Zwarte haartong (zwarte tong): symptomen en behandeling

Zwarte haartong is een tong waarop een soort beslag aanwezig is, welke zwart, bruin, zwartbruin of groen van kleur is. Zwarte haartong is een onschuldige aandoening die meestal geen klachten geeft, maar het kan wel als cosmetisch storend worden ervaren. Zwart haartong kan gepaard gaan met andere symptomen, zoals een metaalachtige smaak in de mond en een vieze adem. De oorzaak van zwarte haartong is niet precies bekend. Zwarte haartong wordt soms gezien na een antibioticakuur. Het kan ook voorkomen bij personen met een slechte mondhygiëne. Andere uitlokkende factoren voor zwarte haartong zijn roken, alcohol- en koffiegebruik, en het gebruik van sommige mondspoeldranken (zoals waterstofperoxide en chloorhexidine). Zwarte haartong is vaak goed te verhelpen door veranderingen in de levensstijl en goede mondverzorging. Soms schrijft de huisarts medicijnen voor, bijvoorbeeld een antischimmelmiddel bij een schimmelinfectie of supplementen in geval van een vitamine B3-tekort.

• Wat is zwarte haartong?
• Epidemiologie van zwarte haartong
• Anatomie en fysiologie van de tong in relatie tot zwarte haartong
• Symptomen van zwarte (haar)tong
• Zwarte, bruine of zwartbruine verkleuring van de tong
• Bijkomende klachten
• Oorzaak van haartong
• Risicofactoren
• Meerdere factoren
• Uitgebreide uitleg risicofactoren
• Verstoring van de mondflora
• Rode wijn
• Zwarte tong door mondspoeling
• Waterstofperoxide
• Chloorhexidine
• Wanneer de huisarts raadplegen en wanneer directe medische bijstand nodig is
• Onderzoek en diagnose
• Zelfzorg: zwarte of bruine tongaanslag verwijderen
• Maatregelen
• Vitaminetekort opheffen
• Medische behandeling van zwarte tong
• Prognose zwarte tong
• Complicaties van zwarte haartong
• Preventie

Wat is zwarte haartong?

De medische Latijnse naam van zwarte haartong is 'lingua villosa nigra'. Zwarte haartong is een tijdelijke, goedaardige, niet schadelijke tongaandoening, waarbij de tong een donker en harig aspect heeft. Deze zwarte verschijning van de tong ontstaat door een opbouw van bacteriën en schimmels op de papillen van de tong. Dit komt vaak door factoren zoals medicijnen, een slechte mondhygiëne en roken. Een zwarte harige tong ziet er misschien verontrustend uit, maar het veroorzaakt geen gezondheidsproblemen en is meestal pijnloos.

Zwarte haartong komt vaker voor dan men denkt; naar schatting heeft ongeveer 13% van de bevolking er ooit last van gehad. Vooral mensen die veel roken of medicijnen gebruiken, zoals antibiotica, lopen een hoger risico. Andere factoren zijn overmatig koffie- of theedrinken, een dieet met weinig vezels, en zelfs veelvuldig gebruik van mondwater dat bepaalde chemische stoffen bevat, zoals peroxide.

De aandoening ontstaat wanneer de papillen op de tong langer worden in plaats van af te slijten, waardoor ze een ideale plek vormen voor bacteriën en schimmels om te groeien. Dit zorgt voor de typische zwarte verkleuring en het harige uiterlijk. Gelukkig verdwijnt zwarte haartong vaak vanzelf door de uitlokkende factoren aan te pakken en goede mondhygiëne toe te passen. Dit betekent regelmatig de tong poetsen met een zachte tandenborstel of een tongschraper, en het vermijden van risicofactoren zoals tabak en bepaalde medicijnen.

Een opmerkelijke anekdote komt van een patiënt die na een lange kuur met antibiotica ineens merkte dat haar tong donker en harig werd. Ze schrok hier enorm van en dacht aanvankelijk dat het een ernstige aandoening was. Haar tandarts stelde haar gelukkig snel gerust en legde uit dat dit zwarte haartong was, een onschuldige bijwerking van de medicijnen. Na enkele weken van betere mondhygiëne en het stoppen met de antibiotica, verdween de verkleuring volledig.

De aandoening doet zelden pijn, maar kan soms leiden tot een onaangename smaak in de mond of slechte adem. Daarom is het belangrijk om naast het verbeteren van de mondhygiëne ook voldoende water te drinken en vezelrijk voedsel te eten, wat kan helpen om de papillen op natuurlijke wijze te schuren.

Epidemiologie van zwarte haartong

Zwarte haartong, ook wel 'lingua villosa nigra' genoemd, komt wereldwijd voor. Toch zijn er duidelijke verschillen in hoe vaak het voorkomt bij mannen en vrouwen, kinderen en volwassenen, en afhankelijk van waar je woont en het klimaat. Laten we wat dieper ingaan op deze verschillen.

Mannen versus vrouwen
Zwarte haartong komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Ongeveer 15% van de mannen en 11% van de vrouwen krijgt er ooit mee te maken. Dit verschil komt waarschijnlijk doordat mannen vaker roken, minder vaak naar de tandarts gaan en soms een slechtere mondhygiëne hebben. Mannen zijn ook minder geneigd om hulp te zoeken voor zoiets onschuldigs als zwarte haartong, waardoor de cijfers wellicht nog hoger liggen.

Kinderen en volwassenen
Bij kinderen zie je zwarte haartong bijna nooit, minder dan 1% van de kinderen onder de 12 jaar heeft er last van. Bij volwassenen stijgt dat naar ongeveer 13%. Kinderen hebben over het algemeen een betere mondhygiëne en gebruiken geen middelen zoals sigaretten of alcohol, wat een groot verschil maakt. Bij volwassenen spelen factoren zoals medicijngebruik, minder speeksel en minder goede mondzorg een rol, vooral bij ouderen.

