CMV pneumonie (cytomegalovirus): longinfectie

Het cytomegalovirus (CMV) is een veelvoorkomend virus waarvan de meeste gezonde personen met een normaal afweersysteem zich spontaan herstellen. Dit soort herpesvirus kan echter de longen, lever, ogen, zenuwen en hersenen aantasten, vooral bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem. Een CMV pneumonie is een ernstige longinfectie veroorzaakt door het cytomegalovirus, die leidt tot ontsteking in de longen. Hoesten en kortademigheid zijn enkele van de vele mogelijke symptomen. Door een snelle diagnose en behandeling stijgen de overlevingskansen aanzienlijk.

• Synoniemen CMV pneumonie (cytomegalovirus longinfectie)
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Cytomegalovirus (CMV), soort herpesvirus
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen verzwakt immuunsysteem: hoesten, kortademigheid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose en complicaties aandoening
• Preventie

Synoniemen CMV pneumonie (cytomegalovirus longinfectie)

CMV pneumonie is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• CMV-longinfectie
• CMV-longontsteking
• CMV pneumonitis
• Cytomegalovirus longinfectie / longontsteking
• Cytomegalievirus longinfectie / longontsteking
• Longinfectie – cytomegalovirus
• Longinfectie en Systemische Cytomegalovirus Besmetting
• Virale longinfectie als gevolg van CMV

Epidemiologie

CMV-pneumonie, veroorzaakt door het cytomegalovirus, is een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit, vooral bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem. De epidemiologie richt zich op de verspreiding, het voorkomen en de demografische kenmerken van deze aandoening.

Prevalentie

De prevalentie van CMV-infecties is wereldwijd hoog, met een seroprevalentie variërend van 40% tot 100%, afhankelijk van de regio en sociaaleconomische omstandigheden. CMV-pneumonie treedt echter voornamelijk op bij patiënten met immunosuppressie, zoals orgaantransplantatie-ontvangers, stamceltransplantatie-patiënten en HIV-geïnfecteerden.

Incidentie bij specifieke groepen

Bij stamceltransplantatie-patiënten is de incidentie van CMV-pneumonie aanzienlijk hoger, tot wel 30% zonder preventieve therapie. Bij solide orgaantransplantatie varieert de incidentie van 1% tot 6%, afhankelijk van het type transplantatie en het gebruik van antivirale profylaxe.

Geografische spreiding

Hoewel CMV-infecties wereldwijd voorkomen, zijn landen met lagere inkomens doorgaans meer getroffen vanwege slechtere toegang tot preventieve en therapeutische maatregelen.

Demografische kenmerken

CMV-pneumonie komt vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen en is sterk geassocieerd met aandoeningen die immuunsuppressie veroorzaken.

Tijdelijke trends

De incidentie van CMV-pneumonie neemt af door verbeterde antivirale preventie en screening, maar blijft een uitdaging in settings zonder toegang tot dergelijke interventies.

Mechanisme

CMV-pneumonie ontstaat door reactivering van latent virus of een primaire infectie bij patiënten met verminderde immuniteit.

Pathogenese

Na een primaire infectie blijft CMV latent in monocyten en andere cellen. Bij immuunsuppressie kan het virus reactiveren, wat leidt tot een ontstekingsreactie in het longweefsel.

Immunologische reactie

De infectie veroorzaakt een lokale ontstekingsreactie met infiltraatvorming en longweefselbeschadiging. Cytokine-afgifte speelt hierbij een belangrijke rol, wat kan leiden tot diffuse alveolaire schade.

Virale replicatie en verspreiding

CMV kan zich snel verspreiden via bloed en longweefsel, wat leidt tot uitgebreide infecties. Het immuunsysteem speelt een cruciale rol bij het beperken van deze verspreiding.

Longschade

Schade aan de alveolaire structuren resulteert in verminderde gasuitwisseling, wat hypoxie en ademhalingsproblemen kan veroorzaken.

Oorzaken: Cytomegalovirus (CMV), soort herpesvirus

Het cytomegalovirus (CMV), een herpesvirus, veroorzaakt een CMV pneumonie. Een infectie met CMV is heel gebruikelijk. De meeste patiënten zijn tijdens hun kindertijd of puberteit blootgesteld aan CMV. Gezonde patiënten dragen meestal latent het virus, waardoor ze geen symptomen vertonen (asymptomatisch). Andere patiënten met een goed afweersysteem herstellen snel van wat griepachtige symptomen.

