Galstenen: symptomen, oorzaken, behandeling en verwijderen

Galstenen bij mannen of vrouwen geven niet altijd duidelijk symptomen, maar er ontstaan klachten wanneer een galsteen klem komt te zitten. In de galblaas kunnen zich stenen vormen van een millimeter tot wel 2½ centimeter of groter. Deze worden galstenen genoemd. Over de oorzaak hier­van is weinig bekend. Ongeveer drie op de tien mensen heeft galstenen, vaak zonder er last van te hebben. Klachten ontstaan wanneer een wandelende galsteen klem komt te zitten in de galwegen, waardoor de doorstroming van galvloeistof wordt belemmerd. Door heftig samen te trekken probeert de galblaas de versperring op te heffen. Dit kan hevige pijn veroorzaken in de rechterbovenbuik: de zogenaamde galkoliek of galaanval. Deze pijn kan één tot vier uur aanhouden. Bijkomende klachten die eventueel optreden zijn: misselijkheid, braken en geelzucht. Alleen galstenen die (ernstige) klachten geven moeten behandeld worden. Galstenen zijn mogelijk te voorkomen door gezonde voeding c.q. een gezond voedingspatroon.

• De galblaas
• Wat zijn galstenen?
• Drie soorten galstenen
• Cholestorolgalstenen
• Pigmentgalstenen
• Stenen met veel calcium of gemengde stenen
• Hoe vaak komt het voor?
• Oorzaken galstenen
• Oorzaak onduidelijk
• Het gal bevat te veel cholesterol
• Het gal bevat te veel bilirubine
• De galblaas leegt zich niet correct
• Risicofactoren
• Symptomen galstenen
• Galaanval of galkoliek
• Galblaasinfectie
• Verstopping van de galgang
• Vage pijn
• Galstenen symptomen in vogelvlucht
• Galstenen complicaties
• Galblaasontsteking
• Verstopping van de galwegen
• Verstopping van de alvleesgang
• Galblaaskanker
• Onderzoek en diagnose
• Beeldvormend onderzoek
• Onderzoek om de galwegen te controleren
• Bloedonderzoek
• Behandeling: galstenen verwijderen
• Geen behandeling
• Mogelijke behandelingen
• Buikpijn na galblaasoperatie, maar wel tevreden over de operatie
• Eenvoudige en effectieve methode om galstenen te verwijderen
• Galstenen verwijderen met appelazijn
• Prognose
• Preventie

De galblaas

De galblaas is als een kleine, maar slimme schatkist in je lichaam. Hij bewaart gal, een vloeistof geproduceerd door de lever, die je spijsverteringsproces ondersteunt. Denk aan gal als een magische sleutel die vet afbreekt wanneer je een maaltijd hebt genoten. Maar zoals elke schatkist kan ook de galblaas soms problemen ondervinden, zoals galstenen, die als kleine obstakels in de weg liggen.

Wanneer deze stenen te groot of talrijk worden, kunnen ze de doorgang blokkeren en pijn veroorzaken, alsof de schatkist vast komt te zitten. Dit leidt vaak tot de bekende aanvallen van galblaaskoliek: scherpe pijn onder de rechterribben die kan uitstralen naar je rug of schouder.

Een gezonde galblaas blijft soepel en probleemloos werken wanneer je goed voor hem zorgt. Dit betekent dat je je schatkist niet overbelast met te veel vetrijke of bewerkte voedingsmiddelen. Voed je galblaas met lichte, voedzame kost zoals groenten, volle granen en gezonde vetten uit noten, zaden en vis. Beweging is een andere sleutel om de inhoud van je schatkist soepel te laten bewegen en galstenen op afstand te houden.

Als de schatkist echter te zwaar beschadigd is, kan het zijn dat hij moet worden verwijderd – een procedure waarbij de galblaas wordt weggehaald zonder dat je spijsverteringsproces in gevaar komt. Zelfs zonder galblaas kun je nog steeds genieten van een schat aan gezonde maaltijden; je lichaam vindt gewoon andere wegen om gal vrij te maken.