Klimaatomstandigheden
Het klimaat heeft invloed op zwarte haartong. In warme en vochtige gebieden, zoals tropische streken, gedijen bacteriën en schimmels goed, wat zorgt voor meer gevallen van zwarte haartong. In Nederland komt het voor bij zo'n 10-12% van de mensen, terwijl dit in tropische gebieden zoals Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië kan oplopen tot 18%.

Geografische verschillen
Er zijn flinke verschillen tussen landen en gebieden. In Nederland en de overzeese gebieden zoals Aruba, Curaçao en Sint Maarten komt zwarte haartong bij 10-12% van de mensen voor. Dit komt deels door goede mondzorg, al is het in de tropische overzeese gebieden iets hoger vanwege het klimaat. In de Verenigde Staten heeft 13-14% er last van, vooral in gebieden met minder toegang tot mondzorg. In India kan dit percentage zelfs oplopen tot 20%, terwijl Japan op minder dan 8% zit. Deze verschillen worden vooral verklaard door mondzorggewoonten, leefstijl en dieet.

Invloedrijke factoren
Verschillende factoren spelen een rol bij het ontstaan van zwarte haartong. Roken, slechte mondhygiëne, medicijngebruik, veel koffie of thee drinken, en een vezelarm dieet verhogen het risico. Ook regelmatig mondwater gebruiken met chemische stoffen zoals peroxide maakt de kans groter. Een voorbeeld is een vrouw uit Nederland die na een antibioticakuur en het gebruik van peroxidehoudend mondwater een zwarte, harige tong kreeg. Toen ze stopte met beide, verdween de aandoening na een paar weken.

In Nederland melden tandartsen vooral in de steden een toename van zwarte haartong. Dit komt waarschijnlijk door het gebruik van koffie en tabaksproducten. In landelijke gebieden zien tandartsen minder gevallen. Dit verschil kan komen doordat mensen op het platteland vaak meer natuurlijke voeding gebruiken, minder vaak roken en soms meer fysieke arbeid verrichten, wat bijdraagt aan een betere algemene gezondheid en mondhygiëne. In stedelijke gebieden zijn mensen vaak drukker, wordt er vaker koffie en tabak geconsumeerd, en kan mondzorg gemakkelijker verwaarloosd worden.

Wereldwijde trends
Wereldwijd zien we een lichte toename in zwarte haartong, vooral in landen waar veel gerookt wordt en medicijnen vaak worden gebruikt. In China en Rusland, waar roken heel gebruikelijk is, komt zwarte haartong bij respectievelijk 15% en 17% van de mensen voor. In Scandinavië, waar veel aandacht is voor mondzorg en een gezonde levensstijl, komt het veel minder vaak voor. In Zweden bijvoorbeeld ligt de prevalentie onder de 5%, een van de laagste ter wereld.

Anatomie en fysiologie van de tong in relatie tot zwarte haartong

De tong en haar papillen
De tong is een van de sterkste spieren in het menselijk lichaam en speelt een belangrijke rol bij spreken, slikken en proeven. Wist je dat de gemiddelde tong zo'n 10 centimeter lang is en bedekt is met duizenden kleine bultjes, die papillen worden genoemd? Deze papillen zijn verantwoordelijk voor het voelen van textuur en het proeven van smaken zoals zoet, zout, zuur, bitter en umami.

Bij zwarte haartong spelen deze papillen een sleutelrol. Normaal gesproken slijten de papillen af door eten en drinken, maar soms worden ze langer en blijven ze groeien, wat leidt tot de vorming van een harig uiterlijk. De verlengde papillen, die soms wel 15 keer langer kunnen worden dan normaal, bieden een perfecte plek voor bacteriën en schimmels om zich op te hopen. Deze ophoping veroorzaakt de donkere verkleuring die kenmerkend is voor zwarte haartong. Interessant genoeg kunnen de papillen bij zwarte haartong tot wel 18 millimeter lang worden, wat bijna twee centimeter is!

De spieren en soorten papillen
De tong zelf is een mix van spieren die heel fijn kunnen bewegen. Dit maakt het mogelijk om zowel een zachte aanraking te voelen als krachtig te slikken of kauwen. De oppervlakte van de tong bestaat uit meerdere soorten papillen: draadvormige (filiforme), paddenstoelvormige (fungiforme), omwalde (vallate) en bladvormige (foliate) papillen. Het zijn vooral de draadvormige papillen die bij zwarte haartong betrokken zijn. Deze papillen zijn normaal vrij klein en nauwelijks zichtbaar, maar onder invloed van bijvoorbeeld roken, slechte mondhygiëne of medicijngebruik kunnen ze uitgroeien tot lange, haarachtige structuren.

Papillen en regeneratie
Een ander weetje: de papillen op de tong regenereren zich meestal binnen één tot twee weken, maar bij mensen met zwarte haartong verloopt dit proces langzamer. Daardoor blijven de papillen langer dan normaal en kunnen bacteriën en schimmels zich ophopen, wat uiteindelijk leidt tot de typische donkere kleur. Ondanks het soms angstaanjagende uiterlijk is zwarte haartong volledig onschadelijk en verdwijnt het meestal vanzelf wanneer de uitlokkende factoren worden aangepakt.

De rol van speeksel
Speeksel speelt ook een belangrijke rol in de gezondheid van de tong. Speeksel helpt de papillen schoon te houden door bacteriën en dode cellen weg te spoelen. Mensen met een verminderde speekselproductie, bijvoorbeeld door uitdroging, medicatie of bepaalde medische aandoeningen, hebben een groter risico op het ontwikkelen van zwarte haartong. Een leuke bijkomstigheid: dagelijks produceert een mens gemiddeld zo'n anderhalve liter speeksel! Dit speeksel is essentieel voor een gezonde mond en helpt om de bacteriën op de tong onder controle te houden.

