Medicatie: Bijwerkingen aan huid (huidreacties)

Sommige medicijnen veroorzaken bijwerkingen aan de huid. De meeste door geneesmiddelen veroorzaakte huidreacties zijn mild en bestaan uit bijvoorbeeld bultjes en een rode huid. Deze huidproblemen verdwijnen wanneer de patiënt stopt met het gebruik van het bewuste medicijn. Soms komen echter ernstigere huidproblemen tot stand door medicatiegebruik zoals bijvoorbeeld het afsterven van de huid (huidnecrose). Bij ernstige, bijkomende of aanhoudende huidreacties als gevolg van medicatiegebruik is advies van een arts en meestal ook een behandeling nodig. De arts identificeert het geneesmiddel dat zorgt voor de symptomen, laat de patiënt hiermee stoppen en zet een ondersteunende behandeling in. De vooruitzichten zijn bij milde huidklachten goed, maar soms komen wel ernstige complicaties voor.

• Medicatie en huidproblemen
• Oorzaken van huidreactie door medicatiegebruik
• Mechanisme
• Categorieën van huidreacties door medicijnen
• Risicofactoren
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Mild
• Ernstig
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling bij bijwerkingen aan huid door medicijnen
• Prognose
• Complicaties bij huidreacties door geneesmiddelen

Medicatie en huidproblemen

De oorzaak van huidproblemen is te wijten aan voorgeschreven of vrij verkrijgbare medicatie.

Voorbeelden van veel voorkomende geneesmiddelen die huidproblemen veroorzaken, zijn=

• aluminiumhydroxide
• antibiotica en andere antimicrobiële geneesmiddelen
• anticoagulantia (antistollingsmiddelen)
• anticonvulsiva
• aspirine
• atropine
• biofarmaceutica
• bisacodyl
• chemotherapeutica
• codeïne
• digoxine
• hydrochloorthiazide
• insuline
• morfine
• multivitaminen
• niet-steroïde ontstekingsremmende geneesmiddelen (NSAID's)
• paracetamol
• prednison
• psychotrope geneesmiddelen
• spironolacton
• sulfamedicijnen
• thiamine
• warfarine

Oorzaken van huidreactie door medicatiegebruik

Het gebruik van geneesmiddelen zorgt ervoor dat mensen langer kunnen leven. Hierdoor krijgen mensen gedurende hun leven meer en vaker dan vroeger te maken met medicijnen. Door deze toename zijn er ook meer waargenomen bijwerkingen waaronder aan de huid.

Mechanisme

Het onderliggende mechanisme is mogelijk immunologisch (zoals bij geneesmiddelenallergieën) of niet-immunologisch (bijvoorbeeld bij fotodermatitis of als bijwerking van anticoagulantia). Uitbarstingen komen vaak voor bij een bepaald medicijn (bijvoorbeeld met fenytoïne), of zijn soms zeer zeldzaam (bijvoorbeeld het syndroom van Sweet na toediening van koloniestimulerende factoren).

Categorieën van huidreacties door medicijnen

Er zijn twee brede categorieën van bijwerkingen. Type A-reacties zijn bekende bijwerkingen van een medicijn die grotendeels voorspelbaar zijn (farmatoxicologische bijwerkingen). Type B-reacties (overgevoeligheidsreacties) zijn vaak immuun-gemedieerd en reproduceerbaar bij herhaalde blootstelling aan normale doseringen van een bepaald medicijn. In tegenstelling tot type A-reacties is het mechanisme van type B of overgevoeligheidsreacties niet volledig bekend.

Risicofactoren

Aandoeningen

Onderliggende virale infecties en ziekten veroorzaken mogelijk sneller bepaalde huidreacties. Een eerdere allergische geneesmiddelenreactie of geneesmiddelintolerantie verhoogt het risico op een huidbijwerking op een ander geneesmiddel.

Omgevingsfactoren

Allergische reacties op sommige medicijnen komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Voorts zijn genetische factoren bekend die patiënten meer vatbaar maakt voor huiduitbarstingen door medicatie. Hoe meer medicijnen de arts voorschrijft, hoe groter de kans op een medicatie-allergie. Er kunnen voorts kruisreacties optreden met betrekking tot eerdere gevoeligheid voor verschillende medicijnen, zonnefilters, cosmetica, voedingsmiddelen of insectenbeten. Tot slot zijn ouderen het vaakst aangetast.

Symptomen

De milde tot ernstige huidproblemen starten vrijwel meteen of pas enkele dagen of zelfs weken later na het innemen van de medicatie. Vrijwel alle lichaamsdelen zijn mogelijk aangetast.