Maar patiënten met een verzwakt immuunsysteem hebben wel ziektesymptomen door een CMV-infectie. Ernstige CMV-infecties komen voor bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem door bijvoorbeeld aids, een beenmergtransplantatie, een orgaantransplantatie, chemotherapie of andere behandelingen die het immuunsysteem onderdrukken. Bij patiënten die een orgaan- en beenmergtransplantatie hebben ondergaan, is het risico op besmetting het grootst na vijf tot dertien weken na de transplantatie.

Risicofactoren

De ontwikkeling van CMV-pneumonie wordt beïnvloed door verschillende risicofactoren, voornamelijk gerelateerd aan immuunstatus en medische interventies.

Immunosuppressie

Immunosuppressieve therapie, zoals na orgaan- of stamceltransplantatie, is een belangrijke risicofactor. Ook HIV-geïnfecteerde patiënten met een lage CD4-telling lopen een verhoogd risico.

Virale belasting

Een hoge virale belasting in het bloed correleert sterk met het risico op CMV-pneumonie. Regelmatige controle van virale niveaus kan bijdragen aan tijdige detectie.

Afwezigheid van antivirale profylaxe

Patiënten zonder preventieve antivirale therapie hebben een significant hogere kans op het ontwikkelen van CMV-gerelateerde complicaties.

Onderliggende longziekten

Patiënten met bestaande longziekten, zoals COPD, lopen een verhoogd risico op ernstigere uitkomsten bij CMV-pneumonie.

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten lopen een bijzonder hoog risico op CMV-pneumonie, afhankelijk van hun medische en genetische achtergrond.

Transplantatiepatiënten

Zowel stamcel- als solide orgaantransplantatie-patiënten behoren tot de hoogrisicogroep vanwege de noodzakelijke immuunsuppressieve medicatie.

HIV-patiënten

Patiënten met onbehandelde HIV-infectie en lage CD4-tellingen (<50 cellen/µL) lopen een aanzienlijk risico.

Neonaten en premature baby's

Hoewel zeldzaam, lopen neonaten met een congenitale CMV-infectie risico op pulmonale complicaties.

Ouderen

Ouderen met comorbiditeiten zoals diabetes of cardiovasculaire aandoeningen kunnen ernstigere gevolgen ondervinden van CMV-pneumonie.

Symptomen verzwakt immuunsysteem: hoesten, kortademigheid

Bij gezonde personen veroorzaakt CMV meestal geen symptomen. Mogelijk heeft een relatief gezonde patiënt tijdelijke symptomen van klierkoorts (virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts die vooral bij adolescenten en jongvolwassenen voorkomt) of griep.

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem ontwikkelen echter soms ernstige symptomen. Symptomen omvatten een algemeen ziek gevoel (malaise), hoesten, koorts, kortademigheid (bij inspanning), spierpijn of gewrichtspijn, verlies van eetlust, vermoeidheid en (overmatig) nachtelijk zweten. Tot slot kunnen mogelijk ook andere organen betrokken zijn, zoals de ogen (CMV retinitis), de lever, het hart, de hersenen, de nieren, de slokdarm, en het beenmerg.

Alarmsymptomen

Het herkennen van alarmsymptomen is essentieel voor een tijdige diagnose en behandeling van CMV-pneumonie.

Ernstige ademhalingsmoeilijkheden

Progressieve dyspneu en hypoxie zijn belangrijke tekenen van ernstige longbetrokkenheid.

Koorts en algehele malaise

Aanhoudende koorts zonder duidelijke oorzaak bij immuungecompromitteerde patiënten kan wijzen op CMV-reactivatie.

Radiologische afwijkingen

Diffuse infiltraten op thoraxfoto's of CT-scans, gecombineerd met klinische symptomen, zijn een alarmsignaal.

Systemische symptomen

Symptomen zoals gewichtsverlies, anorexie en chronische vermoeidheid kunnen wijzen op een systemische CMV-infectie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De patiënt krijgt een uitgebreid lichamelijk onderzoek bij de arts. De arts hoort via de stethoscoop (auscultatie) krakende geluiden bij de longen (reutels) en merkt een lage zuurstoftoevoer op.