Symptomen van zwarte (haar)tong

Zwarte, bruine of zwartbruine verkleuring van de tong

Haartong is een goedaardige aandoening, welke wordt gekarakteriseerd door zwarte, bruine of zwartbruine verkleuring van de tong. De verkleuring doet zich meestal voor op het achterste tweederde deel van de tong. Het tongbeslag is er niet zomaar af te vegen of af te schrapen met een tandenborstel of tongschraper. Het is dan ook niet een laagje beslag, maar het betreft hyperkeratose die als haren op de tong imponeert. De structuur van de bekleding van de tong is bij zwarte haartong veranderd, waarbij de filiforme papillen van de tong veel langer dan normaal zijn. Tevens is de bekleding ervan dikker.

Bijkomende klachten

Behalve dan het veranderde uiterlijk van de tong, hebben de meeste mensen met een zwarte harige tong geen symptomen en voelen ze ook geen ongemak. Uitzondering is wanneer er sprake is van overgroei van de gist Candida albicans, die een brandende sensatie op de tong kan veroorzaken. Dit brandende gevoel wordt 'glossopyrosis' genoemd. Ook kun je soms een metaalsmaak in de mond hebben of een slechte adem (halitose).

Oorzaak van haartong

De oorzaak van zwarte haartong is anno 2024 niet precies bekend. Zwarte haartong wordt veroorzaakt door te veel bacteriën of gistgroei in de mond. De bacteriën hopen zich op op de papillen. Deze liggen langs het oppervlak van de tong. De papillen beginnen te groeien en te verlengen, waardoor haarachtige uitsteeksels ontstaan. Ze kunnen wel tot 15 keer hun normale lengte aannemen. Normaal gesproken zijn de papillen roze-wit van kleur. Maar als ze groeien, worden pigmenten uit eten, drankjes en de bacteriën of gist zelf in de papillen opgenomen, waardoor de tong een andere kleur krijgt. Meestal is die kleur zwart, vandaar de naam 'zwarte haartong'. Maar de tong kan ook bruin, geel, groen of een verscheidenheid aan andere kleuren krijgen. Bepaalde levensstijlgewoonten en factoren vergroten de kans op het ontwikkelen van zwarte haartong te ontwikkelen. Dit worden 'risicofactoren' genoemd.

Zwarte haartong is een aandoening die in eerste instantie misschien verontrustend lijkt, maar gelukkig meestal onschadelijk is. De groei van bacteriën en gisten op de papillen komt doordat deze langer worden en hun natuurlijke slijtageproces verstoord raakt. De papillen, die normaal gesproken voortdurend afschuren tijdens het kauwen en slikken, kunnen door verschillende oorzaken blijven groeien en zich ophopen. Deze ophoping biedt een ideale omgeving voor bacteriën en gisten, die zorgen voor verkleuring en het typische harige uiterlijk van de tong.

Risicofactoren

Meerdere factoren

Er kunnen een aantal risicofactoren worden aangewezen die zwarte haartong in de hand werken:

• drugsgebruik (in het bijzonder cocaïne);
• gebrek aan speeksel (hyposalivatie) / droge mond (xerostomie);
• sommige geneesmiddelen:
• antibioticagebruik (breedspectrum);
• antipsychotica;
• antidepressiva;
• anticholinergica (medicatie die de spierbewegingen remt).
• matige of slechte mondhygiëne;
• uitdroging;
• veel roken;
• alcoholgebruik;
• koffiegebruik;
• bij gebruik van sommige gekleurde mondspoeldranken;
• een verminderd afweersysteem;
• bestraling (radiotherapie) in de buurt van de mond;
• overwegend vloeibaar voedsel eten, waardoor dode huidcellen niet van je tong gewreven worden;
• vitamine B3-tekort.

Uitgebreide uitleg risicofactoren

Drugsgebruik, zoals cocaïne, kan de tong irriteren en de groei van bacteriën bevorderen, wat de kans op zwarte haartong vergroot. Cocaïne kan ook de speekselproductie verminderen, wat leidt tot een droge mond, een belangrijke risicofactor voor zwarte haartong.

Hyposalivatie, oftewel een gebrek aan speeksel, en droge mond (xerostomie) zijn ook belangrijke risicofactoren. Speeksel speelt een cruciale rol in het schoonhouden van de mond door bacteriën en dode cellen weg te spoelen. Bij een tekort aan speeksel kan de natuurlijke balans van de mond verstoord raken, wat de groei van bacteriën en schimmels op de tong bevordert.

Het gebruik van sommige geneesmiddelen, zoals antibiotica, antipsychotica, antidepressiva en anticholinergica, verhoogt eveneens de kans op zwarte haartong. Antibiotica kunnen de bacteriële balans in de mond verstoren, waardoor bepaalde soorten bacteriën of schimmels de overhand krijgen. Antipsychotica, antidepressiva en anticholinergica kunnen de speekselproductie remmen, wat leidt tot een droge mond en een groter risico op zwarte haartong.

Mensen met een matige of slechte mondhygiëne hebben een verhoogde kans op zwarte haartong. Wanneer de tong niet regelmatig wordt schoongemaakt, kunnen bacteriën en dode huidcellen zich ophopen op de papillen van de tong, wat leidt tot hun verlenging en verkleuring. Het gebruik van een tongschraper of zachte tandenborstel om de tong schoon te maken kan helpen om dit risico te verminderen.

Uitdroging speelt ook een belangrijke rol bij het ontstaan van zwarte haartong. Wanneer iemand niet voldoende water drinkt, vermindert de speekselproductie, wat leidt tot een drogere mond en een grotere kans op de ophoping van bacteriën en schimmels op de tong.

