Enthesitis: Ontsteking spieraanhechting met gewrichtspijn

De pezen, die spieren aan het bot bevestigen, zijn gehecht aan specifieke plekken op het bot, bekend als 'spieraanhechtingen'. Enthesitis is een ontsteking van deze spieraanhechtingen. Deze aandoening kan leiden tot pijn, stijfheid, zwelling, roodheid en een beperkt bewegingsbereik van het getroffen gewricht. De diagnose wordt gesteld door middel van een lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek en eventueel beeldvormende onderzoeken. De behandeling van enthesitis omvat rust, medicatie en fysiotherapie. De vooruitzichten zijn meestal goed, aangezien de aandoening vaak tijdelijk is.

• Epidemiologie van enthesitis
• Prevalentie en incidentie
• Geslacht en leeftijd
• Geografische variatie
• Mechanisme
• Immuunrespons
• Genetische factoren
• Mechanische factoren
• Oorzaken
• Risicofactoren voor ontsteking van spieraanhechting
• Risicogroepen
• Mannen met spondylitis ankylosans
• Patiënten met psoriatische artritis
• Atleten en sporters
• Symptomen: Gewrichtspijn en stijfheid
• Alarmsymptomen
• Pijn en stijfheid in de gewrichten
• Zwelling en warmte in de gewrichten
• Beperkte bewegingsvrijheid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Rust en oefeningen
• Medicatie
• Alternatieve Behandelingen
• Prognose
• Reactie op behandeling
• Langetermijnuitkomsten
• Verergering bij niet-behandeling
• Complicaties
• Preventie van enthesitis
• Vermijden van overbelasting
• Vroege behandeling van auto-immuunziekten
• Gezond lichaamsgewicht en actieve levensstijl
• Praktische tips voor het omgaan met Enthesitis
• Herken de symptomen van Enthesitis
• Behandel de ontsteking en vermijd overbelasting
• Ondersteun het herstel met een evenwichtig voedingspatroon en voldoende slaap
• Volg controleafspraken voor langdurig beheer van symptomen
• Misvattingen rond enthesitis
• Enthesitis is altijd een gevolg van overbelasting
• Enthesitis komt alleen voor bij oudere volwassenen
• Pijn door enthesitis kan eenvoudig worden verlicht met pijnstillers
• Enthesitis is altijd te vinden op dezelfde plekken in het lichaam
• Enthesitis wordt altijd gediagnosticeerd met beeldvormende onderzoeken
• Alle vormen van enthesitis kunnen worden genezen
• Enthesitis komt alleen voor in de gewrichten

Epidemiologie van enthesitis

Enthesitis is een ontsteking van de entheses, de plekken waar pezen en ligamenten zich aan het bot hechten. Het is een veelvoorkomend symptoom bij verschillende auto-immuun- en inflammatoire aandoeningen, waaronder spondylitis ankylosans, psoriatische artritis, en reactieve artritis. De prevalentie van enthesitis varieert afhankelijk van de onderliggende aandoening, de leeftijd en het geslacht van de patiënt, evenals geografische variaties in de incidentie van de aandoeningen die het veroorzaken.

Prevalentie en incidentie

Enthesitis komt vaak voor bij patiënten met spondyloartritis (SpA), een groep van aandoeningen die ontstekingen in de wervelkolom en andere gewrichten veroorzaken. De prevalentie van enthesitis bij SpA-patiënten is geschat op 30% tot 40%. De incidentie kan variëren afhankelijk van de subtypen van SpA, met hogere prevalentie in gevallen van spondylitis ankylosans (SA) en psoriatische artritis (PsA).

Geslacht en leeftijd

Enthesitis komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, vooral bij spondylitis ankylosans, waar de incidentie drie keer hoger is bij mannen. De aandoening begint meestal op jonge volwassen leeftijd, vaak tussen de 20 en 40 jaar, en kan progressief verergeren naarmate de patiënt ouder wordt.