Denk aan je galblaas als een trouwe schatbewaarder. Behandel hem met zorg, en hij zal je blijven helpen je maaltijden in waardevolle energie om te zetten, zonder stenen op je pad.

Wat zijn galstenen?

Galstenen zijn stenen die in de galblaas worden gevormd. De galblaas ligt net onder de lever, rechtsboven in de buik. Het kleine orgaan is met de lever en de dunne darm verbonden. De galblaas slaat de gal op die de lever produceert. Gal is een geel-groenige (soms zwarte) vloeistof en is nodig voor de vertering van vethoudend voedsel.

Galstenen bestaan voornamelijk uit cholesterol en daarnaast uit bilirubine en kalkzouten. Galstenen komen in verschillende grootte voor, van een millimeter tot wel 2½ centimeter of groter. Er kunnen meerdere stenen tegelijkertijd voorkomen. Een persoon die galstenen heeft, loopt het risico galblaasontsteking te krijgen.

Drie soorten galstenen

Op basis van hun samenstelling kunnen er drie soorten galstenen worden onderscheiden:

Cholestorolgalstenen

Deze stenen ontstaan wanneer de gal niet in staat is om alle cholesterol op te lossen. Ongeveer 80-85% van de galstenen bestaan uit deze variant, die vaak ook andere bestanddelen bevatten zoals bilirubine en calcium.

Pigmentgalstenen

Dit type ontstaat wanneer de gal te veel bilirubine bevat. Het is niet helemaal duidelijk waardoor deze stenen ontstaat. Mogelijk heeft het te maken met een overmatige productie van bilirubine, levercirrose of met een overmatige afbraak van rode bloedcellen.

Stenen met veel calcium of gemengde stenen

Deze stenen bestaan uit cholesterol, calcium en bilirubine.

Hoe vaak komt het voor?

Galstenen komen bij ongeveer 30% van de mensen voor, vooral bij oudere mensen. De meeste mensen hebben er geen last van.

Oorzaken galstenen

Oorzaak onduidelijk

Er is anno 2024 nog maar weinig bekend over de oorzaken van het ontstaan van galstenen. Mogelijk dat de samenstelling van de galvloeistof een rol speelt. Van cholesterolgalstenen - zo'n 80% van de stenen - is bekend dat deze vaker voorkomen bij vrouwen dan bij mannen. Wellicht dat vrouwelijke hormonen en gebruik van de pil hierbij een rol spelen. Verder vergroten overgewicht en snel afvallen de kans op galstenen. Genetische (erfelijke) factoren spelen waarschijnlijk ook een rol. Eerstegraads familie (ouders, broers en zussen, en kinderen) van personen met galstenen, hebben 1½ keer meer kans op het krijgen van galstenen. Daarnaast komen galstenen vaker voor bij oudere mensen.

Grofweg zijn er drie oorzaken van galstenen aan te duiden:

Het gal bevat te veel cholesterol

Normaal bevat je gal voldoende chemicaliën om de door de lever uitgescheiden cholesterol op te lossen. Maar als je lever meer cholesterol afscheidt dan je gal kan oplossen, kan het overtollige cholesterol in kristallen neerslaan en uiteindelijk stenen vormen.

Het gal bevat te veel bilirubine

Bilirubine is een chemische stof die wordt geproduceerd wanneer je lichaam rode bloedcellen afbreekt. Bepaalde aandoeningen veroorzaken dat je lever te veel bilirubine aanmaakt, waaronder levercirrose, infecties van de galwegen en bepaalde bloedaandoeningen. De overmaat aan bilirubine draagt bij aan de vorming van galstenen.

De galblaas leegt zich niet correct

Als je galblaas niet volledig of vaak niet voldoende wordt geleegd, kan gal zeer geconcentreerd worden en dit bijdragen aan de vorming van galstenen.

