Hepatische encefalopathie: Hersenaandoening door leverziekte

Patiënten met een chronische leverziekte ervaren mogelijk diverse wijzigingen inzake het gedrag, de stemming, de spraak, de slaap of de beweging. Deze symptomen wijzen mogelijk op hepatische encefalopathie, een progressieve aandoening die het gevolg is van een opeenhoping van toxines (gifstoffen) in de hersenen als gevolg van een gevorderde leverziekte. Diverse mentale en fysieke tekenen verschijnen bij de progressieve hersenaandoening. Medicijnen en veranderingen in de levensstijl zijn nodig voor het behandelen van deze ziekte, en daarnaast is een goede ondersteuning belangrijk. De vooruitzichten hangen tot slot af van het stadium waarop de behandeling is ingezet.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Medicatie
• Levensstijl
• Ondersteuning
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van hersenstoornis bij chronische leverziekte
• Leverziekte
• Virale hepatitis
• Praktische tips voor het leven / omgaan met hepatische encefalopathie
• Aanpassingen in het voedingspatroon
• Medische opvolging en behandeling
• Misvattingen rond hepatische encefalopathie
• Hepatische encefalopathie komt alleen voor bij mensen met cirrose
• De symptomen zijn altijd ernstig en gemakkelijk te herkennen
• Hepatische encefalopathie heeft geen invloed op andere organen
• Alcohol speelt geen rol bij hepatische encefalopathie
• Bloedonderzoeken kunnen hepatische encefalopathie altijd vaststellen
• De aandoening heeft geen invloed op de slaapkwaliteit
• Hepatische encefalopathie is niet te behandelen

Epidemiologie

Hepatische encefalopathie komt voor bij patiënten met ernstige leveraandoeningen. Het is een veelvoorkomende complicatie van levercirrose en andere vormen van gevorderde leverziekte. De prevalentie van hepatische encefalopathie varieert, maar het wordt geschat dat tot 70% van de patiënten met cirrose op enig moment symptomen van deze aandoening zal vertonen. De ernst van hepatische encefalopathie kan variëren van milde cognitieve veranderingen tot ernstige neurologische symptomen.

Oorzaken

De lever heeft verschillende taken, zoals schadelijke chemicaliën uit het lichaam verwijderen. Bij hepatische encefalopathie is de lever beschadigd door een ziekte zoals:

• acute fulminante virale hepatitis
• acuut leverfalen
• chronische hepatitis
• het Reye-syndroom (zwelling van de hersenen en de lever bij kinderen)
• levercirrose
• toxische hepatitis (ontsteking van de lever door giftige stof)

De lever werkt niet goed meer bij de neurologische aandoening, waardoor gifstoffen (ammoniak) in de bloedbaan terechtkomen en naar de hersenen reizen. Ze bouwen zich daar op en veroorzaken mentale en fysieke symptomen van hepatische encefalopathie.

Risicofactoren

Aandoeningen

Verschillende aandoeningen dragen bij aan hepatische encefalopathie:

• bloeding uit de darmen, de maag of de slokdarm
• constipatie
• een recente operatie of een recent trauma
• een shunt die in de lever is geplaatst: Deze procedure helpt de bloedstroom om cirrose of een andere langdurige aandoening te behandelen. Door deze procedure is het mogelijk dat toxines de lever omzeilen en direct naar de hersenen te gaan.
• elektrolytenstoornissen, vooral hypokaliëmie (tekort aan kalium in het bloed) na braken of het nemen van diuretica (plaspillen)
• hepatitis (leverontsteking)
• hypoxie (lage zuurstofniveaus)
• infecties zoals een longontsteking
• nierproblemen
• uitdroging

Omgevingsfactoren

Ook diverse omgevingsfactoren zijn geassocieerd met de hersenaandoening:

• alcoholmisbruik
• medicijnen:
• medicijnen die het centrale zenuwstelsel onderdrukken, zoals barbituraten of benzodiazepinen (medicatie bij angst en slaapstoornissen)
• medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken zoals immunosuppressiva en bepaalde corticosteroïden
• pijnstillers
• diuretica (plaspillen)
• te veel eiwitten eten