Geografische variatie

Geografische verschillen in de prevalentie van enthesitis zijn gerelateerd aan de regionale incidentie van ziekten zoals spondylitis ankylosans. De aandoening is vaker voorkomend in populaties van Europese afkomst en minder vaak in Afrikaanse en Aziatische populaties. De prevalentie kan ook variëren afhankelijk van de toegang tot gezondheidszorg en de diagnose van auto-immuunziekten in verschillende regio's.

Mechanisme

Enthesitis ontstaat door ontsteking op de plaats waar pezen en ligamenten aan het bot hechten. Deze ontsteking kan zowel lokaal als systemisch zijn, afhankelijk van de onderliggende aandoening. Het mechanisme van enthesitis omvat een combinatie van mechanische belasting, immunologische reacties en genetische factoren.

Immuunrespons

De immuunrespons speelt een cruciale rol bij de ontwikkeling van enthesitis. Bij auto-immuunziekten, zoals spondylitis ankylosans en psoriatische artritis, leidt een abnormale immuunactiviteit tot ontstekingen in de entheses. De immuuncellen vallen de entheses aan, wat leidt tot pijn, zwelling en schade aan het bindweefsel en het bot.

Genetische factoren

Genetische predispositie, met name de aanwezigheid van het HLA-B27-gen, is een belangrijke factor in de ontwikkeling van enthesitis. Dit gen wordt geassocieerd met een verhoogd risico op spondylitis ankylosans en andere vormen van spondyloartritis, waarbij enthesitis een prominente rol speelt. De aanwezigheid van HLA-B27 verhoogt de kans op ontsteking van de entheses en de wervelkolom.

Mechanische factoren

Naast de immuun- en genetische factoren kunnen ook mechanische belasting en overbelasting van de entheses bijdragen aan het ontstaan van enthesitis. Herhaalde bewegingen of overmatige fysieke belasting, zoals bij sporters, kunnen leiden tot beschadiging en ontsteking van de entheses.

Oorzaken

Pezen zijn weefsels die spieren verbinden met botten, terwijl ligamenten botten onderling verbinden. De gebieden waar deze structuren samenkomen met de botten worden 'entheses' genoemd. Enthesitis is de ontsteking van deze aanhechtingsplaatsen. Als de pees zelf ook ontstoken raakt, spreekt men van 'tendinitis' (peesontsteking). Wanneer de slijmbeurs ontstoken raakt, is er sprake van ‘bursitis’.

Risicofactoren voor ontsteking van spieraanhechting

Enthesitis komt veel voor bij patiënten met artritis, zoals enteropathische artritis, psoriatische artritis, reactieve artritis, en septische artritis. Kinderen met juveniele idiopathische artritis hebben ook een verhoogd risico op enthesitis. Andere risicofactoren zijn overbelasting, verwondingen, en aandoeningen zoals jicht, spondylitis ankylopoetica, en artrose.

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen voor het ontwikkelen van enthesitis, variërend van genetische predisposities tot omgevingsfactoren en comorbiditeiten. Deze groepen zijn vatbaarder voor de aandoening en kunnen baat hebben bij specifieke preventieve maatregelen.

Mannen met spondylitis ankylosans

Mannen die drager zijn van het HLA-B27-gen en een familiegeschiedenis van spondylitis ankylosans hebben, vormen een risicogroep voor het ontwikkelen van enthesitis. De aandoening ontwikkelt zich vaak op jonge leeftijd, meestal vóór de 40ste levensjaar, en gaat gepaard met ontstekingen in de entheses, vooral aan de wervelkolom en de bekken.

Patiënten met psoriatische artritis

Patiënten met psoriatische artritis (PsA) lopen ook een verhoogd risico op enthesitis. Deze aandoening kan leiden tot ontsteking van de entheses, vaak in combinatie met andere symptomen zoals huiduitslag en gewrichtspijn. PsA-patiënten hebben vaak een combinatie van perifere artritis en enthesitis.