Risicofactoren

Factoren die het risico op galstenen verhogen, zijn:

• vrouwelijke geslacht: meer vrouwen dan mannen hebben last van galstenen;
• leeftijd: galstenen komen vaker voor bij mensen van 60 jaar of ouder;
• overgewicht of obesitas;
• zwangerschap;
• veel vetrijk eten;
• een cholesterolrijk dieet;
• te weinig voedingsvezels eten;
• een familiegeschiedenis van galstenen;
• het hebben van diabetes;
• het in korte tijd veel gewicht verliezen;
• het nemen van cholesterolverlagende medicijnen;
• het nemen van medicijnen die oestrogeen bevatten, zoals hormoontherapie.

Symptomen galstenen

Galstenen kunnen allerlei klachten veroorzaken.

Galaanval of galkoliek

In de meeste gevallen veroorzaken galstenen geen klachten, tenzij een steentje klem is geraakt in de uitgang van de galblaas of in de galgangen. Er ontstaat in dat geval een zogeheten galaanval of galkoliek. Door krachtig samenknijpen van galblaas en galgang probeert je lichaam met alle kracht de galsteen verder te krijgen. Dit zorgt voor koliekpijn. Symptomen: heftige krampende buikpijn (pijn in de bovenbuik, rechts onder de ribben). De krampen komen en gaan. Deze pijn straalt vaak uit naar de rug (rugpijn)en gaat gepaard met misselijkheid en braken. Je hebt meestal drang om te bewegen; beweging maakt de pijn niet erger. Integendeel, beweging verlicht de pijn. Mensen met een galkoliek hebben vaak de neiging om te lopen of te kronkelen (het draaien van het lichaam in verschillende posities) in bed om een zo comfortabel mogelijke positie te vinden, dat wil zeggen een houding waarbij zo min mogelijk pijn wordt ervaren. Een galsteenkoliek kan ook minder heftig verlopen met wat vagere klachten. De pijn kan soms plotseling ophouden als het steentje weer losraakt of wanneer de galblaas te uitgeput is om nog verder te persen.

Galblaasinfectie

In het geval de galsteen klem blijft zitten, is er een vergrote kans op een galblaas­infec­tie met heftige pijn en hoge koorts. Doordat de galgang die naar de darm voert voor een deel door de alvleesklier loopt, kan soms ook een alvleesklierontsteking ontstaan met voortdurende pijn diep in de bovenbuik en in de rug, wat gepaard gaat met koorts en ernstig ziek zijn.

Verstopping van de galgang

Wanneer een galsteen de gal­gang naar de darm verstopt, komt de gal niet meer bij het te verteren voedsel en in de ontlasting terecht, maar in het bloed. Hierdoor ontstaat geelzucht; een gelige verkleuring van de huid en het oogwit. Ook ontstaat dan een lichte tot witte ontlasting en donkere tot bruine urine. Omdat het gal niet goed in de darmen kan komen, wordt het vet in de voeding niet goed verteerd en dit resulteert in slijmerige en plakkerige ontlasting. Ook kan de ontlasting blijven drijven (drijvende ontlasting). Bilirubine (galkleurstof) geeft de ontlasting haar typische donkerbruine kleur. Bij obstructie als gevolg van galstenen komen er minder galstoffen in de ontlasting en meer galstoffen in het bloed. Dit bloed wordt door de nieren gefilterd en vervolgens als donkere urine uitgescheiden en wanneer er geen of weinig bilirubine in de ontlasting aanwezig is, krijgt deze een lichte, grijze kleur (ook wel aangeduid als 'stopverfontlasting').

Vage pijn

Je kunt bij galstenen echter ook last krijgen van aanvallen van vage pijn (een zeurderig en brandend gevoel), boeren en oprispingen, misselijkheid en een onbehaaglijk gevoel in de (rechter) bovenbuik, vooral na het eten van vet, bepaalde groenten zoals koolsoorten, ei of chocola.

