Keratitis: Ontsteking van het hoornvlies in het oog

Het hoornvlies is het heldere, koepelvormige weefsel aan de voorkant van het oog dat de pupil en iris bedekt. Een ontsteking van het hoornvlies, medisch bekend als "keratitis", kan worden veroorzaakt door een infectie met bacteriën, virussen, schimmels of parasieten. Keratitis kan ontstaan door een kleine verwonding, langdurig dragen van contactlenzen, of andere niet-infectieuze aandoeningen. Diverse risicofactoren verhogen de kans op het ontwikkelen van keratitis. Meestal is deze oogaandoening goed te behandelen met medicatie of oogdruppels, hoewel chirurgie soms noodzakelijk kan zijn als andere behandelingen niet effectief zijn. Snelle diagnose en behandeling zijn cruciaal om verlies van gezichtsvermogen en andere complicaties te voorkomen.

• Anatomie van het oog en de relatie tot keratitis
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van keratitis: Droge ogen, contactlenzen, trauma
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Soorten keratitis
• Symptomen: Rode, geïrriteerde, waterige of droge ogen en oogpijn
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hoornvliesontsteking
• Prognose
• Complicaties van hoornvliesontsteking
• Preventie: Vroege opsporing en behandeling

Anatomie van het oog en de relatie tot keratitis

Keratitis is een ontsteking van het hoornvlies, de transparante laag aan de voorkant van het oog. Deze aandoening kan worden veroorzaakt door verschillende infecties of andere factoren die het hoornvlies aantasten. De anatomie van het oog is van cruciaal belang bij het begrijpen van keratitis, aangezien het hoornvlies een belangrijke rol speelt in het visuele proces.

De anatomie van het hoornvlies

Het hoornvlies is opgebouwd uit vijf lagen: het epithelium, de Bowman-laag, het stroma, de Descemet-membraan en het endotheel. Het epithelium is de buitenste laag en biedt bescherming tegen vreemde deeltjes en infecties. Het stroma, de dikste laag, bevat vezels die het hoornvlies stevigheid geven. Het endotheel, aan de binnenkant van het hoornvlies, helpt de waterbalans in stand te houden, waardoor het hoornvlies transparant blijft.

De functie van het hoornvlies

Het hoornvlies is essentieel voor scherp zicht, omdat het licht dat het oog binnenkomt afbuigt en naar de lens leidt. Het is dus een cruciaal onderdeel van het visuele systeem. De doorzichtigheid van het hoornvlies is van groot belang; als deze wordt aangetast door ontsteking of littekenvorming door keratitis, kan het zicht ernstig verminderen.

Relatie tussen keratitis en oogfunctie

Keratitis kan leiden tot een vermindering van de doorzichtigheid van het hoornvlies, wat het vermogen van het oog om licht te focussen belemmert. Bij ernstige gevallen kan keratitis littekenweefsel veroorzaken, wat leidt tot blijvende visusverlies. Het ontstekingsproces zelf veroorzaakt pijn, roodheid en ongemak in het aangedane oog, wat vaak gepaard gaat met verhoogde tranenproductie.

Epidemiologie

Keratitis komt wereldwijd voor en is een veelvoorkomende oorzaak van oogproblemen. De prevalentie varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaak, zoals infecties, verwondingen of aandoeningen van het immuunsysteem. De epidemiologie kan ook verschillen op basis van geografische locatie en risicogroepen.

Prevalentie en incidentie

Keratitis komt bij miljoenen mensen wereldwijd voor, met een hogere incidentie in ontwikkelingslanden waar toegang tot gezondheidszorg en hygiënische omstandigheden beperkter kunnen zijn. In westerse landen is het vooral een probleem voor contactlensdragers, vooral als zij de lenzen niet goed reinigen of langdurig dragen. De prevalentie is ook hoger in gebieden waar ooginfecties door verontreinigd water, zoals schimmel- of amebische keratitis, veelvoorkomend zijn.

Geografische variaties

In tropische en subtropische gebieden komt keratitis vaak voor als gevolg van blootstelling aan verontreinigd water, stof en andere omgevingsfactoren. Schimmelinfecties en infecties door de amebische Acanthamoeba zijn typische oorzaken van keratitis in deze regio’s. In gematigde klimaten is de prevalentie van bacteriële keratitis groter, vaak geassocieerd met contactlenzen en oogtrauma.

