Alcohol bij zwangerschap kan misvormingen veroorzaken

Alcohol is de bekendste stof die aangeboren afwijkingen in de zwangerschap veroorzaakt. 20 Jaar geleden werd voor het eerst vastgesteld dat alcohol bij zwangerschap een specifieke combinatie van misvormingen kan veroorzaken, het Foetaal Alcohol Syndroom (FAS). In Nederland worden jaarlijks enkele honderden kinderen geboren met een combinatie van deze misvormingen, nog afgezien van de lichtere vormen van alcoholschade die zich bijvoorbeeld alleen in de vorm van een concentratiestoornis openbaren.

Schadelijke effecten alcohol voor de foetus

Alcohol (anders gezegd: ethanol of ethylalcohol) wordt na het drinken snel vanuit het maagdarmkanaal geabsorbeerd in het bloed. De maximale concentraties in het bloed worden bereikt 1 à 2 uur na het drinken. De stofwisseling van ethanol gebeurt voor ca. 90% in de lever, waarbij onder andere de stof acetaldehyde wordt gevormd. Zowel ethanol en acetaldehyde raken via de placenta in de foetus en leiden tot schade aan cellen en organen van het kind.

Hoeveel alcohol is schadelijk tijdens de zwangerschap?

Tot dusver is onduidelijk of incidenteel gebruik van alcohol tijdens de zwangerschap geheel ongevaarlijk is voor de ontwikkeling van het kind. De specifieke combinatie van misvormingen en afwijkingen, het "Foetaal Alcohol Syndroom", werd alleen beschreven voor alcoholverslaafde aanstaande moeders, vrouwen dus die regelmatig grote hoeveelheden alcohol dronken. Vooral het regelmatig drinken van alcohol is dus gevaarlijk.

Maar niet álle alcoholverslaafde moeders brengen kinderen met ernstige misvormingen ter wereld. Het risico voor het kind neemt toe met de duur en de ernst van de alcoholverslaving bij de moeder. In de chronische fase van alcoholisme is in de regel meer dan 40% van de nakomelingen in meer of mindere mate misvormd.

Overmatig drinken gevaarlijker dan gematigd drinken

Tussen de dagelijkse alcoholconsumptie en de ernst van het letsel bij het kind, kan men echter geen vast verband leggen:

• enerzijds waren er matig drinkende moeders die zwaar getroffen kinderen hebben gebaard;
• anderzijds waren er overmatig alcohol gebruikende moeders die weinig of slechts licht gehandicapte kinderen ter wereld brachten.

Blijkbaar bestaat er, evenals bij andere gevolgen van alcoholisme (zoals leverbeschadigingen), een verschillende gevoeligheid voor de effecten daarvan. Er bestaan echter sterke aanwijzingen dat overmatig drinken gevaarlijker is dan gematigd drinken.

Aangezien men, zoals al opgemerkt, geen grenswaarden kan aangeven waaronder alcohol absoluut géén schadelijke werking bezit, kan men er tijdens de zwangerschap het beste van maar van afzien. Vast staat wél dat regelmatig drinken van alcohol grote risico´s inhoudt. En daarbij moet men ook denken aan gebruik van stimulantia, tonica en medicamenten die alcohol bevatten.

Welke risico's heeft alcoholgebruik tijdens de zwangerschap

Allereerst is er de werking op de hersenen en de geestelijke ontwikkeling. Alcoholgebruik van de moeder tijdens de zwangerschap is een van de meest voorkomende oorzaken van vertraging in de geestelijke ontwikkeling bij kinderen. Kinderen van alcoholverslaafde moeders scoren in de regel zwakker in intelligentietesten. Bijna 90% van de kinderen met een "alcoholschade" is minder begaafd, de meeste van hen bezoeken speciale scholen voor kinderen met leerproblemen. Ze zijn meestal ook minder oplettend en nerveuzer dan andere kinderen. Dat laatste konstateert men overigens ook bij kinderen van moeders met een meer gematigd drinkgedrag, dat nog niet wordt aangemerkt als alcoholverslaving.