Atleten en sporters

Atleten die zich bezighouden met intensieve sporten, zoals hardlopen, basketbal of gewichtheffen, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van enthesitis door de mechanische belasting die op de entheses wordt uitgeoefend. Vooral sporten die repetitieve bewegingen vereisen, zoals springen of draaien, kunnen de kans op enthesitis vergroten.

Symptomen: Gewrichtspijn en stijfheid

Patiënten ervaren vaak gewrichtspijn en gewrichtsstijfheid, vooral in de ellebogen, heupen, knieën, voeten, ruggengraat, schouders, tenen en vingertoppen. Ontsteking kan over het hele lichaam voorkomen en gaat vaak gepaard met roodheid, zwelling, warmte, en beperkte mobiliteit. Chronische enthesitis kan leiden tot de vorming van nieuw botweefsel, wat de normale bewegingen belemmert. Naast de bekende symptomen kunnen patiënten met chronische enthesitis ook verlies van kracht en functionele beperkingen ervaren. Dit kan zich uiten in problemen met dagelijkse activiteiten zoals lopen, staan of het optillen van voorwerpen.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van enthesitis zijn vaak de eerste tekenen van een onderliggende ontstekingsaandoening zoals spondylitis ankylosans of psoriatische artritis. Het is belangrijk om deze symptomen tijdig te herkennen om te voorkomen dat de aandoening verergert.

Pijn en stijfheid in de gewrichten

Patiënten met enthesitis ervaren vaak pijn en stijfheid in de gewrichten, vooral in de gebieden waar pezen en ligamenten aan het bot hechten, zoals de hielen, knieën en onderrug. De pijn is vaak het ergst 's ochtends en na periodes van rust.

Zwelling en warmte in de gewrichten

Zwelling en warmte in het aangedane gewricht kunnen ook tekenen zijn van enthesitis. Deze symptomen wijzen op een ontstekingsreactie, die kan leiden tot beschadiging van het bindweefsel en het bot als deze niet wordt behandeld.

Beperkte bewegingsvrijheid

Een verminderde bewegingsvrijheid van de gewrichten, vooral in de wervelkolom of de grote gewrichten zoals de heupen en knieën, is een ander belangrijk symptoom van enthesitis. Dit kan de dagelijkse activiteiten van de patiënt beïnvloeden en duidt op een verergering van de ontsteking.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose enthesitis begint met een gedetailleerde anamnese en lichamelijk onderzoek. De arts zal vragen naar de aard en duur van de klachten en de medische geschiedenis van de patiënt, met name of er sprake is van reumatische aandoeningen. Een bloedonderzoek kan worden uitgevoerd om ontstekingsmarkers en infecties op te sporen. Beeldvormende onderzoeken zoals een röntgenfoto, MRI-scan of echografie worden ingezet om afwijkingen in de entheses en omliggende structuren te visualiseren.

Behandeling

Rust en oefeningen

Het nemen van voldoende rust, gecombineerd met fysiotherapie en koudecompressen, kan de klachten van enthesitis aanzienlijk verminderen. Regelmatige rekoefeningen kunnen de flexibiliteit en kracht herstellen en helpen voorkomen dat de aandoening terugkeert.

Medicatie

Niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s) zoals naproxen en ibuprofen worden vaak voorgeschreven om ontsteking en pijn te verlichten. In ernstigere gevallen kunnen corticosteroïden of biologische geneesmiddelen worden ingezet.

Alternatieve Behandelingen

Naast conventionele therapieën kiezen sommige patiënten voor alternatieve behandelingen zoals acupunctuur, kruidentherapie, en homeopathie. Hoewel deze behandelingen soms verlichting bieden, is het belangrijk dat patiënten deze opties bespreken met hun arts, aangezien ze meestal niet wetenschappelijk bewezen zijn.