Risicogroepen

Patiënten met een verhoogd risico op keratitis zijn onder andere contactlensdragers, mensen met een verzwakt immuunsysteem, en patiënten die vaak oogverwondingen oplopen. Ouderen en mensen die werken in stoffige of vuile omgevingen kunnen ook een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van keratitis.

Mechanisme

Het mechanisme van keratitis hangt af van de oorzaak van de ontsteking. Er zijn verschillende soorten keratitis, waaronder bacteriële, virale, schimmel- en amebische keratitis. Elk van deze types volgt een ander pathofysiologisch pad en vereist een andere benadering voor diagnose en behandeling.

Bacteriële keratitis

Bacteriële keratitis ontstaat wanneer bacteriën, zoals Pseudomonas aeruginosa of Staphylococcus aureus, het hoornvlies binnendringen. Dit kan gebeuren door oogletsel of het dragen van onhygiënische contactlenzen. De bacteriën vermenigvuldigen zich in het hoornvlies, wat leidt tot ontsteking en weefselbeschadiging. Dit veroorzaakt pijn, roodheid, een verhoogde tranenproductie en vaak ook pusvorming.

Virale keratitis

Virale keratitis wordt vaak veroorzaakt door het herpes simplex-virus (HSV), dat het hoornvlies kan infecteren. Dit virus kan zich latent in de zenuwen bevinden en na verloop van tijd opnieuw actief worden, wat leidt tot herhaalde uitbraken van keratitis. Virale infecties veroorzaken ook ontstekingen in het hoornvlies, wat leidt tot pijn en roodheid, en kan het hoornvlies permanent beschadigen bij herhaalde episodes.

Schimmel- en amebische keratitis

In tropische klimaten komt schimmelinfectie van het hoornvlies vaak voor door blootstelling aan besmet water. Schimmels zoals Fusarium en Aspergillus kunnen het hoornvlies infecteren, waardoor er pijn, fotofobie en wazig zicht ontstaat. Amebische keratitis, vaak veroorzaakt door de Acanthamoeba ameba, komt ook voor door verontreinigd water en kan ernstige schade aan het hoornvlies veroorzaken, soms leidend tot verlies van het gezichtsvermogen.

Oorzaken van keratitis: Droge ogen, contactlenzen, trauma

Keratitis kan verschillende oorzaken hebben: droge ogen, oogtrauma, virale infecties, verontreinigd water en vuile contactlenzen.

Droge ogen

Langdurig onbehandeld droge ogen kunnen leiden tot keratitis door de verminderde bescherming en hydratatie van het hoornvlies.

Oogtrauma

Een object dat het hoornvliesoppervlak krast of binnendringt kan leiden tot een oogtrauma. Dit type keratitis begint vaak zonder infectie, maar beschadigd weefsel kan bacteriën of schimmels toegang geven tot het hoornvlies, waardoor infectieuze keratitis ontstaat.

Virussen

Vooral herpesvirussen (zoals herpes simplex en herpes zoster, dat gordelroos veroorzaakt) en het virus dat chlamydia veroorzaakt, kunnen keratitis veroorzaken.

Verontreinigd water

Chemicaliën in zwembadwater kunnen het hoornvlies irriteren en verzwakken, wat leidt tot chemische keratitis. Deze vorm van keratitis is vaak van korte duur, meestal enkele minuten tot uren. Zwemmen met contactlenzen kan het risico op keratitis verhogen. Ook bacteriën, schimmels en parasieten in rivieren, oceanen, meren of bubbelbaden kunnen keratitis veroorzaken.

Vuile contactlenzen

Bacteriën, schimmels of parasieten die op contactlenzen of contactlenshouders aanwezig zijn, kunnen het hoornvlies infecteren bij plaatsing van de lens. Dit leidt tot infectieuze keratitis. De microscopische parasiet Acanthamoeba is een bekende oorzaak van keratitis bij contactlensdragers.

Risicofactoren

Corticosteroïden die worden gebruikt voor de behandeling van het droge ogen syndroom verhogen het risico op keratitis en kunnen de symptomen verergeren. Regelmatig dragen van contactlenzen verhoogt ook de kans op keratitis, vooral door slechte contactlenshygiëne of het te lang dragen van de lenzen. Patiënten met een verzwakt immuunsysteem hebben eveneens een verhoogd risico op het ontwikkelen van keratitis. Oogletsels maken het hoornvlies kwetsbaarder voor ontsteking. Leven in warme klimaten kan ook een risicofactor zijn, vooral door regelmatige blootstelling aan irriterende stoffen zoals pollen en andere allergenen.

