Neonatale icterus: Behandeling van geelzucht bij baby’s

Veel pasgeboren baby's ontwikkelen geelzucht, een aandoening waarbij de huid en het wit van de ogen binnen enkele dagen na de geboorte een geelachtige kleur krijgen. Ongeveer de helft van de pasgeborenen vertoont milde geelzucht in de eerste dagen na de geboorte. Bij te vroeg geboren baby's kan geelzucht eerder optreden en langer aanhouden dan bij voldragen baby's. Deze geelverkleuring ontstaat meestal door verhoogde bilirubinewaarden in het bloed. De meeste gevallen verdwijnen vanzelf, maar bij extreem hoge bilirubinespiegels kunnen diverse behandelingen nodig zijn, zoals fototherapie of een wisseltransfusie. Zeer hoge bilirubineniveaus kunnen complicaties veroorzaken, zoals hersenschade (kernicterus), hersenverlamming en doofheid.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van geelzucht bij baby’s
• Soorten van geelzucht bij zuigelingen
• Fysiologische geelzucht
• Ernstige neonatale geelzucht
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van geelzucht bij pasgeborenen
• Fototherapie
• Glasvezeldeken
• Intraveneus Immunoglobuline (IVIg)
• Wisseltransfusie
• Prognose
• Complicaties van neonatale geelzucht
• Preventie

Epidemiologie

Neonatale icterus, ook wel geelzucht bij pasgeborenen, is een veelvoorkomende aandoening die optreedt bij een significant percentage van de pasgeboren kinderen. Het wordt gekarakteriseerd door een gele verkleuring van de huid en het oogwit, veroorzaakt door een verhoogd niveau van bilirubine in het bloed.

Prevalentie van neonatale icterus
Neonatale icterus komt voor bij ongeveer 60% van de voldragen pasgeborenen en 80% van de prematuren. De prevalentie kan variëren afhankelijk van de risicofactoren en de specifieke populatie. In sommige landen, vooral in ontwikkelingsgebieden, kunnen de cijfers hoger liggen, afhankelijk van de zorgstandaarden en toegang tot medische voorzieningen.

Invloed van leeftijd en geboorteomstandigheden
De incidentie van neonatale icterus is hoger bij premature baby’s, omdat hun leverfunctie minder ontwikkeld is om bilirubine effectief te verwerken. Ook bij baby's die niet op tijd beginnen met borstvoeding kan het risico op icterus toenemen.

Geografische en etnische verschillen
Er zijn geografische en etnische variaties in de incidentie van neonatale icterus. In sommige populaties, zoals bij pasgeborenen van Afrikaanse of Aziatische afkomst, komt icterus vaker voor, terwijl het in andere groepen minder vaak wordt vastgesteld.

Mechanisme

Neonatale icterus ontstaat wanneer er een ophoping van bilirubine in het bloed is, wat resulteert in de karakteristieke geelachtige verkleuring van de huid en ogen. Bilirubine is een afbraakproduct van hemoglobine, dat wordt geproduceerd wanneer oude rode bloedcellen worden afgebroken.

Bilirubineproductie en -afbraak
Bilirubine wordt voornamelijk geproduceerd door de afbraak van heem in oude rode bloedcellen. Bij pasgeborenen is de afbraak van deze cellen vaak verhoogd, wat kan leiden tot een verhoogde productie van bilirubine.

Fysiologische en pathologische icterus
Fysiologische icterus is de meest voorkomende vorm van neonatale icterus en wordt veroorzaakt door de onvolgroeide leverfunctie van de pasgeborene, die niet in staat is om bilirubine efficiënt uit het bloed te verwijderen. Pathologische icterus kan optreden door onderliggende aandoeningen zoals bloedgroepincompatibiliteit, erfelijke aandoeningen of infecties.

Levercapaciteit en bilirubineverwerking
Bij neonaten is de lever vaak nog niet volledig ontwikkeld, wat de capaciteit om bilirubine te verwerken en uit het lichaam te verwijderen beperkt. Dit kan leiden tot een ophoping van bilirubine in het bloed.