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van hepatische encefalopathie kunnen zijn:

• verlies van bewustzijn
• aanhoudende verwardheid
• ernstige veranderingen in gedrag of persoonlijkheid
• oncontroleerbare tremoren of bewegingen
• ernstige moeite met ademhalen of slikken

Diagnose en onderzoeken

Het is in het beginstadium niet eenvoudig om de aandoening op te merken. Mogelijk merkt de patiënt zelf de gedrags- of bewegingswijzigingen niet op, maar is dit wel zichtbaar door vrienden en familie. De arts bevraagt de patiënt over de aanwezigheid van de leverziekte en de persoonlijkheidsveranderingen. Hij voert een lichamelijk onderzoek uit om de tekenen op te sporen die gepaard gaan met de hersenaandoening. Verder is een bloedonderzoek nuttig omdat hepatische encefalopathie zich kenmerkt door hoge ammoniakgehaltes in het bloed. De lever haalt ammoniak namelijk niet uit de bloedsomloop.

Behandeling

Medicatie

De arts schrijft mogelijk twee soorten medicijnen voor die de toxines in het lichaam verminderen. Lactulose is een soort suiker waardoor de patiënt meer stoelgang aanmaakt. Hierdoor is het mogelijk om wat gifstoffen uit het lichaam te verwijderen, zoals ammoniak. Antibiotica doden bacteriën die gifstoffen aanmaken wanneer ze het voedsel verteren. Verdere behandelen antibiotica eventuele infecties. De arts kijkt ook naar de eventueel onderliggende aandoening en de symptomen die hiermee geassocieerd gaan, en behandelt ook deze.

Levensstijl

Verder zijn aanpassingen in de voeding nodig. Veel vlees eten verhoogt het ammoniakgehalte in het bloed, dus de patiënt moet dit beperken. Hij moet echter wel voldoende eiwitten uit andere voedingsbronnen krijgen. Zuivel en groenten zijn daarom goede alternatieven. Deze bevorderen bovendien de stoelgang waardoor het mogelijk is om ammoniak uit het lichaam te verdrijven. De patiënt moet voorts vaak kleine maaltijden in plaats van drie grote per dag eten. Alcohol mag de patiënt niet drinken want zelfs een beetje alcohol leidt tot leverschade.

Ondersteuning

Ondersteuning van lotgenoten maar ook professionele psychische ondersteuning is nuttig voor patiënten met een gevorderde leverziekte en hepatische encefalopathie. Verder is het nuttig om familie, vrienden en hulpverleners in te schakelen om thuis hulp te bieden.

Prognose

De symptomen van hepatische encefalopathie zijn in een vroeg stadium dankzij de juiste behandeling nog te verlichten. Patiënten met chronische hepatische encefalopathie hebben een betere prognose dan patiënten met de acute vorm van de aandoening.

Complicaties

Wanneer de patiënt pas in een laat stadium een behandeling krijgt bij hepatische encefalopathie, resulteert dit in volgende mogelijke onomkeerbare complicaties:

• een hersenhernia
• een hersenzwelling
• orgaanfalen

Preventie van hersenstoornis bij chronische leverziekte

Leverziekte

Een leverziekte voorkomen is mogelijk door:

• alcohol te beperken of met mate te consumeren
• een gezond gewicht te handhaven
• geen besmette naalden te delen
• vetrijke voedingsmiddelen te vermijden

Virale hepatitis

Om virale hepatitis te voorkomen moet de patiënt:

• de handen goed wassen na het gebruik van het toilet of het verwisselen van een luier (goede handhygiëne)
• geen besmette naalden delen
• nauw contact met patiënten vermijden die lijden aan virale hepatitis
• zich laten vaccineren tegen hepatitis A en hepatitis B

Praktische tips voor het leven / omgaan met hepatische encefalopathie

Aanpassingen in het voedingspatroon

Bij hepatische encefalopathie is het verminderen van de inname van eiwitten essentieel, vooral dierlijke eiwitten, omdat deze de ammoniakproductie in het lichaam verhogen. Het werken met een diëtist kan helpen bij het ontwikkelen van een evenwichtig voedingspatroon dat de lever minder belast. Regelmatige hydratatie ondersteunt daarnaast het metabolisme.