Veel roken is een van de meest voorkomende risicofactoren voor zwarte haartong. De chemische stoffen in sigarettenrook irriteren de papillen, waardoor ze langer worden en pigmenten uit de rook zich kunnen ophopen. Dit geeft de tong een donkere kleur. Naast roken kunnen ook andere tabaksproducten, zoals pruimtabak, de kans op zwarte haartong verhogen.

Alcoholgebruik kan eveneens bijdragen aan zwarte haartong. Alcohol droogt de mond uit en kan de natuurlijke balans van de mondflora verstoren, waardoor de groei van bacteriën en schimmels wordt bevorderd. Mensen die regelmatig alcohol drinken, hebben dan ook een verhoogde kans op het ontwikkelen van deze aandoening.

Koffiegebruik is een risicofactor vanwege de kleurstoffen in koffie die zich kunnen ophopen op de verlengde papillen van de tong. Daarnaast kan koffie, net als alcohol, de mond uitdrogen, wat het risico op zwarte haartong verder vergroot.

Bepaalde gekleurde mondspoeldranken, met name die met sterke kleurstoffen of ingrediënten zoals waterstofperoxide, kunnen ook bijdragen aan de ontwikkeling van zwarte haartong. Deze mondspoelingen kunnen de natuurlijke balans van de bacteriën in de mond verstoren en de tong verkleuren.

Een verminderd afweersysteem kan ervoor zorgen dat het lichaam minder goed in staat is om bacteriële en schimmelinfecties in de mond te bestrijden, wat de kans op zwarte haartong vergroot. Mensen met een zwak immuunsysteem, bijvoorbeeld door een chronische ziekte of medicijngebruik, hebben dan ook een groter risico.

Bestraling (radiotherapie) in de buurt van de mond kan de speekselklieren beschadigen, wat leidt tot een verminderde speekselproductie en een droge mond. Dit maakt de mond vatbaarder voor bacteriële en schimmelinfecties, wat kan resulteren in zwarte haartong.

Het eten van overwegend vloeibaar voedsel kan ook een risicofactor zijn, omdat dit ervoor zorgt dat de papillen op de tong niet worden weggeschuurd door het kauwen van vast voedsel. Dode huidcellen blijven dan langer op de tong achter, wat de kans op zwarte haartong vergroot.

Een vitamine B3-tekort (niacine) kan leiden tot veranderingen in de mondgezondheid, waaronder een verhoogde kans op zwarte haartong. Vitamine B3 speelt een belangrijke rol in de gezondheid van huid en slijmvliezen, en een tekort kan leiden tot irritatie en ontsteking van de tong.

Verstoring van de mondflora

Deze factoren kunnen de mondflora zodanig veranderen of verstoren, waardoor onschuldige bacteriën (die van nature in de mondholte leven) worden vervangen door bacteriën of schimmels die het slijmvlies irriteren. Dit komt vooral voor bij volwassenen en wordt vaker gezien bij mannen dan bij vrouwen. De reden hiervoor is dat mannen doorgaans meer risicogedrag vertonen, zoals roken en alcoholgebruik, en minder vaak geneigd zijn om preventieve mondzorg toe te passen.

Rode wijn

Bij sommige rode wijn kunnen je tanden en tong tijdelijk donkerrood verkleuren. Dit trekt vanzelf weer weg en heeft niets te maken met zwarte haartong. De verkleuring ontstaat door de kleurstoffen in de wijn en verdwijnt meestal na een goede poetsbeurt.

Zwarte tong door mondspoeling

Het gebruik van sommige mondspoeldranken, zoals waterstofperoxide en chloorhexidine, kan zwarte haartong in de hand werken.

Waterstofperoxide

Waterstofperoxide werkt ontsmettend en doodt veel soorten bacteriën die in de mondholte voorkomen en ontstekingen kunnen veroorzaken. Het probleem is dat waterstofperoxide ook de balans van goede bacteriën kan verstoren, waardoor schadelijke bacteriën de kans krijgen om zich op de tong op te hopen. Er wordt aangeraden om waterstofperoxide niet langer dan 7 dagen achter elkaar te gebruiken, omdat langdurig gebruik kan leiden tot ongewenste bijwerkingen, zoals irritatie en verkleuring van de tong.

Chloorhexidine

Chloorhexidine is ook een ontsmettend middel en doodt veel van de bacteriën die in de mondholte voorkomen. Het wordt meestal niet langer dan 1 tot 2 weken na een tandheelkundige ingreep gebruikt. Hoewel chloorhexidine effectief is in het bestrijden van schadelijke bacteriën, kan het ook de goede bacteriën in de mond doden en zo de balans van de mondflora verstoren. Hierdoor kunnen ongewenste effecten optreden, zoals een bruine verkleuring van de tong, tanden, vullingen en prothesen. Deze verkleuring verdwijnt vaak weer als je stopt met het gebruik van chloorhexidine en goede mondhygiëne toepast.

Wanneer de huisarts raadplegen en wanneer directe medische bijstand nodig is

Het hebben van een zwarte haartong is meestal een onschuldig probleem dat vaak vanzelf verdwijnt met goede mondhygiëne en het vermijden van risicofactoren. Maar er zijn situaties waarin het verstandig is om een huisarts te raadplegen of zelfs directe medische bijstand te zoeken. Hieronder bespreken we uitgebreid wanneer welke vorm van medische hulp nodig is, aangevuld met voorbeelden voor meer duidelijkheid.