Oorzaken van geelzucht bij baby’s

Geelzucht bij baby’s ontstaat wanneer een baby een hoog niveau van bilirubine in het bloed heeft, wat bekend staat als hyperbilirubinemie. Bilirubine is een gele stof die vrijkomt bij de afbraak van oude rode bloedcellen. Normaal gesproken breekt de lever bilirubine af, zodat het uit het lichaam kan worden verwijderd via de ontlasting. Wanneer het bilirubineniveau te hoog is, kleurt de huid van de baby en het wit van de ogen geel, wat de aandoening geelzucht wordt genoemd.

Soorten van geelzucht bij zuigelingen

Fysiologische geelzucht

Een lichte verhoging van het bilirubinegehalte is normaal bij pasgeborenen. Tijdens de zwangerschap verwijdert de placenta bilirubine uit het lichaam van de baby. Na de geboorte moet de lever van de baby deze taak overnemen, wat enige tijd kan duren. Dit leidt vaak tot fysiologische geelzucht, die meestal het meest merkbaar is wanneer de baby twee tot vier dagen oud is. Deze vorm van geelzucht is doorgaans onschadelijk en verdwijnt meestal binnen twee weken. Bij baby's die borstvoeding krijgen, kunnen twee vormen van geelzucht voorkomen, die meestal ook onschadelijk zijn.

Borstvoedingsgeelzucht
Borstvoedingsgeelzucht kan optreden bij baby's die borstvoeding krijgen tijdens de eerste week van hun leven. Dit kan het gevolg zijn van onvoldoende melktoevoer of problemen met de aanhechting aan de borst, wat kan leiden tot een hogere bilirubineconcentratie.

Moedermelkgeelzucht
Moedermelkgeelzucht verschilt van borstvoedingsgeelzucht en komt voor bij sommige gezonde baby's die borstvoeding krijgen na de eerste week van hun leven. Dit type geelzucht bereikt vaak een piek in de tweede of derde week en kan soms een maand of langer aanhouden op een laag niveau. Dit wordt veroorzaakt door stoffen in de moedermelk die de afbraak van bilirubine in de lever beïnvloeden.

Ernstige neonatale geelzucht

Ernstige geelzucht kan ontstaan door verschillende aandoeningen of problemen, zoals:

• Abnormale bloedcelvormen, zoals sikkelcelanemie
• Bacteriële of virale infecties
• Bepaalde medicijnen
• Infecties bij de geboorte, zoals rodehond of syfilis
• Bloedingen onder de hoofdhuid (cefalohematoom) door een moeilijke bevalling
• Bloedgroepmismatch tussen moeder en baby (Rh-incompatibiliteit)
• Gebrek aan bepaalde essentiële enzymen (eiwitten)
• Laag zuurstofniveau (hypoxie)
• Te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie)
• Verhoogde niveaus van rode bloedcellen, vaak gezien bij baby's met een klein gestalte of bij meerlingzwangerschappen
• Te vroeg geboren baby's
• Diverse genetische of erfelijke aandoeningen
• Ziekten die de lever of galwegen aantasten, zoals mucoviscidose of hepatitis (leverontsteking)

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van neonatale icterus verhogen. Deze factoren kunnen zowel gerelateerd zijn aan de gezondheid van de pasgeborene als aan de omstandigheden rondom de zwangerschap en bevalling.

Prematuriteit
Pasgeborenen die prematuur zijn geboren, hebben een hogere kans op neonatale icterus, omdat hun leverfunctie nog niet volledig ontwikkeld is en de capaciteit om bilirubine af te breken beperkter is.

Bloedgroepincompatibiliteit
Bij bloedgroepincompatibiliteit, zoals bij een Rh- of ABO-incompatibiliteit, kunnen de rode bloedcellen van de baby sneller afgebroken worden, wat leidt tot een verhoogde productie van bilirubine en een groter risico op icterus.

Borstvoeding en voedingsproblemen
Babies die moeite hebben met borstvoeding, of die niet voldoende voeding krijgen in de eerste dagen na de geboorte, hebben een groter risico op het ontwikkelen van icterus. Dit komt doordat borstvoeding de leverfunctie bevordert en het bilirubine in de ontlasting verhoogt.

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen die meer kans hebben op het ontwikkelen van neonatale icterus. Het is belangrijk om deze groepen te identificeren, zodat preventieve maatregelen en tijdige behandeling kunnen worden toegepast.