Medische opvolging en behandeling

Het opvolgen van medicatie, zoals lactulose en rifaximine, is essentieel om de symptomen onder controle te houden. Regelmatige controles bij een specialist kunnen bijdragen aan het vroegtijdig opsporen van verergering van de aandoening. Het betrekken van mantelzorgers of een thuishulpteam kan helpen bij het beheren van dagelijkse taken.

Misvattingen rond hepatische encefalopathie

Hepatische encefalopathie is een neurologische aandoening die wordt veroorzaakt door leverfalen en leidt tot cognitieve stoornissen, gedragsveranderingen en in ernstige gevallen coma. Er bestaan veel misvattingen over de oorzaken, symptomen en behandeling van deze aandoening.

Hepatische encefalopathie komt alleen voor bij mensen met cirrose

Hoewel cirrose een belangrijke risicofactor is, kan hepatische encefalopathie ook optreden bij patiënten met acuut leverfalen. Schade aan de lever kan de afbraak van gifstoffen verhinderen, wat leidt tot ophoping van ammoniak en andere schadelijke stoffen in de hersenen.

De symptomen zijn altijd ernstig en gemakkelijk te herkennen

De ernst van de symptomen varieert sterk en kan subtiel beginnen, zoals concentratieproblemen of stemmingswisselingen. Hierdoor wordt de aandoening in de beginfase soms niet herkend, wat kan leiden tot verergering zonder tijdige behandeling.

Hepatische encefalopathie heeft geen invloed op andere organen

Naast neurologische symptomen kan de aandoening ook effect hebben op de nieren, waardoor nierfalen kan optreden. Bovendien kunnen verstoringen in de elektrolytenbalans bijdragen aan de verergering van de symptomen.

Alcohol speelt geen rol bij hepatische encefalopathie

Langdurig en overmatig gebruik van alcohol is een van de belangrijkste oorzaken van leverziekte en cirrose, wat het risico op hepatische encefalopathie aanzienlijk vergroot. Alcoholgerelateerde leverziekten kunnen de detoxificatiecapaciteit van de lever verminderen, wat leidt tot ophoping van schadelijke stoffen.

Bloedonderzoeken kunnen hepatische encefalopathie altijd vaststellen

Hoewel bepaalde afwijkingen zoals verhoogde ammoniakwaarden kunnen wijzen op hepatische encefalopathie, is een definitieve diagnose vaak gebaseerd op klinische symptomen en aanvullende bloedonderzoeken. Beeldvormende technieken kunnen helpen andere oorzaken van neurologische achteruitgang uit te sluiten.

De aandoening heeft geen invloed op de slaapkwaliteit

Veel patiënten met hepatische encefalopathie ervaren ernstige verstoringen van het slaappatroon, zoals omgekeerde dag-nachtcycli, slapeloosheid en overmatige slaperigheid overdag. Dit kan hun algehele welzijn en cognitief functioneren verder verslechteren.

Hepatische encefalopathie is niet te behandelen

Hoewel het een ernstige aandoening is, kan hepatische encefalopathie vaak worden beheerst met een combinatie van voedingsaanpassingen, medicatie en behandeling van de onderliggende leverziekte. Lactulose en rifaximine worden vaak gebruikt om de ophoping van toxines te verminderen en de symptomen te verlichten.

Lees verder

• Complicaties van levercirrose (littekenweefsel in lever)
• Levercirrose (cirrose) door hepatitis of alcoholmisbruik
• Encefalopathie: Ziekte, stoornis of schade aan hersenen
• Levergezondheid: Tips voor goede leverfunctie