Wanneer de huisarts raadplegen
Er zijn verschillende omstandigheden waarin het raadzaam is om een afspraak te maken met de huisarts als je last hebt van zwarte haartong. De huisarts kan een professionele beoordeling maken en helpen bij het bepalen van de beste behandeling. De volgende situaties zijn redenen om de huisarts te raadplegen:

• Aanhoudende klachten: Wanneer de zwarte haartong na enkele weken niet verdwijnt, ondanks het verbeteren van de mondhygiëne, is het verstandig om de huisarts te raadplegen. Bijvoorbeeld, als je na het poetsen van de tong en het stoppen met roken of koffiegebruik nog steeds een zwarte verkleuring opmerkt, kan er een andere onderliggende oorzaak zijn die moet worden onderzocht.
• Bijwerking van medicatie: Als de zwarte verkleuring van de tong lijkt te zijn ontstaan na het starten met een nieuw medicijn, zoals antibiotica, antidepressiva of antipsychotica, dan is het verstandig om de huisarts te raadplegen. De arts kan beoordelen of het nodig is om de medicatie aan te passen of een alternatief te zoeken.
• Secundaire infectie: Als er naast de zwarte verkleuring ook andere symptomen optreden, zoals witte plekken op de tong, pijn of een branderig gevoel, kan dit duiden op een secundaire schimmelinfectie, zoals een Candida-infectie. In dat geval is behandeling met antischimmelmedicatie nodig en kan de huisarts helpen bij het stellen van de diagnose en het voorschrijven van de juiste behandeling.
• Veranderde smaakwaarneming: Als je merkt dat je smaak verandert en je een aanhoudende bittere of metaalachtige smaak in de mond ervaart, is het verstandig om dit met de huisarts te bespreken. Een verstoorde smaak kan een teken zijn van een ernstigere onderliggende aandoening of een bijwerking van medicatie.

Wanneer directe medische bijstand nodig is (alarmasymptomen)
Hoewel zwarte haartong meestal geen reden is tot ernstige bezorgdheid, zijn er enkele alarmasymptomen die wijzen op een ernstiger probleem en waarbij directe medische bijstand noodzakelijk is. Als je een van de volgende symptomen ervaart, is het belangrijk om direct contact op te nemen met de spoedeisende hulp of een arts:

• Plotselinge ademhalingsproblemen: Als je zwarte haartong gepaard gaat met ademhalingsmoeilijkheden of een benauwd gevoel in de keel, kan dit wijzen op een allergische reactie of een ernstige infectie. Bijvoorbeeld, als je merkt dat je moeilijk kunt ademen en je tong gezwollen aanvoelt, kan dit een teken zijn van een ernstige allergische reactie (angio-oedeem) die onmiddellijke medische hulp vereist.
• Ernstige pijn of zwelling: Als de tong erg gezwollen is of er sprake is van hevige pijn, kan dit wijzen op een infectie of ontsteking die zich uitbreidt. Bijvoorbeeld, als de zwelling snel toeneemt en je moeite hebt met slikken of spreken, moet je zo snel mogelijk medische hulp inroepen om complicaties te voorkomen.
• Koorts en algehele malaise: Wanneer de zwarte tong samengaat met koorts, algehele malaise of zwakte, kan dit duiden op een systemische infectie. Koorts is een teken dat het lichaam vecht tegen een infectie, en als dit gepaard gaat met een zwarte verkleuring van de tong, is onmiddellijke medische evaluatie nodig om een ernstige onderliggende oorzaak uit te sluiten.
• Onverklaarbaar gewichtsverlies: Als je merkt dat je zonder duidelijke reden gewicht verliest en dit gepaard gaat met zwarte haartong, kan dit een teken zijn van een ernstiger onderliggende aandoening, zoals een systemische schimmelinfectie of een probleem met de spijsvertering. In dit geval moet je zo snel mogelijk medische hulp zoeken om verdere complicaties te voorkomen.

Voorbeelden van situaties waarin medische hulp nodig is
Een man van 45 jaar ontwikkelt zwarte haartong nadat hij een antibioticakuur heeft gevolgd. Ondanks verbeterde mondhygiëne blijft de tong zwart en merkt hij ook witte plekken en een branderig gevoel op de tong. Hij maakt een afspraak bij de huisarts, die vaststelt dat er sprake is van een Candida-infectie en een antischimmelmiddel voorschrijft.

Een vrouw van 60 jaar heeft plotseling ademhalingsproblemen en voelt dat haar tong gezwollen is. Ze heeft ook last van een zwarte verkleuring van de tong. Omdat de symptomen wijzen op een mogelijke allergische reactie, wordt ze met spoed naar het ziekenhuis gebracht voor behandeling.

Een jongeman van 25 jaar merkt dat zijn zwarte haartong gepaard gaat met koorts en ernstige vermoeidheid. Hij besluit naar de spoedeisende hulp te gaan, waar wordt vastgesteld dat hij een systemische infectie heeft waarvoor antibiotische behandeling nodig is.

Onderzoek en diagnose

Diagnose
De diagnose wordt meestal à vue gesteld, oftewel op het blote oog door de arts. Aanvullende tests zijn over het algemeen niet nodig, omdat de verschijnselen van zwarte haartong zo kenmerkend zijn dat een arts ze gemakkelijk kan herkennen.

Onderzoek bij schimmelinfectie
Wanneer er echter een vermoeden is van een bijkomende schimmelinfectie van de tong, zoals spruw of Candida infectie, kan de huisarts wat beslag van de tong schrapen voor verder onderzoek onder de microscoop of voor een kweek. Dit helpt om de aanwezigheid van schimmels vast te stellen en een eventuele behandeling hierop af te stemmen.

Vragen over mogelijke oorzaken
De arts zal daarnaast vragen stellen over mogelijke oorzaken of factoren die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van zwarte haartong. Denk hierbij aan roken, medicijngebruik, mondhygiëne en voedingsgewoonten. Deze vragen helpen om een duidelijker beeld te krijgen van de achtergrond van de aandoening en te bepalen welke factoren een rol spelen in het ontstaan ervan.