Premature pasgeborenen
Premature baby’s, die voor 37 weken zwangerschap geboren worden, hebben een aanzienlijk verhoogd risico op neonatale icterus. Bij deze baby’s is de leverfunctie vaak onvoldoende ontwikkeld om bilirubine effectief te verwerken.

Baby’s met bloedgroepincompatibiliteit
Pasgeborenen van moeders met een andere bloedgroep (bijvoorbeeld A, B of AB) dan hun eigen kunnen een verhoogd risico op icterus lopen door de afbraak van rode bloedcellen als gevolg van immuunreacties. Dit komt vaker voor bij ABO- en Rh-incompatibiliteit.

Baby’s die slecht voeden
Baby’s die problemen hebben met het aanhappen of zuigen bij de borstvoeding, kunnen onvoldoende voeding krijgen en hierdoor een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van icterus. Dit komt doordat onvoldoende voeding leidt tot minder ontlasting, waardoor bilirubine niet goed uit het lichaam wordt verwijderd.

Symptomen

Geelzucht veroorzaakt een gele kleur van de huid, beginnend vaak op het gezicht en zich vervolgens verspreidend naar de borst, buik, benen en voetzolen. Andere symptomen kunnen zijn: weinig energie, vermoeidheid, slaperigheid, bleke ontlasting, donkere urine, voedingsproblemen, moeite met gewichtstoename en prikkelbaarheid.

Alarmsymptomen

Neonatale icterus is meestal een goedaardige aandoening, maar in sommige gevallen kunnen er alarmsymptomen optreden die wijzen op een ernstigere vorm van icterus die medische interventie vereist.

Hogere dan verwachte geelzuchtintensiteit
Als de geelzucht van een pasgeborene plotseling erger wordt dan normaal of zich uitbreidt naar de armen en benen, kan dit een teken zijn van een ernstige aandoening zoals een ernstige vorm van hyperbilirubinemie.

Verhoogde moeilijkheden met voeding
Wanneer een baby moeite heeft met voeding, kan dit niet alleen wijzen op een voedingsprobleem, maar ook op verhoogde icterus die de zuigreflex beïnvloedt. Dit kan duiden op een ernstigere vorm van geelzucht.

Aanhoudende of verergerende icterus na de eerste week
Hoewel neonatale icterus vaak binnen de eerste weken afneemt, kan een aanhoudende of verergerende geelzucht na deze periode wijzen op een onderliggende pathologische oorzaak, zoals infecties of metabole stoornissen.

Diagnose en onderzoeken

Artsen controleren in het ziekenhuis op tekenen van geelzucht. Na ontslag uit het ziekenhuis moeten familieleden op deze symptomen letten. Elke baby met geelzucht dient een bloedonderzoek te ondergaan om de bilirubinespiegels te meten. Veel ziekenhuizen controleren de totale bilirubinespiegel bij alle pasgeborenen rond de 24 uur na de geboorte. Indien nodig kunnen aanvullende onderzoeken worden uitgevoerd bij baby's die een behandeling nodig hebben of bij wie de bilirubinespiegels sneller stijgen dan verwacht.

Behandeling van geelzucht bij pasgeborenen

De meeste gevallen van geelzucht vereisen geen behandeling. Wanneer het bilirubineniveau te hoog is of snel stijgt, kunnen behandelingen nodig zijn. Het type behandeling hangt af van:

• De leeftijd van de baby
• Het bilirubineniveau van de baby
• De snelheid waarmee het niveau stijgt
• Of de baby te vroeg geboren is (te vroeg geboren baby's krijgen vaak eerder behandeling bij lagere bilirubinespiegels)

Een baby met geelzucht moet goed gehydrateerd blijven door frequent borstvoeding of flesvoeding te geven: Tot twaalf keer per dag voeding kan helpen om de bilirubine via de ontlasting uit het lichaam te verwijderen. In zeldzame gevallen kan intraveneuze (IV) vochttoediening nodig zijn. Sommige baby's hebben een ziekenhuisopname nodig voor behandeling, terwijl andere na enkele dagen weer naar het ziekenhuis moeten voor verdere zorg. De gemiddelde duur van een ziekenhuisopname voor geelzucht is meestal één tot twee dagen.