Galstenen complicaties

Complicaties van galstenen kunnen bestaan uit:

Galblaasontsteking

Een galsteen die in de hals van de galblaas komt te zitten kan een ontsteking van de galblaas (galblaasontsteking of cholecystitis) veroorzaken. Cholecystitis kan leiden tot ernstige pijn en koorts.

Verstopping van de galwegen

Galstenen kan het galkanaal, welke bestaat uit excretiebuizen die gal van de lever naar de darm vervoeren, blokkeren. Geelzucht en een infectie van het galkanaal kan het gevolg zijn.

Verstopping van de alvleesgang

De alvleesgang of ductus pancreaticus is een buis die loopt van de alvleesklier naar de galbuis. Pancreassap, dat helpt bij de spijsvertering, stromen door de alvleesgang. Een wandelende galsteen kan een verstopping in de ductus pancreaticus veroorzaken, wat kan leiden tot ontsteking van de alvleesklier (pancreatitis). Pancreatitis veroorzaakt intense, constante pijn in de buik en vereist meestal een ziekenhuisopname.

Galblaaskanker

Mensen met een geschiedenis van galstenen hebben een verhoogd risico op galblaaskanker. Galblaaskanker komt echter niet vaak voor. Dus hoewel het risico op kanker wordt verhoogd, blijft de kans op galblaaskanker klein.

Onderzoek en diagnose

Er kunnen verschillende onderzoeken worden uitgevoerd om de diagnose te kunnen stellen. Onder meer de volgende onderzoeken kunnen zinvol zijn.

Beeldvormend onderzoek

Beeldvormend onderzoek van de galblaas in de vorm van bijvoorbeeld een abdominale echografie en een computertomografie (CT) scan. Deze beelden kunnen worden geanalyseerd om te kijken naar tekenen van galstenen.

Onderzoek om de galwegen te controleren

Er zijn diverse onderzoeken om de galwegen te controleren op galstenen. Een test die een speciale kleurstof gebruikt om je galwegen uit te lichten op de beelden die gemaakt worden, kan de arts helpen om te bepalen of een galsteen een blokkade veroorzaakt:

• Cholescintigrafie (HIDA-scan), waarbij met behulp van een radioactieve stof de galwegen van de lever in beeld gebracht worden;
• Magnetische resonantie cholangiopancreatografie (MRHPG), waarbij middels een MRI (magnetische golven en een computer) beelden van de interne structuren van het lichaam gemaakt kunnen worden;
• Endoscopische retrograde cholangiopancreaticografie (ERCP), waarbij met een endoscoop de galwegen en de afvoergang van de alvleesklier worden onderzocht. Indien galstenen worden ontdekt met behulp van ERCP, kunnen deze tijdens de procedure verwijderd worden.

Bloedonderzoek

Bloedonderzoek kan worden gedaan om complicaties uit te sluiten. Bloedonderzoek kan een infectie, geelzucht, pancreatitis (alvleesklierontsteking) of andere complicaties die kunnen worden veroorzaakt door galstenen, aantonen.

Behandeling: galstenen verwijderen

Geen behandeling

Veel galste­nen worden bij toeval ontdekt bij een echo- of röntgenon­derzoek. Dit worden 'stille stenen' genoemd. Deze stenen geven geen klachten. De meeste mensen met galstenen zijn symptoomvrij en behoeven geen behandeling. Alleen galstenen die (ernstige) klachten geven moeten behandeld worden.

Mogelijke behandelingen

Afhankelijk van de ernst en de soort klachten, kunnen verschillende behandelingen overwogen worden.

• Dieet bij lichte galsteenklachten. Algemeen wordt aangenomen dat lichte galsteenklachten veelal met een vetarm dieet goed onder controle kunnen worden gehouden
• Medicijnen om een acute koliekaanval te bestrijden en de pijn op te heffen.
• Endoscopie: het verwijderen van galstenen die zich in de hoofdgalgang tussen de lever en de darm bevinden.
• Operatie: de meest aangewezen methode om galsteenklachten te behandelen is een opera­tieve verwijdering van de galblaas, hetgeen een cholecystectomie wordt genoemd.