Anno augustus 2024 zijn er nieuwe behandelopties beschikbaar voor patiënten met hardnekkige enthesitis, waaronder biologische therapieën zoals TNF-alfa-remmers en IL-17-remmers. In zeldzame gevallen, wanneer de aandoening ernstig is en niet reageert op andere behandelingen, kan chirurgische ingreep overwogen worden om beschadigd weefsel te verwijderen.

Prognose

De prognose van enthesitis hangt sterk af van de onderliggende aandoening en de tijdigheid van de behandeling. Met een vroege diagnose en effectieve therapie kan de ziekte in veel gevallen goed onder controle worden gehouden.

Reactie op behandeling

Enthesitis reageert meestal goed op ontstekingsremmers en andere medicijnen die de onderliggende aandoening behandelen. Bij spondylitis ankylosans en psoriatische artritis kunnen biologische geneesmiddelen, zoals TNF-remmers, effectief zijn in het verminderen van ontstekingen en het verbeteren van de symptomen.

Langetermijnuitkomsten

Bij veel patiënten met enthesitis kan de aandoening, mits goed behandeld, onder controle worden gehouden, met minimale schade aan de gewrichten. Echter, bij sommige patiënten kan chronische ontsteking leiden tot gewrichtsschade en functieverlies, vooral als de aandoening niet tijdig wordt behandeld.

Verergering bij niet-behandeling

Als enthesitis niet adequaat wordt behandeld, kan de aandoening verergeren, wat leidt tot langdurige pijn en mogelijke vervorming van de gewrichten. Het risico op chronische invaliditeit neemt toe bij een vertraagde of inadequate behandeling.

Complicaties

Enthesitis kan leiden tot verschillende complicaties, vooral als de aandoening niet adequaat wordt behandeld:

• Chronische pijn en functionele beperkingen: Langdurige ontsteking kan leiden tot chronische pijn en functionele beperkingen. Dit kan de dagelijkse activiteiten van de patiënt aanzienlijk beïnvloeden en de kwaliteit van leven verminderen.
• Ossificatie en botvorming: Bij langdurige of ernstige enthesitis kan er nieuw botweefsel ontstaan rond de aanhechtingsplaatsen, wat bekend staat als ossificatie. Dit kan leiden tot een verminderd bewegingsbereik en stijfheid in de getroffen gewrichten.
• Verlies van pees- en spierfunctie: Door constante ontsteking en pijn kunnen pezen en spieren hun functie verliezen, wat kan bijdragen aan verdere beperkingen in mobiliteit en kracht.
• Vergrote risico op reumatische aandoeningen: Enthesitis is vaak een symptoom van onderliggende reumatische aandoeningen zoals spondylitis ankylopoetica en psoriatische artritis. Onbehandelde enthesitis kan verergering van deze aandoeningen veroorzaken en leiden tot een verslechtering van de algemene gezondheid.
• Psychosociale impact: Chronische pijn en functionele beperkingen door enthesitis kunnen ook invloed hebben op het mentale welzijn van de patiënt, wat kan leiden tot depressie en angst.

Preventie van enthesitis

Preventie van enthesitis is gericht op het verminderen van de risicofactoren en het tijdig behandelen van onderliggende aandoeningen die de ontsteking van de entheses kunnen veroorzaken. Er zijn verschillende strategieën die kunnen helpen om de kans op het ontwikkelen van enthesitis te verkleinen.

Vermijden van overbelasting

Het vermijden van overmatige fysieke belasting van de gewrichten is cruciaal om enthesitis te voorkomen, vooral bij mensen die een fysiek belastend beroep uitoefenen of intensief sporten. Het nemen van rustperiodes en het uitvoeren van rek- en strekoefeningen kan helpen de belasting op de entheses te verminderen.

Vroege behandeling van auto-immuunziekten

Het vroegtijdig behandelen van aandoeningen zoals spondylitis ankylosans en psoriatische artritis kan de ontwikkeling van enthesitis helpen voorkomen. Het gebruik van ontstekingsremmers en biologische medicijnen kan de progressie van ontstekingen en gewrichtsschade verminderen.

