoomde makreel wordt in vochtige lucht van ongeveer 60 tot 90 graden Celsius gestoomd. Als de makreel gaar is wordt deze nog gerookt. Dit gebeurt veelal chemisch door de makrelen door een rookcondensaat te halen. Hierdoor krijgt de vis een rooksmaak zonder de vissen in de rook te hangen. Toch bestaan er ook nog bedrijven die de makreel wel roken in rookkasten wat vaak een betere smaak geeft. Door het roken wordt de oxidatie van de vetten onderbroken, wat de makrelen langer houdbaar maakt. Gestoomde makreel heeft vaak wit tot goudgeel vlees met een losse huid.

Gerookte makreel

Makreel kan koud en warm gerookt worden. Met warm roken wordt vaak ook gestoomde makreel bedoeld, omdat gestoomde makreel doorgaans ook gerookt wordt. Het koud roken van makreel wordt in Nederlands nauwelijks gedaan. Maar ongeveer een procent van de makrelen is koud gerookt. Vaak gebeurt het koud roken dan ook thuis door hobbykoks of sportvissers. Koud gerookte makreel wordt eerst gezouten en daarna zo'n zes uur in rook van ongeveer dertig graden gehangen. Hierdoor wordt de vis gegaard en krijgt het een grauwe, glazige kleur. Het vlees is steviger en heeft een zoutere en sterkere smaak.

Makreelsoorten

Er bestaan meerdere soorten makrelen die tot de Scombirdae familie behoren, in totaal zo'n 50 soorten. Ze zijn dikwijls vernoemd naar hun leefgebied, zoals de Chileense makreel, de IJsland makreel, de Spaanse makreel en de Indische makreel. Maar de soorten kunnen ook genoemd worden naar kenmerkende eigenschappen zoals de slangmakreel of de Korte makreel. De makreelsoorten kan men onderverdelen in 15 verschillende geslachten. Een voor zwangere vrouwen belangrijk geslacht is de Koningsmakreel, omdat deze toxisch kan zijn.

Koningsmakreel

Een koningsmakreel is een grote makreelsoort die bijna twee meter lang kan worden met een gewicht tussen de vijf en veertien kilogram, maar uitzonderlijke gewichten van veertig kilogram komen ook voor. Hij komt voor in de Atlantische oceaan aan de kust van Noord- en Zuid-Amerika, en houdt van tropische temperaturen. Koningsmakrelen eten graag andere vissoorten zoals inktvis, sardientjes en ansjovis. Koningsmakrelen worden voor zwangere vrouwen afgeraden omdat ze hoge concentraties methylkwik kunnen bevatten. Hierdoor kan men door het eten van teveel koningsmakreel een kwikvergiftiging oplopen. Daarbij loopt men bij het eten van koningsmakreel kans op een ciguateravergiftiging.

Kenmerken

Koningsmakreel is vaak te onderscheiden van gewone makreel doordat deze soort groter is. Maar kleine koningsmakrelen worden vaak verward met gewone makrelen. Door uiterlijke kenmerken kunnen verschillende makreelsoorten door een goede visboer uit elkaar gehouden worden.

Gezondheidsvoordelen

Vette vis is voor zwangere vrouwen gezond doordat deze veel goede vetzuren bevatten die essentieel zijn en niet door het lichaam zelf aangemaakt kunnen worden. Het vetgehalte van makreel is hoog, hierdoor bevat makreel het meeste omega-3 van alle vissoorten. Omega-3-vetzuren verlagen het cholesterolgehalte en spelen een belangrijke rol bij de oogfunctie en de hersenstofwisseling. Het eten van omega-3-vetzuren tijdens de zwangerschap zorgt dan ook voor een betere ontwikkeling van de hersenen en het zenuwstelsel. Daarbij bevat makreel veel vitamines en mineralen zoals A, B6, B12, C, D, E, K. en calcium, ijzer, magnesium, fosfor, kalium, natrium en selenium. Voor vitamine D wordt tijdens de zwangerschap een verhoogd advies gegeven omdat vitamine D onmisbaar is voor de opbouw van het skelet van de foetus. Calcium en ijzer zijn voor zwangere vrouwen ook belangrijke mineralen. Calcium is namelijk nodig voor de botopbouw, en ijzer helpt bloedarmoede tijdens de zwangerschap voorkomen.

Gevaren

Hoewel makreel gezond is, schuilen er voor zwangere vrouwen ook een aantal gevaren. De gevaren zijn het risico op Listeriose en kwikvergiftiging.