Diagnostisch onderzoek

Diagnostische onderzoeken omvatten radiografisch onderzoek van de borstkas (thoraxfoto), een CT-scan van de borstkas, een volledig bloedonderzoek, een bronchoscopie met biopsie, een urineonderzoek en een sputumkweek.

Differentiële diagnose

De differentiële diagnoses omvatten een pneumocystis jiroveci-pneumonie (longontsteking veroorzaakt door een schimmel) en andere vormen van een virale longontsteking (= pneumonie: ontsteking van de onderste luchtwegen).

Behandeling

Een snelle diagnose en een passende behandeling zijn nodig om de overlevingskans bij cytomegalovirus pneumonie te verhogen. De arts tracht bij de behandeling om de virusverspreiding te remmen. De patiënt krijgt hiervoor antivirale geneesmiddelen voorgeschreven. Antivirale geneesmiddelen zorgen ervoor dat het virus zichzelf niet meer verspreidt. Het virus blijft echter wel in het lichaam aanwezig. Sommige patiënten met CMV pneumonie krijgen intraveneuze (medische term voor "in een ader") medicatie toegediend. Een ziekenhuisopname met isolatiemaatregelen is dan vereist. Zuurstoftherapie en ademhalingsondersteuning via een ventilator zijn nuttig om het zuurstofgehalte in het lichaam onder controle te houden. Het meten van het zuurstofgehalte in het bloed gebeurt met een pulsoximetrie.

Prognose en complicaties aandoening

Prognose

De prognose van CMV pneumonie hangt sterk af van de snelheid waarmee de diagnose wordt gesteld en de effectiviteit van de behandeling. Bij gezonde personen die geen CMV pneumonie ontwikkelen, is er geen sprake van een significante prognostische bezorgdheid. Voor patiënten met een verzwakt immuunsysteem kan de prognose variëren, afhankelijk van factoren zoals de ernst van de infectie, de aanwezigheid van bijkomende complicaties en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt.

Met een tijdige en adequaat gerichte antivirale behandeling kunnen de overlevingskansen aanzienlijk worden verhoogd. Bij patiënten die adequaat worden behandeld, kan de infectie goed onder controle worden gehouden, hoewel het virus latent in het lichaam aanwezig kan blijven. In gevallen waarbij de ziekte ernstig is of niet tijdig wordt behandeld, kan de prognose verslechteren en kan de kans op ernstige complicaties en overlijden toenemen. Regelmatige opvolging en monitoring zijn cruciaal voor deze patiënten om de voortgang van de behandeling en eventuele terugkerende infecties te beoordelen.

Preventie

Preventie van CMV pneumonie richt zich voornamelijk op het verminderen van het risico op CMV-infectie bij mensen met een verhoogd risico:

• Hygiëne en infectiecontrole: Goede hygiëne, zoals regelmatig handen wassen en het vermijden van contact met geïnfecteerde personen, kan helpen bij het verminderen van het risico op CMV-infectie. Het vermijden van delen van eet- en drinkgerei met anderen kan ook nuttig zijn.
• Zorg voor immuungecompromitteerde patiënten: Patiënten met een verzwakt immuunsysteem moeten bijzondere voorzorgsmaatregelen nemen om CMV-infectie te voorkomen. Dit kan inhouden dat ze specifieke antivirale profylaxe krijgen voorgeschreven of dat ze worden opgenomen in een omgeving met strengere infectiecontrolemaatregelen.
• Monitoring en vroege interventie: Regelmatige monitoring van CMV-positieve patiënten, vooral na orgaan- of beenmergtransplantaties, kan helpen bij het vroegtijdig opsporen van een opkomende infectie. Vroege interventie met antivirale medicatie kan de kans op ernstige complicaties verlagen.
• Educatie: Voorlichting over de risico’s en preventieve maatregelen voor zowel patiënten als zorgverleners kan bijdragen aan een betere preventie van CMV-infecties en gerelateerde aandoeningen.

Lees verder

• Longontsteking (pneumonie): Ontsteking onderste luchtwegen
• Cytomegalie-infectie: Infectie door cytomegalovirus (CMV)
• Cytomegalovirus (CMV) Retinitis: Oogaandoening
• CMV gastro-enteritis/colitis: Virale infectie maag of darm