Gezond lichaamsgewicht en actieve levensstijl

Een gezond lichaamsgewicht kan helpen om de belasting op de gewrichten te verminderen, wat het risico op enthesitis verlaagt. Het handhaven van een actieve levensstijl met regelmatige lichaamsbeweging kan de gewrichten versterken en de flexibiliteit verbeteren, wat ook kan helpen om de kans op enthesitis te verkleinen.

Praktische tips voor het omgaan met Enthesitis

Herken de symptomen van Enthesitis

Enthesitis is een ontsteking van de pezen of ligamenten op de plaats waar ze aan het bot vastzitten, de zogenaamde enthesen. Het kan zich manifesteren als pijn en zwelling, meestal bij de enkels, knieën of ellebogen. Als je pijn voelt op een van deze plekken, vooral bij het bewegen of na activiteit, kan dit een teken zijn van enthesitis. Soms kan de pijn gepaard gaan met roodheid en warmte. Het is belangrijk om een arts te raadplegen voor een juiste diagnose, omdat enthesitis een symptoom kan zijn van aandoeningen zoals mentale gezondheid of een psychische stoornis, zoals de ziekte van Bechterew.

Behandel de ontsteking en vermijd overbelasting

De behandeling van enthesitis richt zich meestal op het verminderen van ontsteking en pijn. Het gebruik van ontstekingsremmende medicijnen zoals NSAID's kan helpen de ontsteking te verminderen en de pijn te verlichten. Fysiotherapie kan ook nuttig zijn om de beweeglijkheid van de gewrichten te verbeteren en verdere schade aan de enthesen te voorkomen. Het is belangrijk om overbelasting te vermijden, vooral tijdens een flare-up van de ontsteking. Pijn kan worden verlicht door rust en het aanpassen van je activiteiten. Daarnaast kan het dragen van ondersteunende hulpmiddelen zoals braces helpen om de belasting op de gewrichten te verminderen.

Ondersteun het herstel met een evenwichtig voedingspatroon en voldoende slaap

Een evenwichtig voedingspatroon kan bijdragen aan het herstel van enthesitis door het bevorderen van ontstekingsremmende effecten in het lichaam. Voedingsmiddelen zoals vette vis, noten, zaden en groenten kunnen helpen om ontstekingen te verminderen. Voldoende slaap is eveneens cruciaal voor het herstel, omdat het lichaam zich tijdens de slaap kan herstellen en de ontstekingen kan verminderen. Vermijd voeding die ontstekingen kan bevorderen, zoals bewerkte voedingsmiddelen en suikers. Zorg er ook voor dat je je goed hydrateert, omdat water helpt om de gewrichten soepel te houden.

Volg controleafspraken voor langdurig beheer van symptomen

Als je last hebt van enthesitis, is het belangrijk om controleafspraken te maken bij je arts om je voortgang te monitoren. In sommige gevallen kan de aandoening chronisch worden en is langdurige behandeling nodig om de symptomen onder controle te houden. Regelmatige controle kan helpen bij het aanpassen van behandelingen en het voorkomen van verergering van de symptomen. Het kan ook belangrijk zijn om aanvullende tests, zoals bloedonderzoeken, te ondergaan om te zien of er een onderliggende aandoening is die de enthesitis veroorzaakt.

Misvattingen rond enthesitis

Enthesitis, een ontsteking van de plek waar pezen of ligamenten aan het bot hechten, is een aandoening die vaak over het hoofd wordt gezien of verkeerd wordt begrepen. Veel mensen denken dat de symptomen van enthesitis gewoon spierpijn zijn of dat het een tijdelijke klacht is die vanzelf weer overgaat. In werkelijkheid kan enthesitis een langdurige en vaak pijnlijke aandoening zijn die medische aandacht vereist, vooral wanneer het verergert.