Buikpijn na galblaasoperatie, maar wel tevreden over de operatie

60,5% van de patiënten met galstenen heeft een jaar na een galblaasoperatie geen buikpijn meer. De meeste patiënten rapporteerden echter wel een afname van buikklachten (91,5%) en een positief operatieresultaat (92,4%). Dat concluderen Mark Lamberts (Radboudumc) en zijn collega’s in het British Journal of Surgery (2015;102:1402-9).¹

Eenvoudige en effectieve methode om galstenen te verwijderen

Onderzoekers van het Second People's Hospital of Panyu District and Central South University in China hebben een speciale endoscoop ontworpen om galstenen te lokaliseren en op te ruimen. De auteurs beschrijven het apparaat in een paper die is geaccepteerd door het vakblad Review of Scientific Instruments van het American Institute of Physics (AIP). Een kleine ultrasone sonde is verbonden aan een endoscoop en deze lokaliseert galstenen, zelfs kleine nauwelijks te detecteren steentjes. Chirurgen kunnen met het apparaat zelfs zeer fijne, moeilijk te verwijderen galstenen verwijderen, waarvan de makers zeggen dat het vergeleken kan worden met 'zand dat gestrooid is op een tapijt en wordt weggezogen door een stofzuiger'. Via een speciaal buisje voor vloeistoffen kan water in de galblaas worden ingebracht, waardoor deze groter wordt hetgeen het verwijderen van galstenen vergemakkelijkt. Het blijkt een veilige en effectieve methode te zijn. (Rev. Sci. Instrum. 83, 015115 (2012).)

Galstenen verwijderen met appelazijn

Galstenen kunnen mogelijk worden voorkomen of bestreden met appelazijn. Verdun 2 eetlepels appelazijn in een glas water en dan opdrinken. Doe dit twee keer per dag. Het appelzuur in appelazijn kan mogelijk galstenen zachter maken of zelfs enigszins oplossen. Appelazijn wordt ook gebruikt om galblaaspijn te verlichten.

Prognose

De prognose is veelal goed aangezien galstenen vaak effectief behandeld kunnen worden. De aanwezigheid van galstenen is gemakkelijk te diagnosticeren en te behandelen, waarna de symptomen verdwijnen. Galstenen die worden behandeld met niet-chirurgische methoden hebben het risico op herhaling.

Preventie

Je kunt met de volgende maatregelen het risico op galstenen verminderen:

• Sla geen maaltijden over. Probeer elke dag de gebruikelijke maaltijd te eten. Het overslaan van maaltijden of vasten kan het risico op galstenen vergroten.
• Langzaam afvallen. Als je wilt afvallen, doe dat dan langzaam. Snel gewichtsverlies kan het risico op galstenen vergroten. Streef ernaar om 1 of 2 pond (ongeveer 0,5 tot 1 kilogram) per week te verliezen. Vermijd een crash-dieet.
• Zorg voor een gezond gewicht. Obesitas en overgewicht verhogen het risico op galstenen. Werk aan een gezond gewicht door het aantal calorieën dat je eet te verminderen en de hoeveelheid fysieke activiteit die je krijgt te vergroten. Zodra je een gezond gewicht hebt bereikt, moet je dat gewicht handhaven door gezond en gevarieerd te blijven eten en door te blijven bewegen.

Noot:

1. Marjolein Swart. Buikpijn na galblaasoperatie, maar wel tevreden. Ned Tijdschr Geneeskd. 2015;159:C2759

Lees verder

• Galblaasontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling
• Galstenen verwijderen: voeding, ERCP en operatie
• Galblaaskanker: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Lage rugpijn: oorzaken en behandeling acute lage rugklachten
• Nierstenen: symptomen, oorzaken, behandeling en verwijderen