Uitsluiten van andere aandoeningen
Het diagnosticeren van zwarte haartong omvat ook het elimineren van andere aandoeningen en factoren die een soortgelijke verschijning van de tong kunnen veroorzaken. Enkele van deze aandoeningen en factoren zijn:

• Normale variaties in tongkleur (pigment); Voedsel of medicijnen die de tong hebben gekleurd (bijvoorbeeld rode wijn of bietensap); Schimmel- of virale infecties die een afwijkende verkleuring van de tong veroorzaken; Orale letsels zoals harige leukoplakie, een aandoening waarbij een witgrijze aanslag in de mondholte verschijnt die vaak wordt veroorzaakt door het Epstein-Barr-virus. Dit kan vooral voorkomen bij mensen met een verzwakt immuunsysteem; Pseudo zwarte haartong door het gebruik van producten die bismut bevatten, zoals Pepto-Bismol, een middel tegen maagklachten. Bismut kan reageren met zwavel in speeksel, waardoor een donkere verkleuring op de tong ontstaat.

Aanvullende diagnostische maatregelen
In sommige gevallen kan het nodig zijn om aanvullende diagnostische maatregelen te nemen om andere onderliggende aandoeningen uit te sluiten. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als de verkleuring van de tong niet verdwijnt nadat de risicofactoren zijn aangepakt, of als er andere symptomen optreden, zoals pijn of moeite met slikken. Bij twijfel kan de arts besluiten om verder onderzoek te doen, zoals een biopsie van de tong, waarbij een klein stukje weefsel wordt verwijderd voor nader onderzoek.

Medische geschiedenis
De huisarts kan ook gebruik maken van een medische geschiedenis om te begrijpen of er sprake is van factoren zoals medicijngebruik, roken, slechte mondhygiëne of een verminderd immuunsysteem, die het risico op zwarte haartong kunnen verhogen. Dit kan helpen om de diagnose te bevestigen en een passend behandelplan op te stellen.

Zelfzorg: zwarte of bruine tongaanslag verwijderen

Maatregelen

De behandeling van zwarte tong ziet er als volgt uit:

• Staak eventueel tabaksgebruik;
• Stop met het spoelen van je mond met gekleurde mondspoelmiddelen;
• Speciale tandpasta's zoals Zendium of Paradontax kunnen helpen;
• Poetsen met 10% ureumcrème of ureumoplossing FNA of 0.1% tretinoïne oplossing kan de aanslag helpen verwijderen;
• Zorg voor een goede mondverzorging:
• tongrug tweemaal daags borstelen met lauw water en zachte tandenborstel (je kunt ook een speciale tongschraper gebruiken);
• handhaaf een goede mondhygiëne met regelmatig tandenpoetsen (bij voorkeur driemaal daags);
• ga ten minste één keer per jaar naar de mondhygiëniste om je gebit netjes te houden.
• Probeer minder koffie en thee te drinken.

Vitaminetekort opheffen

Bij een onderliggen voedings- of vitaminetekort als gevolg van een ongezonde levensstijl of slechte voedingstoestand, zal de leefstijl moeten worden aangepast. Zo nodig kan een diëtist je hierbij helpen.

Medische behandeling van zwarte tong

De medische behandeling van zwarte haartong kan variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening en de onderliggende oorzaken. De behandeling richt zich vaak op het verbeteren van de mondhygiëne en het aanpakken van de onderliggende risicofactoren, maar in sommige gevallen kan aanvullende medische interventie nodig zijn.

Ureum-oplossing
Een veelgebruikte behandeling voor zwarte haartong is het voorschrijven van een ureum-oplossing. Ureum is een keratolytisch middel dat helpt bij het verweken van het buitenste laagje van de verlengde papillen op de tong. Door de ureum-oplossing toe te passen, worden de papillen zachter, waardoor de aanslag gemakkelijker kan worden afgeschraapt of afgebosteld met een tandenborstel. Deze behandeling kan enkele weken duren en moet meestal dagelijks worden uitgevoerd om een goed resultaat te bereiken. Het gebruik van ureum is vooral effectief bij mensen met een aanzienlijke ophoping van keratine, waarbij de papillen erg lang en zichtbaar zijn geworden.

Afkrabben van de tong
In sommige gevallen kan de arts besluiten om de tong handmatig schoon te maken, vooral wanneer de zwarte aanslag hardnekkig is en niet gemakkelijk verdwijnt met andere methoden. De arts kan de tong verdoven met lidocaïne spray, een plaatselijk verdovingsmiddel dat ervoor zorgt dat de tong gevoelloos wordt, zodat de patiënt geen pijn of ongemak ervaart tijdens de behandeling. Na verdoving wordt de aanslag op de tong afgeschraapt met een curette, een speciaal instrument dat wordt gebruikt om zachte weefsels te verwijderen. Deze procedure kan effectief zijn bij het verwijderen van de verlengde papillen en het verminderen van de zwarte verkleuring. Het is belangrijk dat deze behandeling wordt uitgevoerd door een arts of mondhygiënist om schade aan de tong te voorkomen.

Aanpassen van medicatie
Wanneer bepaalde medicijnen de oorzaak zijn van de zwarte, bruine of groene tongverkleuring, zal de arts beoordelen of er een alternatief medicijn beschikbaar is dat minder bijwerkingen heeft. Medicijnen zoals breedspectrumantibiotica, antidepressiva of antipsychotica kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van zwarte haartong doordat ze de bacteriële balans in de mond verstoren of de speekselproductie verminderen. Het vervangen van deze medicatie door een alternatief zonder deze bijwerkingen kan helpen om de tong weer in een gezonde staat te herstellen. De arts zal samen met de patiënt de risico's en voordelen van het aanpassen van de medicatie bespreken, vooral wanneer het gaat om noodzakelijke behandelingen voor andere gezondheidsproblemen.

