Hepatische encefalopathie: Hersenaandoening door leverziekte

Patiënten met een chronische leverziekte ervaren mogelijk diverse wijzigingen inzake het gedrag, de stemming, de spraak, de slaap of de beweging. Deze symptomen wijzen mogelijk op hepatische encefalopathie, een progressieve aandoening die het gevolg is van een opeenhoping van toxines (gifstoffen) in de hersenen als gevolg van een gevorderde leverziekte. Diverse mentale en fysieke tekenen verschijnen bij de progressieve hersenaandoening. Medicijnen en veranderingen in de levensstijl zijn nodig voor het behandelen van deze ziekte, en daarnaast is een goede ondersteuning belangrijk. De vooruitzichten hangen tot slot af van het stadium waarop de behandeling is ingezet.

• Oorzaken van hersenaandoening door leverschade
• Risicofactoren van hepatische encefalopathie
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Mentale tekenen
• Fysieke tekenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Medicatie
• Levensstijl
• Ondersteuning
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van hersenstoornis bij chronische leverziekte
• Leverziekte
• Virale hepatitis

Oorzaken van hersenaandoening door leverschade

De lever heeft verschillende taken, zoals schadelijke chemicaliën uit het lichaam verwijderen. Bij hepatische encefalopathie is de lever beschadigd door een ziekte zoals:

• acute fulminante virale hepatitis
• acuut leverfalen
• chronische hepatitis
• het Reye-syndroom (zwelling van de hersenen en de lever bij kinderen)
• levercirrose
• toxische hepatitis (ontsteking van de lever door giftige stof)

De lever werkt niet goed meer bij de neurologische aandoening, waardoor gifstoffen (ammoniak) in de bloedbaan terechtkomen en naar de hersenen reizen. Ze bouwen zich daar op en veroorzaken mentale en fysieke symptomen van hepatische encefalopathie.

Risicofactoren van hepatische encefalopathie

Aandoeningen

Verschillende aandoeningen dragen bij aan hepatische encefalopathie:

• bloeding uit de darmen, de maag of de slokdarm
• constipatie
• een recente operatie of een recent trauma
• een shunt die in de lever is geplaatst: Deze procedure helpt de bloedstroom om cirrose of een andere langdurige aandoening te behandelen. Door deze procedure is het mogelijk dat toxines de lever omzeilen en direct naar de hersenen te gaan.
• elektrolytenstoornissen, vooral hypokaliëmie (tekort aan kalium in het bloed) na braken of het nemen van diuretica (plaspillen)
• hepatitis (leverontsteking)
• hypoxie (lage zuurstofniveaus)
• infecties zoals een longontsteking
• nierproblemen
• uitdroging

Omgevingsfactoren

Ook diverse omgevingsfactoren zijn geassocieerd met de hersenaandoening:

• alcoholmisbruik
• medicijnen:
• medicijnen die het centrale zenuwstelsel onderdrukken, zoals barbituraten of benzodiazepinen (medicatie bij angst en slaapstoornissen)
• medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken zoals immunosuppressiva en bepaalde corticosteroïden
• pijnstillers
• diuretica (plaspillen)
• te veel eiwitten eten

Symptomen

De presentatie en ernst van hepatische encefalopathie is variabel. Soms zijn de symptomen constant aanwezig terwijl ze bij anderen komen en gaan. Verder treden de klachten soms geleidelijk en dan weer plots op.

Mentale tekenen

Volgende mentale tekenen zijn mogelijk

• angst
• desinteresse in dingen of activiteiten
• een plotselinge verandering in de persoonlijkheid of het gedrag
• nervositeit of opwinding
• niet reageren op pijnprikkels of andere soorten prikkels en een coma (in ernstige gevallen)
• ongepast spreken of handelen ten opzichte van anderen
• prikkelbaarheid
• vergeetachtigheid
• verwardheid
• wijzigingen in de slaappatronen: overdag slaperig of ’s avonds laat opblijven

Fysieke tekenen

Een aantal fysieke veranderingen verschijnen ook bij de hersenaandoening:

• bewegingsproblemen of de handen niet goed kunnen gebruiken
• een onduidelijke spraak (dysartrie)
• een zoete ademgeur of muffe ademgeur
• flauwvallen (in ernstige gevallen)
• handtremoren (bevingenvan de armen of handen bij het uitstrekken)
• toevallen
• trage bewegingen (bradykinesie)
• vermoeidheid

Diagnose en onderzoeken

Het is in het beginstadium niet eenvoudig om de aandoening op te merken. Mogelijk merkt de patiënt zelf de gedrags- of bewegingswijzigingen niet op, maar is dit wel zichtbaar door vrienden en familie. De arts bevraagt de patiënt over de aanwezigheid van de leverziekte en de persoonlijkheidsveranderingen. Hij voert een lichamelijk onderzoek uit om de tekenen op te sporen die gepaard gaan met de hersenaandoening. Verder is een bloedonderzoek nuttig omdat hepatische encefalopathie zich kenmerkt door hoge ammoniakgehaltes in het bloed. De lever haalt ammoniak namelijk niet uit de bloedsomloop.

Behandeling

Medicatie

De arts schrijft mogelijk twee soorten medicijnen voor die de toxines in het lichaam verminderen. Lactulose is een soort suiker waardoor de patiënt meer stoelgang aanmaakt. Hierdoor is het mogelijk om wat gifstoffen uit het lichaam te verwijderen, zoals ammoniak. Antibiotica doden bacteriën die gifstoffen aanmaken wanneer ze het voedsel verteren. Verdere behandelen antibiotica eventuele infecties. De arts kijkt ook naar de eventueel onderliggende aandoening en de symptomen die hiermee geassocieerd gaan, en behandelt ook deze.

Levensstijl

Verder zijn aanpassingen in de voeding nodig. Veel vlees eten verhoogt het ammoniakgehalte in het bloed, dus de patiënt moet dit beperken. Hij moet echter wel voldoende eiwitten uit andere voedingsbronnen krijgen. Zuivel en groenten zijn daarom goede alternatieven. Deze bevorderen bovendien de stoelgang waardoor het mogelijk is om ammoniak uit het lichaam te verdrijven. De patiënt moet voorts vaak kleine maaltijden in plaats van drie grote per dag eten. Alcohol mag de patiënt niet drinken want zelfs een beetje alcohol leidt tot leverschade.

Ondersteuning

Ondersteuning van lotgenoten maar ook professionele psychische ondersteuning is nuttig voor patiënten met een gevorderde leverziekte en hepatische encefalopathie. Verder is het nuttig om familie, vrienden en hulpverleners in te schakelen om thuis hulp te bieden.

Prognose

De symptomen van hepatische encefalopathie zijn in een vroeg stadium dankzij de juiste behandeling nog te verlichten. Patiënten met chronische hepatische encefalopathie hebben een betere prognose dan patiënten met de acute vorm van de aandoening.

Complicaties

Wanneer de patiënt pas in een laat stadium een behandeling krijgt bij hepatische encefalopathie, resulteert dit in volgende mogelijke onomkeerbare complicaties:

• een hersenhernia
• een hersenzwelling
• orgaanfalen

Preventie van hersenstoornis bij chronische leverziekte

Leverziekte

Een leverziekte voorkomen is mogelijk door:

• alcohol te beperken of met mate te consumeren
• een gezond gewicht te handhaven
• geen besmette naalden te delen
• vetrijke voedingsmiddelen te vermijden

Virale hepatitis

Om virale hepatitis te voorkomen moet de patiënt

• de handen goed wassen na het gebruik van het toilet of het verwisselen van een luier (goede handhygiëne)
• geen besmette naalden delen
• nauw contact met patiënten vermijden die lijden aan virale hepatitis
• zich laten vaccineren tegen hepatitis A en hepatitis B

Lees verder

• Complicaties van levercirrose (littekenweefsel in lever)
• Levercirrose (cirrose) door hepatitis of alcoholmisbruik
• Encefalopathie: Ziekte, stoornis of schade aan hersenen
• Levergezondheid: Tips voor goede leverfunctie