Nociceptieve pijn: Pijn als reactie op schadelijke prikkels

Fysieke pijn kan worden onderverdeeld in twee belangrijke types: nociceptieve pijn en neuropathische pijn (pijn door schade aan zenuwen). Nociceptieve pijn is de meest voorkomende vorm en ontstaat door nociceptoren in het lichaam die schadelijke prikkels detecteren. Deze nociceptoren reageren op mechanische, fysieke, chemische of thermische gevaarlijke prikkels die schade aan de huid, spieren, botten of andere weefsels kunnen veroorzaken. Nociceptieve pijn is dus een normaal antwoord op een pijnprikkel. Dankzij nociceptieve pijn helpt het lichaam zichzelf te beschermen en te genezen. Meestal verdwijnt deze pijn wanneer het lichaam geneest, of met behulp van medicijnen en andere behandelingen. In sommige gevallen kan de pijn echter chronisch worden.

• Werking van nociceptoren
• Typen nociceptieve pijn
• Radiculaire pijn
• Somatische pijn
• Viscerale pijn
• Locaties
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van pijn als reactie op schadelijke prikkels
• Prognose
• Complicaties: Chronische pijn
• Preventie van nociceptieve pijn

Werking van nociceptoren

Het lichaam bevat nociceptoren (sensorische zenuwcellen) die schadelijke prikkels of weefselschade detecteren die het lichaam kunnen beschadigen, zoals extreme hitte of kou, druk, zwellingen, ontstekingen, fysieke gebeurtenissen of chemicaliën. Deze waarschuwingssignalen worden vervolgens via het zenuwstelsel naar de hersenen gestuurd, wat resulteert in nociceptieve pijn. Dit proces verloopt snel, zodat mensen bijvoorbeeld weten dat ze hun handen moeten verwijderen als ze een hete oven aanraken. Voorbeelden van nociceptieve pijn zijn een kneuzing, een brandwond, een fractuur, een verstuiking, een tandheelkundige ingreep of artritis (gewrichtsontsteking). De pijn verdwijnt zodra het aangetaste lichaamsdeel geneest. Bijvoorbeeld, de nociceptieve pijn door een gebroken teen vermindert naarmate de teen geneest. Nociceptoren zijn ook aanwezig in de inwendige organen, zoals de maag, blaas, baarmoeder en dikke darm. De alarmsignalen van nociceptoren in deze organen zijn minder gemakkelijk te lokaliseren en patiënten kunnen ze niet altijd bewust voelen.

Typen nociceptieve pijn

Radiculaire pijn

Radiculaire pijn ontstaat bij irritatie van de zenuwwortels. De pijnsignalen worden langs de arm of het been door een zenuw die uit het ruggenmerg komt, doorgegeven. De aandoening radiculopathie veroorzaakt radiculaire pijn. Radiculopathie treedt op wanneer er zenuwcompressie (beknelde zenuw) ontstaat in de wervelkolom. Dit kan leiden tot gevoelloosheid, zwakte en tintelingen, of een gevoel van spelden en naalden.

Somatische pijn

Somatische pijn treedt op wanneer één van de pijnreceptoren (nociceptoren) in de weefsels wordt geactiveerd. Deze pijn wordt vaak gestimuleerd door beweging en is meestal goed te lokaliseren. De scherpe, doffe of kloppende pijn komt vaak voor in de armen, de benen, het gezicht, de spieren, de huid, de onderhuidse weefsels, de gewrichten, de botten, de pezen en andere oppervlakkige lichaamsdelen. Voorbeelden van somatische pijn zijn hoofdpijn, een blauwe plek, artritis en snijwonden.

Viscerale pijn

Viscerale pijn ontstaat wanneer inwendige organen, zoals onwillekeurige spieren in het hart, gewond of ontstoken raken. Viscerale pijn heeft vaak een diffuus karakter, waarbij de pijn niet altijd op dezelfde plaats voelbaar is als het probleem. De patiënt ervaart een vage pijn die verder verspreidt dan de oorspronkelijke pijnplaats, wat in medische termen bekend staat als gerefereerde pijn of uitstralingspijn. Voorbeelden van viscerale pijn zijn buikklachten, maagpijn, kanker, een inwendige bloeding, constipatie en nierkolieken. Viscerale pijn kan ook gepaard gaan met bijkomende symptomen zoals misselijkheid, braken of nervositeit, wat minder vaak voorkomt bij somatische pijn.

Locaties

De meest voorkomende gebieden waar mensen nociceptieve pijn ervaren, bevinden zich in het bewegingsapparaat (gewrichten, spieren, huid, pezen en botten). Inwendige organen, zoals de darmen, de longen en het hart, kunnen ook door nociceptieve pijn worden getroffen.