Risicogroepen

Er zijn specifieke risicogroepen die vatbaarder zijn voor het ontwikkelen van keratitis. Het is van essentieel belang om deze groepen te identificeren en preventieve maatregelen te nemen.

Patiënten die contactlenzen dragen

Contactlenzen kunnen de kans op keratitis vergroten, vooral als ze niet goed worden gereinigd of langer dan aanbevolen worden gedragen. Mensen die slapen met hun lenzen in of hun lenzen niet goed desinfecteren, lopen een hoger risico op bacteriële en schimmelkeratitis.

Patiënten met verzwakt immuunsysteem

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen die hiv-positief zijn of die immunosuppressiva gebruiken na orgaantransplantatie, lopen een groter risico op het ontwikkelen van infectieuze keratitis. Dit komt doordat hun immuunsysteem minder in staat is om infecties te bestrijden.

Oogverwondingen of trauma

Mensen die oogletsel oplopen door vuil, stof of andere verontreinigingen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van keratitis. Trauma kan het hoornvlies beschadigen, waardoor bacteriën of schimmels het oog kunnen binnendringen en infecties kunnen veroorzaken.

Soorten keratitis

• Keratitis actinica: Ontstaat door blootstelling aan ultraviolet licht, wat schade aan het hoornvlies veroorzaakt.
• Keratitis dendritica: Veroorzaakt door het herpesvirus (herpes hominis type 1), leidend tot boomvormig vertakte zweren (ulceraties) in het hoornvlies.
• Keratitis diffusa: Gekenmerkt door een ontsteking die zich over het gehele hoornvlies verspreidt, inclusief de diepere lagen. Veroorzaakt door tuberculose, scrofulose, syfilis of herpesvirussen. Deze vorm is ook bekend als keratitis interstitialis, keratitis parenchymatosa of keratitis profunda.
• Keratitis neuroparalytica: Een ernstige vorm van keratitis veroorzaakt door letsel aan de nervus trigeminus (de drielingszenuw).
• Keratitis punctata: Oppervlakkige keratitis waarbij grijze stipjes op het hoornvlies verschijnen.
• Keratitis ulcerosa: Een etterige vorm van keratitis waarbij een zweer op het hoornvlies ontstaat. Medisch bekend als “ulcus corneae”.

Symptomen: Rode, geïrriteerde, waterige of droge ogen en oogpijn

Bij een trauma of ooginfectie is meestal één oog getroffen, terwijl andere oorzaken vaak beide ogen aantasten. De symptomen kunnen variëren van mild tot ernstig. Veelvoorkomende symptomen zijn oogpijn, een rood oog, tranende ogen, of pusafscheiding (oogafscheiding). Ernstig droge ogen kunnen ook optreden. Patiënten ervaren vaak het gevoel van een vreemd lichaam in het oog, problemen met het openen van het ooglid door pijn of irritatie, en fotofobie (overgevoeligheid voor licht). Verminderde gezichtsscherpte en een slechter gezichtsvermogen kunnen eveneens voorkomen. Sommige patiënten ervaren frontale hoofdpijn (pijn aan het voorhoofd).

Alarmsymptomen

Keratitis kan ernstige gevolgen hebben voor het gezichtsvermogen als het niet tijdig wordt behandeld. Het is daarom belangrijk om de alarmsymptomen van keratitis te herkennen, zodat snel een juiste behandeling kan worden gestart.

Hevige oogpijn en roodheid

Een van de meest voorkomende symptomen van keratitis is hevige pijn in het oog, vaak gepaard met roodheid. Deze pijn kan verergeren bij blootstelling aan licht, wat fotofobie wordt genoemd. De pijn wordt veroorzaakt door de ontsteking van het hoornvlies en de betrokkenheid van zenuwen in het oog.

Wazig of verminderd zicht

Patiënten met keratitis kunnen een plotselinge verslechtering van het gezichtsvermogen ervaren, vaak door de ontsteking of littekenvorming op het hoornvlies. Dit kan variëren van lichte wazigheid tot volledig verlies van zicht in het getroffen oog.