Mild

Het meest voorkomende type uitbarsting is een morbilliforme (lijkt op mazelen) of een erythemateuze (rode) huiduitslag (ongeveer 90% van de gevallen). Minder vaak lijkt het uiterlijk van de medicatie-uitbarsting ook op netelroos (urticaria, galbulten), papels, pustels, bultjes, blaren, … Ook ontstaat mogelijk angio-oedeem (zwelling van diepere huidlagen) door het gebruik van geneesmiddelen (met name door ACE-remmers). Door geneesmiddelen geïnduceerde fotosensitiviteit / fototoxiciteit (overdreven zonnebrand) of fotoallergie (eczeem bij op de zon belichte plaatsen) is een andere mogelijke bijwerking van het gebruik van bepaalde medicijnen. Verder veroorzaakt medicatie soms een huidskleur die donkerder is dan normaal (hyperpigmentatie) of lichter is dan normaal (hypopigmentatie). Sporadisch ontstaat zelfs eczeem of psoriasis door het gebruik van bepaalde geneesmiddelen.

Ernstig

Enkele voorbeelden van ernstige huidreacties veroorzaakt door medicatie zijn:

• acute gegeneraliseerde exanthemateuze pustulosis (AGEP)
• anafylaxie (ernstige allergische reactie) als gevolg van angio-oedeem
• erythema multiforme
• erytrodermie
• het geneesmiddel-geïnduceerd overgevoeligheidssyndroom
• het Stevens-Johnson-syndroom (SJS)
• huidnecrose
• lupus
• overgevoeligheidsvasculitis
• serumziekte (aandoening met koorts, een huiduitslag en gewrichtspijn)
• toxische epidermale necrolyse (TEN)

Deze ernstige uitbarstingen van geneesmiddelen zijn overgevoeligheidsreacties en zijn veroorzaakt door het immuunsysteem. Mogelijk zijn deze zelfs levensbedreigend.

Diagnose en onderzoeken

Huidreacties oor het gebruik van medicijnen diagnosticeren gebeurt voornamelijk door het doorlopen van de medische geschiedenis en het uitvoeren van een klinisch onderzoek. De arts heeft ook informatie nodig over de timing van het verschijnen va de huiduitslag na blootstelling aan een medicijn. Dit helpt namelijk bij het categoriseren van het type reactie. De huidproblemen bootsen echter een groot aantal andere aandoeningen na, waardoor de diagnose vaak met vertraging gebeurt. Een huidbiopsie, bloedonderzoek of immunologisch onderzoek is bij veel patiënten nuttig. Om schade aan de organen uit te sluiten, zet de arts tot slot mogelijk beeldvormende onderzoeken in zoals een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas), een echografie, een CT-scan of een MRI-scan.

Behandeling bij bijwerkingen aan huid door medicijnen

De arts moet het verantwoordelijke medicijn zo snel mogelijk identificeren zodat de patiënt dit kan stopzetten. Bij een milde huiduitslag zijn systemische steroïden niet nodig. Topische (op de huid toegepaste) corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) zijn veilig op korte termijn en verminderen de symptomen. Vochtinbrengende middelen mag een patiënt royaal en frequent toepassen. Netelroos reageert vaak op antihistaminica, maar ze zijn zelden bruikbaar voor andere soorten medicatie-uitbarstingen op de huid. Bij ernstige reacties is een ziekenhuisopname vereist.

Prognose

De meeste huidreacties door geneesmiddelen herstellen volledig zonder complicaties. Het is wel mogelijk dat de uitbarstingen van geneesmiddelen langzaam verdwijnen of zelfs nog verergeren in de komende paar dagen nadat het medicijn is stopgezet. Bij de meeste patiënten zijn de huidproblemen na één à twee weken na het staken van het medicament verdwenen.

Complicaties bij huidreacties door geneesmiddelen

Littekens, blindheid en de dood zijn mogelijk bij zeer ernstige huidreacties zoals bij toxische epidermale necrolyse. Hierbij ontstaat een pijnlijke huid, wat snel wordt gevolgd door een snelle, wijdverspreide huidafbraak. Deze aandoening tast meestal 30% of meer van het totale lichaamsoppervlak aan. Een secundaire infectie en sepsis (bloedvergiftiging) zijn belangrijke complicaties en ook een longontsteking ontwikkelt zich mogelijk.

Lees verder

• Toxische epidermale necrolyse: Reactie op medicatie
• Stevens-Johnson-syndroom: Reactie op medicatie of infectie
• Medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom
• Medicatie: Overgevoelige (allergische) reactie op medicijnen
• Medicatie: Bijwerkingen aan de mond en tanden