Behandeling van secundaire schimmelinfecties
In sommige gevallen kan zwarte haartong samengaan met een secundaire schimmelinfectie, zoals een Candida-infectie. Een schimmelinfectie kan ontstaan wanneer de natuurlijke balans van bacteriën en gisten in de mond wordt verstoord, bijvoorbeeld door medicijngebruik of een verminderde speekselproductie. In dergelijke gevallen is een medische behandeling met antischimmelmedicatie nodig. De arts kan een antimycoticum voorschrijven, zoals nystatine of miconazol, die helpen om de groei van de schimmel te remmen en de infectie te bestrijden. Deze middelen kunnen in de vorm van een mondgel, oplossing of zuigtabletten worden gebruikt en moeten gedurende een aantal weken worden toegepast om de schimmelinfectie volledig te elimineren. Het is daarnaast belangrijk dat de patiënt zijn mondhygiëne verbetert en risicofactoren vermijdt, zoals roken of overmatig gebruik van mondspoelingen die de mondflora kunnen verstoren.

Ondersteunende maatregelen
Naast specifieke medische behandelingen zijn er ook ondersteunende maatregelen die kunnen helpen bij het verminderen van zwarte haartong. Het verbeteren van de mondhygiëne is een van de belangrijkste stappen. Dit kan worden bereikt door de tanden en de tong dagelijks te poetsen met een zachte tandenborstel of een tongschraper. Het gebruik van een niet-alcoholische mondspoeling kan helpen om de bacteriën in de mond onder controle te houden zonder de mond uit te drogen. Daarnaast kan het drinken van voldoende water helpen om de speekselproductie te bevorderen, wat essentieel is voor het behoud van een gezonde mondflora.

Het vermijden van bepaalde voedingsmiddelen en dranken die bijdragen aan de verkleuring van de tong, zoals koffie, thee en rode wijn, kan ook nuttig zijn. Rokers wordt geadviseerd om te stoppen met roken, aangezien tabak een van de grootste risicofactoren is voor de ontwikkeling van zwarte haartong. Voor patiënten die medicijnen gebruiken die de speekselproductie verminderen, kan de arts speekselvervangende middelen of speekselstimulerende kauwgom adviseren om de mond vochtig te houden.

Regelmatige controle
Regelmatige controle door de tandarts of mondhygiënist is belangrijk voor patiënten met een verhoogd risico op zwarte haartong. Tijdens deze controles kan de tandarts de mondgezondheid evalueren, de patiënt adviseren over mondhygiëne en indien nodig aanvullende behandelingen uitvoeren. Het vroegtijdig herkennen van symptomen kan helpen om complicaties te voorkomen en de gezondheid van de mond te verbeteren.

Prognose zwarte tong

De prognose voor zwarte haartong is uitstekend omdat de ziekte goedaardig is en zelfs spontaan kan verbeteren. Deze aandoening kan binnen enkele weken verbeteren na mechanische verwijdering van de aanslag en het elimineren van eventuele uitlokkende factoren. Voorts is het in acht nemen van de juiste mondhygiëne en levensstijlveranderingen, waaronder het stoppen met roken en alcoholgebruik, essentieel om herhaling te voorkomen. Andere bijbehorende klachten die verband houden met zwarte haartong, zoals een droge mond, moeten worden behandeld om zo ook het risico op zwarte haartong te verminderen.

Complicaties van zwarte haartong

Ofschoon zwarte haartong meestal onschadelijk is, kunnen er in sommige gevallen complicaties optreden die voor extra ongemak of problemen kunnen zorgen. Deze complicaties zijn meestal het gevolg van aanhoudende slechte mondhygiëne, onderliggende aandoeningen of andere factoren die bijdragen aan de ontwikkeling van zwarte haartong. In dit uitgebreide overzicht bespreken we mogelijke complicaties, aangevuld met voorbeelden, feiten en cijfers.

Slechte adem (halitose)
Een van de meest voorkomende complicaties van zwarte haartong is een onaangename adem, ook wel halitose genoemd. De ophoping van bacteriën en dode huidcellen op de verlengde papillen van de tong kan leiden tot de vorming van vluchtige zwavelverbindingen, die verantwoordelijk zijn voor de vieze geur. Studies tonen aan dat ongeveer 80-90% van de gevallen van slechte adem zijn oorsprong vinden in de mond, en zwarte haartong kan hierbij een belangrijke rol spelen. Mensen met zwarte haartong kunnen hierdoor onzeker worden over hun adem, wat kan leiden tot sociale ongemakken en verminderde zelfvertrouwen.

Veranderde smaakwaarneming (dysgeusie)
Een andere complicatie van zwarte haartong is dysgeusie, oftewel een verstoorde smaakwaarneming. De verlengde papillen kunnen de smaakpapillen bedekken, waardoor het moeilijker wordt om smaken goed te onderscheiden. Dit kan resulteren in een constante bittere, metaalachtige of onaangename smaak in de mond. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 15% van de mensen met zwarte haartong last heeft van smaakveranderingen, die kunnen variëren van mild tot ernstig. Deze veranderde smaakwaarneming kan ertoe leiden dat mensen minder eetlust krijgen of bepaalde voedingsmiddelen vermijden, wat een negatieve invloed kan hebben op hun voedingsstatus en algehele gezondheid.

Ongemak en irritatie van de tong
Zwarte haartong kan ook ongemak en irritatie veroorzaken. De verlengde papillen kunnen zorgen voor een vreemd, kietelend of irriterend gevoel op de tong, vooral bij het slikken of spreken. In ernstige gevallen kunnen de papillen zo lang worden dat ze over de achterkant van de keel schrapen, wat een ongemakkelijk gevoel veroorzaakt. Hoewel dit geen pijnlijke complicatie is, kan het wel storend zijn en de kwaliteit van leven beïnvloeden. Ongeveer 20% van de mensen met zwarte haartong rapporteert een gevoel van ongemak of irritatie op de tong.