Listeria

Listeria is een bacterie die bij gezonde mensen milde ziekteverschijnselen kan veroorzaken. Veel mensen zullen zelf niet eens merken dat ze een infectie met de bacterie opgelopen hebben. Maar dit ligt anders voor zwangere vrouwen. Listeria kan namelijk de placenta passeren en zo het ongeboren kind infecteren. Dit kan leiden tot een miskraam. Zwangere vrouwen worden daarom aanbevolen om tijdens de zwangerschap op te passen met het eten van producten met een verhoogde kans op besmetting met Listeria. Het gaat dan vooral om producten die langere perioden houdbaar zijn in de koeling, omdat Listeria bij de lage temperaturen in de koeling kan uitgroeien. Voorbeelden zijn gerookte vis, maaltijdsalades, gasverpakte vleeswaren en kant-en-klare pannenkoeken. Het gevaar is extra groot bij rauwe producten die langere tijd gekoeld bewaard worden, zoals koud gerookte vis. Gerookte zalm is dan ook een product waar zeer regelmatig Listeria op aangetroffen wordt.

Listeria en makreel

Het verschil tussen gerookte zalm en gerookte makreel is dat gerookte makreel in 99 procent van de gevallen warm gerookt, ofwel gestoomd is. Door de hittebehandeling wordt Listeria gedood en is de kans op een besmetting gering. Een vacuüm of gasverpakte gerookte of gestoomde makreel kan echter wel na het stomen besmet zijn waardoor er toch sprake kan zijn van grote hoeveelheden Listeria op het eindproduct. Een gestoomde makreel kan echter wel thuis opnieuw verwarmd worden zonder al te veel smaakverlies. Een gestoomde makreel is dan wel veilig om te eten. Verse makreel zal bijna nooit Listeria bevatten, omdat deze zo snel gegeten moet worden waardoor Listeria geen kans heeft om uit te groeien. Hierdoor kunnen zwangere vrouwen verse makreel ook rauw eten. Hetzelfde geldt voor verse koud gerookte makreel, indien deze niet lang bewaard wordt.

Verontreiniging

Zware metalen, landbouwgif en afvalstoffen komen in oceanen terecht. De schadelijke stoffen worden opgenomen door micro-organisme. Deze worden door plankton gegeten waardoor het plankton de gevaarlijke stoffen kan bevatten. De concentratie van de stoffen wordt elke keer hoger naar mate met hoger in de voedselkring komt. Voornamelijk grote roofvissen bevatten veel afvalstoffen zoals dioxines, PCB's en zware metalen. Blootstelling bij zwangere vrouwen kan een lager geboortegewicht als gevolg hebben.

Kwikvergiftiging

Een van de gevaarlijkste zware metalen die in vissen kunnen voorkomen is kwik. Als men hiervan een hoge concentratie binnenkrijgt, spreekt men van een kwikvergiftiging. Een kwikvergiftiging kan leiden tot hersenletsel en nier- of longbeschadiging. Verkleuring van de huid, vochtophoping, slechter zien, slechter horen of slechter kunnen spreken kunnen kenmerken van een kwikvergiftiging zijn. Een foetus is hier extra gevoelig voor vanwege het lage lichaamsgewicht. Een kwikvergiftiging tijdens de zwangerschap kan daardoor leiden tot ernstige geboorteafwijkingen.

Ciguateravergiftiging

Een ciguateravergiftiging wordt veroorzaakt door het gif ciguatoxine. Dit gif komt voor in algen die in tropische zeeën leven. Algen worden gegeten door kleine visjes, welke weer worden gegeten door grotere vissen. Hierdoor bevatten vooral grote roofvissen, zoals koningsmakrelen, een relatief hoge concentratie van dit gif. Ciguateravergiftiging kan leiden tot misselijkheid, overgeven, diarree, hoofdpijn, spierpijn, gevoelsstoornissen en hallucinaties. Er bestaan geen medicijnen tegen een ciguateravergiftiging waardoor de vergiftiging niet te behandelen is.

Makreel tijdens de zwangerschap

Vanwege bovenstaande gevaren is het voor zwangere vrouwen aan te raden om de volgende soorten makreel te vermijden:

• koningsmakreel;
• gestoomde of gerookte makreel, mits deze verhit wordt voor consumptie.

De volgende soorten makrelen mogen wel:

• verse makreel, mits dit geen koningsmakreel is;
• koud gerookte verse makreel;
• gestoomde makreel die goed verhit wordt voor consumptie.

Lees verder

• Zwanger en haring
• Zwanger en garnalen
• Zwanger en vis eten
• Zwanger en paling
• Zwanger en gerookte zalm