Verhoogde tranenproductie en afscheiding

Een ander belangrijk symptoom van keratitis is een verhoogde productie van tranen. Dit kan gepaard gaan met afscheiding uit het oog, die helder of pusachtig kan zijn, afhankelijk van de aard van de infectie.

Diagnose en onderzoeken

Oogheelkundig onderzoek

De oogarts voert een uitgebreid oogonderzoek uit met behulp van oftalmoscopie (spleetlamponderzoek). Tijdens dit onderzoek worden ook de gezichtsscherpte en de pupilreactie met een penlampje getest. Deze onderzoeken zijn doorgaans snel en pijnloos.

Diagnostisch onderzoek

De oogarts kan een monster van tranen of cellen van het hoornvlies nemen voor laboratoriumanalyse om de oorzaak van de keratitis te achterhalen. Dit helpt bij het opstellen van een effectief behandelplan. Als de patiënt last heeft van het droge ogen syndroom, voert de arts een Schirmer-test uit om de traanproductie te meten.

Differentiële diagnose

Keratitis kan verward worden met andere aandoeningen zoals corneaslijtage, het droge ogen syndroom, hypoxische of toxische cornea-irritatie, een vreemd lichaam in het hoornvlies, of een zweer van Mooren.

Behandeling van hoornvliesontsteking

Zelfzorg

Bij keratitis veroorzaakt door contactlenzen is meestal geen specifieke behandeling nodig. Het gebruik van een ooglapje in combinatie met pijnstillers kan helpen bij het verlichten van symptomen zoals tranende ogen en pijn.

Professionele medische zorg

De arts zal de oorzaak van de keratitis vaststellen en een passende behandeling voorschrijven. Voor droge ogen zijn kunsttranen, oogdruppels en oogzalven vaak effectief. Bij lichte bacteriële keratitis kan de arts antibacteriële oogdruppels of orale antibiotica voorschrijven, afhankelijk van de ernst. Fungale keratitis wordt behandeld met antifungale oogdruppels en orale antifungale medicijnen. Virale keratitis wordt behandeld met antivirale oogdruppels en orale antivirale geneesmiddelen, hoewel deze soms terug kunnen keren. Acanthamoeba keratitis vereist antibiotische oogdruppels, maar de behandeling kan moeilijk zijn vanwege de resistentie van de parasiet tegen antibiotica. Het is belangrijk om de oogdruppelrichtlijnen nauwkeurig te volgen. Als medicatie en andere maatregelen niet effectief zijn, kan een hoornvliestransplantatie noodzakelijk zijn.

Prognose

Met een tijdige diagnose en behandeling is de prognose voor de meeste patiënten zeer goed. Het is essentieel om parasitaire en fungale keratitis vroegtijdig te behandelen om verlies van gezichtsvermogen te voorkomen. In sommige gevallen is de behandeling echter niet volledig effectief, waardoor de infectie kan aanhouden. Als het gezichtsvermogen aanzienlijk is aangetast, kan een hoornvliestransplantatie nodig zijn.

Complicaties van hoornvliesontsteking

Mogelijke complicaties van keratitis zijn onder meer corneaoedeem (hoornvlieszwelling en littekens), chronische of recidiverende virale infecties van het hoornvlies, chronische ontsteking van het hoornvlies, tijdelijke of blijvende vermindering van het gezichtsvermogen, open zweren op het hoornvlies (cornea ulcera), en in ernstige gevallen blindheid.

Preventie: Vroege opsporing en behandeling

Correct gebruik, reiniging en desinfectie van contactlenzen helpen keratitis te voorkomen. Bij keratitis veroorzaakt door het herpesvirus moet de patiënt zijn ogen, oogleden of de huid rondom de ogen vermijden aan te raken, vooral bij een koortslip of pijnlijke blaren. Corticosteroïde oogdruppels dienen alleen te worden gebruikt na uitdrukkelijke toestemming en op voorschrift van de oogarts, omdat ze het risico op virale keratitis kunnen verhogen in het geval van een virale infectie. Tot slot wordt aanbevolen om een veilige zonnebril te dragen om oogletsel te voorkomen.

Lees verder

• Fungale keratitis: Hoornvliesontsteking door schimmels
• Hoornvlies: Aandoeningen en problemen met cornea in oog
• Ontsteking: Natuurlijke reactie van lichaam op irritatie