Hoewel kinderen met een zware "alcoholbelasting" al bij de geboorte een te klein hoofd kunnen hebben, constateert men te kleine afmetingen vooral later in het groeiproces. Andere typische kenmerken zijn:

• de kinderen blijven vaak achter in hun geestelijke ontwikkeling;
• ze zijn opvallend prikkelbaar en hyperactief;
• vertonen spierzwakte en ongecoördineerde bewegingen;
• niet zelden ontwikkelen ze epileptische aanvallen.

Effecten alcohol op andere organen

Het "foetaal alcohol syndroom" (FAS) verwijst naar een specifieke combinatie van aangeboren afwijkingen en ontwikkelingsstoornissen bij kinderen van alcoholverslaafde moeders. Behalve de hierboven al vermelde groeiafwijkingen aan het hoofd en een achterblijvende intellectuele ontwikkeling, kunnen de volgende afwijkingen optreden:

• een kleine lichaamsgestalte, een laag gewicht en weinig onderhuids vet;
• afwijkingen in het gezicht zoals rimpels aan de oogranden, hangende oogleden, een korte neusrug, een dunne bovenlip, een gespleten gehemelte en een terugwijkende kin;
• afwijkingen aan armen en benen, kleinere vingers, opvallende groeven aan de handen;
• afwijkingen van interne organen, bijvoorbeeld hartafwijkingen, afwijkingen aan geslachtsorganen en urinewegen.

Sommige van deze afwijkingen ziet men ook terug bij niet door alcohol getroffen kinderen. En niet al deze kenmerken komen bij álle kinderen met Foetaal Alcohol Syndroom voor. Alleen een combinatie van de genoemde afwijkingen sámen met overmatig alcoholgebruik door de moeder, rechtvaardigt de diagnose Foetaal Alcohol Syndroom.

Afhankelijk van het aantal afwijkingen, onderscheidt men 3 verschillende gradaties, waarbij kinderen in categorie I soms alleen maar gedrags-en ontwikkelingsstoornissen vertonen, terwijl de kinderen in categorie III qua uiterlijk al opvallen door typische gezichtsafwijkingen en in hun intelligentie in de regel ernstig beperkt zijn.

Hoe is de prognose voor kinderen met Foetaal Alcohol Syndroom?

Follow-up van kinderen met een "alcoholschade" toont aan dat de uiterlijke afwijkingen en misvormingen (vooral in het gezicht) met het stijgen der jaren minder worden. Ook met betrekking tot intelligentie en spraakontwikkeling laten sommige kinderen na verloop van tijd een zekere progressie zien, hoewel zwaar getroffen kinderen nooit een normaal niveau zullen bereiken en geestelijk altijd een achterstand houden. Zelfs kinderen met een milde vorm van Foetaal Alcohol Syndroom (klasse I) bezoeken later zelden een normale school.

Ook opvallende gedragsproblemen zoals onhandigheid, eetproblemen en problemen in de omgang met broers en zussen kunnen na verloop van de tijd afnemen, waarbij overigens hyperactiviteit en een slechte concentratie meestal blijven. Waarschijnlijk worden gedragsproblemen vaak ook mee bepaald door de sociale omgeving, zodat een verbetering eerder kan worden toegeschreven aan gewijzigde omstandigheden in pleeg- en adoptiegezinnen dan aan een afname van alcoholgerelateerde hersenschade.

De kleine gestalte en het lage lichaamsgewicht worden met het klimmen der jaren enigszins gecompenseerd, terwijl daarentegen een te klein hoofd altijd te klein blijft.

Meer weten over drankgebruik tijdens de zwangerschap?

Wie meer wil weten over drankgebruik tijdens de zwangerschap en de effecten daarvan op het ongeboren kind, moet beslist eens de website van Gezondheidsplein.nl erop naslaan. Die site heeft inmiddels een uitstekende reputatie verworven met kwalitatief goede en voor iedereen begrijpelijke artikelen.