Enthesitis is altijd een gevolg van overbelasting

Hoewel overbelasting inderdaad een veelvoorkomende oorzaak van enthesitis kan zijn, is het niet de enige oorzaak. Andere factoren, zoals auto-immuunziekten, kunnen ook bijdragen aan het ontstaan van enthesitis. Ziekten zoals syndromen zoals de ziekte van Bechterew kunnen ook leiden tot ontsteking van de entheses, zelfs zonder dat er sprake is van overmatige fysieke belasting.

Enthesitis komt alleen voor bij oudere volwassenen

Een andere misvatting is dat enthesitis alleen voorkomt bij ouderen. In werkelijkheid kan enthesitis op elke leeftijd voorkomen, zelfs bij jonge mensen die intensieve fysieke activiteit doen. Bij mensen met auto-immuunziekten zoals diabetes mellitus of andere aandoeningen die het immuunsysteem beïnvloeden, kan het ook vaker voorkomen, ongeacht hun leeftijd.

Pijn door enthesitis kan eenvoudig worden verlicht met pijnstillers

Hoewel pijnstillers kunnen helpen bij het verlichten van de symptomen van enthesitis, is het belangrijk om de onderliggende oorzaak van de ontsteking aan te pakken. Het gebruik van pijnstillers zonder medische begeleiding kan leiden tot verergering van de aandoening. Het is dus belangrijk om advies in te winnen bij een arts voor een passende behandeling, zoals fysiotherapie of medicijnen gericht op het behandelen van de ontsteking zelf.

Enthesitis is altijd te vinden op dezelfde plekken in het lichaam

Er is een misvatting dat enthesitis altijd op dezelfde plekken in het lichaam voorkomt, maar in werkelijkheid kunnen de symptomen zich op verschillende plaatsen manifesteren. De meest voorkomende plekken zijn rond de knieën, hielen en ellebogen, maar het kan zich ook ontwikkelen op andere plekken zoals de schouders of de onderrug. De lokalisatie van enthesitis kan sterk variëren, afhankelijk van de oorzaken en de individuele situatie.

Enthesitis wordt altijd gediagnosticeerd met beeldvormende onderzoeken

Hoewel beeldvormende onderzoeken zoals röntgenfoto’s of MRI-scans nuttig kunnen zijn voor het diagnosticeren van enthesitis, is het niet altijd noodzakelijk om een diagnose te stellen. Een arts kan de aandoening vaak al vaststellen door de symptomen van pijn en zwelling in de gewrichten te onderzoeken. Beeldvormende onderzoeken kunnen nuttig zijn in complexe gevallen, maar zijn niet altijd essentieel voor een diagnose.

Alle vormen van enthesitis kunnen worden genezen

Enthesitis kan vaak effectief worden behandeld met rust, fysiotherapie en medicijnen, maar in sommige gevallen is het een chronische aandoening die langdurige zorg en aanpassingen in de levensstijl vereist. Er zijn gevallen waarin de symptomen kunnen verminderen of verdwijnen, maar het is mogelijk dat ze terugkomen. Het is belangrijk om de ziekte goed te monitoren en te werken aan het beheersen van de symptomen op de lange termijn.

Enthesitis komt alleen voor in de gewrichten

Hoewel enthesitis vaak voorkomt in de gewrichten, zoals de knieën, schouders of hielen, kan het ook in andere delen van het lichaam optreden. Enthesitis kan bijvoorbeeld ook de spieren en ligamenten aantasten, die allemaal aan het bot zijn bevestigd. Het is dus belangrijk om symptomen die zich in verschillende delen van het lichaam voordoen serieus te nemen en op tijd medische hulp in te schakelen.

Lees verder

• Bursitis: Ontsteking van een slijmbeurs door overbelasting
• Gewrichtsgezondheid: Tips voor behoud van gezonde gewrichten
• Gewrichtspijn: Oorzaken pijnlijke gewrichten (artralgie)