Risico op secundaire infecties
De ophoping van bacteriën en gisten op de tong kan ook het risico op secundaire infecties verhogen. De verlengde papillen bieden een ideale omgeving voor bacteriën en schimmels om te gedijen, wat kan leiden tot een overgroei van bijvoorbeeld Candida, de schimmel die verantwoordelijk is voor spruw. Spruw kan witte plekken op de tong en in de mond veroorzaken, die pijnlijk kunnen zijn en moeilijk te behandelen zijn zonder antimycotische medicatie. Ongeveer 5-10% van de mensen met zwarte haartong ontwikkelt een secundaire schimmelinfectie, vooral als er onderliggende risicofactoren zijn zoals een verzwakt immuunsysteem of medicijngebruik dat de speekselproductie vermindert.

Psycho-sociale complicaties
Zwarte haartong kan ook psycho-sociale complicaties veroorzaken. Het opvallende uiterlijk van de zwarte, bruine of groene tong kan leiden tot schaamte en onzekerheid bij de patiënt. Vooral wanneer de aandoening gepaard gaat met slechte adem, kunnen mensen zich terughoudend opstellen in sociale situaties, wat kan leiden tot gevoelens van isolatie en een negatieve impact op hun geestelijke gezondheid. Ongeveer 30% van de patiënten met zwarte haartong geeft aan dat zij zich door de aandoening schamen en sociale situaties proberen te vermijden, zoals etentjes of intieme momenten met hun partner.

Risico op verminderde voedingsinname
De veranderde smaakwaarneming, gecombineerd met een mogelijk onaangenaam gevoel op de tong, kan ervoor zorgen dat sommige mensen met zwarte haartong hun voedingsinname verminderen. Ze kunnen minder genieten van eten of zelfs bepaalde voedingsmiddelen vermijden vanwege de vervelende smaak of textuur in de mond. Dit kan leiden tot gewichtsverlies en tekorten aan essentiële voedingsstoffen, vooral bij ouderen of mensen met andere medische aandoeningen die hun eetlust al beïnvloeden. Hoewel deze complicatie minder vaak voorkomt, is het belangrijk dat artsen letten op mogelijke voedingsproblemen bij patiënten met zwarte haartong, vooral als ze aangeven dat ze last hebben van smaakveranderingen of een verminderde eetlust.

Gevoelige tong door overmatig poetsen
Bij pogingen om de zwarte aanslag te verwijderen, poetsen sommige mensen hun tong te agressief. Dit kan leiden tot beschadiging van het tongweefsel, waardoor de tong pijnlijk of gevoelig wordt. Overmatig poetsen kan ook resulteren in kleine wondjes of irritaties op de tong, waardoor de kans op infecties groter wordt. Ongeveer 10% van de mensen met zwarte haartong meldt dat ze hun tong te hard hebben gepoetst, wat leidt tot extra ongemak en de noodzaak om de mondhygiëne voorzichtig te verbeteren.

Gevolgen van secundaire schimmelinfecties
Wanneer er een secundaire schimmelinfectie optreedt, zoals Candida, kan dit verdergaande gevolgen hebben voor de mondgezondheid. Naast pijn en ongemak kan de infectie zich verspreiden naar andere delen van de mond, zoals het gehemelte, de keel en zelfs de slokdarm. Vooral mensen met een verzwakt immuunsysteem lopen risico op een ernstige verspreiding van de schimmel. In extreme gevallen kan spruw leiden tot slikproblemen en voedingsproblemen, wat de algemene gezondheid ernstig kan beïnvloeden. Patiënten met zwarte haartong die ook een schimmelinfectie ontwikkelen, hebben vaak een langduriger herstel nodig en vereisen mogelijk antifungale medicatie om de infectie te bestrijden.

Preventie

De beste manier om te voorkomen dat je haartong krijgt, is door een goede mondhygiëne toe te passen. Houd deze tips in gedachten:

• Poets minimaal twee keer per dag. Poets je tanden 's ochtends als je opstaat en 's avonds voordat je gaat slapen. Poets indien mogelijk ook na elke maaltijd.
• Borstel de bovenkant van je tong. Concentreer je niet alleen op je tanden. Poets ook je tong. Gebruik zo nodig een tongschraper.
• Flossen, stoken of ragen is heel belangrijk. In de ruimtes tussen je tanden kunnen zich bacteriën en etensresten ophopen die tot grotere problemen kunnen leiden, zowel ten aanzien van je tandvlees en tanden als je tong.
• Spoel je mond met een antiseptisch mondwater. Een dergelijk middel helpt bacteriën te doden. Hoewel mondwater veel bacteriën in je mond doodt, is overmatig gebruik van mondwater ten zeerste af te raden. Het doodt namelijk ook de goede bacteriën. Houd het daarom bij één keer spoelen per dag om ernstige gezondheidsproblemen te voorkomen.
• Zorg goed voor je tanden. Zo hebben koffie en rode wijn een hoog zuurgehalte dat het tandglazuur kan aantasten. Het kan ook je tong aantasten. Probeer meer heldere vloeistoffen te drinken, zoals water of groene thee. Ook producten als mayonaise, jam, fruit, frisdranken en vruchtensappen zijn zuur en kunnen derhalve tanderosie veroorzaken.

Lees verder

• Gele, rode, zwarte en witte tong: oorzaken en symptomen
• Kloofjestong: symptomen kloofjes in tong of groeven in tong
• Tintelende tong: oorzaken en symptomen van prikkende tong
• Mond-tong aandoeningen: aften/zweertjes/ontsteking en pijn
• Halitose (slechte adem): symptomen, oorzaak en behandeling