Symptomen

Nociceptieve pijn kan zich overal in het lichaam ontwikkelen als reactie op hitte of trauma. Dit type pijn heeft verschillende mogelijke kenmerken. De pijn is meestal het ergst op het moment van de verwonding, maar kan verergeren in de ochtend of tijdens activiteiten.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over de geschiedenis en onderzoekt vervolgens de locatie en ernst van de pijnklachten. Soms is het voor de arts niet eenvoudig om de juiste behandeling vast te stellen, omdat er geen duidelijke fysieke oorzaak van de pijn kan worden ontdekt. De arts moet ook uitsluiten dat de patiënt lijdt aan neuropathische pijn (pijn door schade aan het zenuwstelsel). Chronische lage rugpijn is bijvoorbeeld een veel voorkomende klacht, maar in negentig procent van de gevallen kunnen artsen geen fysieke oorzaak vinden. Vaak is een deel van deze pijn te wijten aan neuropathische pijn. Een vragenlijst kan artsen helpen om zowel neuropathische als nociceptieve pijn bij patiënten met diverse aandoeningen te identificeren, zoals reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen). Bij het invullen van de vragenlijst beantwoordt de patiënt negen vragen. Bij zeven van deze vragen moet de patiënt verschillende sensaties van de pijn beoordelen op een schaal van 0 tot 5. Daarnaast moet de patiënt aangeven hoe lang de pijn aanhoudt op een schaal van -1 tot +1. Tot slot wordt gevraagd of er sprake is van uitstralingspijn, wat hij moet beoordelen op een schaal van 0 tot 2. Hoe hoger de score, hoe waarschijnlijker het is dat de patiënt neuropathische pijn ervaart.

Behandeling van pijn als reactie op schadelijke prikkels

Zelfzorg

De behandeling voor nociceptieve pijn hangt af van de oorzaak en de ernst van de verwonding. Bij een lichte verwonding verdwijnt de pijn vaak vanzelf als de wond geneest. Anders kan de patiënt ijs of warmte toepassen, of een eenmalige dosis van een niet-steroïde anti-inflammatoir geneesmiddel (NSAID) zoals ibuprofen nemen. NSAID's verminderen de activering van nociceptoren.

Professionele medische zorg

Bij aanhoudende pijn is het noodzakelijk om een arts te raadplegen voor geschikte pijnstillers. De arts beoordeelt de intensiteit, duur en de betrokken structuren bij de pijn. Opioïden en antidepressiva kunnen ook worden ingezet om de pijnsignalen die langs de zenuwbaan worden gestuurd te remmen. Andere behandelingsopties voor nociceptieve pijn zijn biofeedback, fysiotherapie, corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken), chirurgische ingrepen (bijvoorbeeld voor appendicitis) en acupunctuur.

Prognose

De vooruitzichten voor nociceptieve pijn zijn afhankelijk van de oorzaak. Pijn door een blauwe plek verdwijnt meestal zodra de blauwe plek geneest. Pijn door artritis kan worden behandeld, maar verdwijnt vaak niet volledig. Bij ernstige of aanhoudende pijn is het altijd raadzaam om een arts te raadplegen voor verlichting van de pijn.

Complicaties: Chronische pijn

Meestal stoppen nociceptoren met werken zodra het letsel of de ziekte is genezen. Een patiënt ervaart dan geen pijn meer na het herstel van een snede, gebroken bot of infectie. In sommige gevallen kan het lichaam echter stoffen afgeven die nociceptoren gevoeliger maken, zelfs nadat de blessure is genezen, waardoor de nociceptoren actief blijven. Bij een langdurige pijntoestand worden de neuronen gevoeliger door herhaalde stimulatie, wat leidt tot een overmatige reactie op pijn. Dit resulteert in chronische pijnklachten, zoals hoofdpijn, artritis, fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid) en bekkenpijn.

Preventie van nociceptieve pijn

Om nociceptieve pijn te voorkomen, is het belangrijk om risicofactoren te minimaliseren en gezonde levensstijlkeuzes te maken. Dit omvat het voorkomen van letsel door veilig gedrag, het handhaven van een goede lichamelijke conditie, en het vermijden van activiteiten die leiden tot overbelasting van het lichaam. Het volgen van veiligheidsrichtlijnen bij fysiek belastende taken en het gebruiken van beschermende uitrusting kan ook bijdragen aan het verminderen van het risico op nociceptieve pijn.

Lees verder

• Neuropathische pijn: Pijn door schade aan zenuwstelsel
• Viscerale pijn: Vage pijn afkomstig van inwendige organen
• Chronische pijn: Soorten, oorzaken en behandeling