Fototherapie

Bij baby's met zeer hoge bilirubineniveaus kan fototherapie worden toegepast. Hierbij worden speciale blauwe lampen gebruikt om bilirubine in de huid af te breken. De baby ligt onder de lampen in een warm, gesloten bed om een constante temperatuur te behouden. De baby draagt alleen een luier en speciale oogbescherming. De moeder wordt aangemoedigd om borstvoeding voort te zetten tijdens de fototherapie, indien mogelijk. In sommige gevallen kan intraveneuze lijn nodig zijn voor extra vocht.

Glasvezeldeken

Als het bilirubineniveau niet extreem hoog is en niet snel stijgt, kan fototherapie thuis worden toegepast met behulp van een glasvezeldeken met ingebouwde lichten. Alternatief kan een lichtgevend matras worden gebruikt. De verzorger moet de natte en vuile luiers goed bijhouden.

Intraveneus Immunoglobuline (IVIg)

Bij ernstige geelzucht kan intraveneus immunoglobuline worden toegediend om het bilirubineniveau te verlagen. Dit kan noodzakelijk zijn bij gevallen van Rh- of ABO-incompatibiliteit.

Wisseltransfusie

In de meest ernstige gevallen van geelzucht kan een wisseltransfusie noodzakelijk zijn. Tijdens deze procedure wordt het bloed van de baby gedeeltelijk vervangen door vers bloed. Deze ingreep wordt alleen uitgevoerd als fototherapie niet effectief is, en vereist vaak opname op de afdeling intensive care.

Prognose

De prognose voor neonatale icterus is over het algemeen goed, vooral bij de fysiologische variant, die vaak vanzelf overgaat zonder blijvende schade. In sommige gevallen kan echter tijdige medische interventie vereist zijn om complicaties te voorkomen.

Herstel bij fysiologische icterus
De meeste pasgeborenen met fysiologische icterus herstellen binnen een paar weken zonder blijvende effecten. Het bilirubinegehalte in hun bloed normaliseert naarmate de leverfunctie zich ontwikkelt.

Ernstigere vormen van icterus
In gevallen van pathologische icterus, waar er sprake is van onderliggende aandoeningen zoals bloedgroepincompatibiliteit of infecties, kan de prognose variëren afhankelijk van de tijdige diagnose en behandeling. Ernstige hyperbilirubinemie kan leiden tot hersenschade (kernicterus) als het niet snel wordt behandeld.

Langetermijncomplicaties
Bij vroege en juiste behandeling van ernstige icterus zijn er doorgaans geen langetermijncomplicaties. Onbehandelde of langdurige ernstige icterus kan echter neurologische schade veroorzaken, wat kan leiden tot leer- en gedragsproblemen later in het leven.

Complicaties van neonatale geelzucht

Zeldzame, maar ernstige complicaties van hoge bilirubinespiegels kunnen zijn:

• Doofheid
• Hersenverlamming
• Kernicterus, een vorm van hersenbeschadiging die kan leiden tot epilepsieaanvallen door extreem hoge bilirubinewaarden

Preventie

Er zijn verschillende strategieën voor het voorkomen van neonatale icterus, met name gericht op risicogroepen en het ondersteunen van de pasgeborenen bij het handhaven van gezonde fysiologische processen.

Vroege borstvoeding
Het vroege en regelmatige geven van borstvoeding kan helpen om bilirubine via de ontlasting uit het lichaam van de baby te verwijderen. Dit vermindert het risico op de ontwikkeling van icterus bij baby’s die vatbaar zijn voor deze aandoening.

Monitoring bij risicogroepen
Baby’s die behoren tot risicogroepen, zoals premature baby’s of baby’s met bloedgroepincompatibiliteit, moeten nauwlettend gemonitord worden op tekenen van icterus, zodat tijdige behandeling kan worden gestart.

Behandeling van ernstige icterus
In gevallen waar icterus ernstige vormen aanneemt, kunnen medische behandelingen zoals fototherapie worden ingezet om het bilirubinegehalte snel te verlagen. Dit is een belangrijk onderdeel van de preventie van kernicterus, een ernstige complicatie van onbehandelde icterus.

Lees verder

• Kernicterus: Ernstige geelzucht met hersenschade
• Geelzucht (icterus): Soorten, oorzaken en symptomen
• Icterus (geelzucht) en hepatitis (leverontsteking)