Atypische depressie: Depressie met atypische kenmerken

Vaak zorgt een depressie ervoor dat patiënten zich verdrietig voelen en niet genieten van het dagelijks leven. Een depressie met atypische kenmerken (atypische depressie) verwijst naar een depressieve toestand waarbij patiënten een verbeterde stemming ervaren wanneer ze plezierige gebeurtenissen tegenkomen. Dit type ernstige depressie is atypisch voor een klassieke depressie, waarbij stemmingsverbeteringen door positieve situaties meestal niet tot stand komen. Medicatie en psychotherapie verlichten de symptomen van deze psychische aandoening.

• Epidemiologie
• Oorzaken van atypische depressie
• Risicofactoren
• Symptomen
• Gewone tekenen
• Ook atypische tekenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van psychische aandoening
• Medicatie
• Psychotherapie
• Prognose van depressie met atypische kenmerken
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Atypische depressie is een subtype van depressie dat minder vaak wordt gediagnosticeerd dan de typische vorm, maar het komt vaker voor dan aanvankelijk werd gedacht. Atypische depressie treft vooral jongere volwassenen en wordt vaker bij vrouwen dan bij mannen gediagnosticeerd. Er is enig bewijs dat atypische depressie een genetische component heeft en vaker voorkomt in families met een voorgeschiedenis van stemmingsstoornissen.

Oorzaken van atypische depressie

De oorzaken van atypische depressie zijn multifactorieel en omvatten een combinatie van genetische, biologische en omgevingsfactoren. Disfunctie in neurotransmittersystemen zoals serotonine, dopamine en noradrenaline lijkt een rol te spelen. Bovendien kunnen stressvolle levensgebeurtenissen, zoals verlies van een baan of relatieproblemen, een belangrijke trigger zijn voor het ontwikkelen van deze vorm van depressie. Hormonale veranderingen, zoals bij vrouwen tijdens de menstruatiecyclus, zwangerschap of menopauze, kunnen ook bijdragen aan het ontstaan van atypische depressie.

Risicofactoren

In volgende omstandigheden maken patiënten meer kans op het ontwikkelen van een depressie met atypische kenmerken:

• alcoholmisbruik
• cyclothymie (schommelingen van manie en milde depressie)
• drugsmisbruik
• een geschiedenis van een bipolaire stoornis (psychische ziekte: stemmingsstoornis)
• een seizoensgebonden affectieve stoornis
• een stressvolle gebeurtenis in het leven, zoals de dood van een geliefde
• traumatische jeugdervaringen

Deze patiënten hebben vaak ook een geschiedenis van een sociale fobie, een vermijdende persoonlijkheid en een geschiedenis van een lichamelijke dysmorfe stoornis.

Symptomen

Een atypische depressie is een subtype van een ernstige depressieve stoornis. De eerste tekenen zijn vaak reeds in de tienerjaren zichtbaar.

Gewone tekenen

Sommige symptomen van een atypische depressie zijn hetzelfde als deze van andere vormen van een depressie waaronder:

• besluiteloosheid
• concentratieproblemen
• droefheid
• een rusteloos gevoel
• een verlies van plezier
• gedachten over dood of zelfmoord
• gevoelens van hopeloosheid, waardeloosheid of schuldgevoel
• vermoeidheid of een verlies van energie

Ook atypische tekenen

Een atypische depressie kenmerkt zich echter ook door andere symptomen. Patiënten met een atypische depressie hebben ook één of meer van volgende symptomen.

Gevoeligheid voor afwijzing
Patiënten met een atypische depressie voelen zich vaak sterk gevoelig voor de afwijzing van anderen. Wanneer een patiënt lijdt aan een depressie met atypische kenmerken, merkt hij elke mogelijke afwijzing en verwacht hij in veel verschillende omstandigheden afwijzing. De patiënt voelt zich misschien afgewezen door de geliefde of vriend bij de minste hint dat ze iets niet 100% goedkeuren of accepteren. Dit leidt vaak tot sociale, relationele of beroepsmatige problemen.

Overmatig slapen
Patiënten met een atypische depressie slapen meer dan normaal (slaapzucht). Ze kunnen zich 's ochtends verslapen en gedurende de dag lange dutjes doen. Als een patiënt tien of meer uren per dag of twee uur meer dan normaal slaapt, wijst dit mogelijk op een depressie met atypische kenmerken.

Stemmingsreactiviteit
Stemmingsreactiviteit betekent dat een patiënt positief reageert op positieve gebeurtenissen, ook al is hij depressief. Terwijl een patiënt met een klassieke depressie zich slecht blijft voelen, wat er ook gebeurt, voelt een patiënt met een atypische depressie zich gelukkig wanneer er iets positief in zijn leven gebeurt.

Verhoogde eetlust en gewichtstoename
Een atypische depressie gaat meestal gepaard met een verhoogde eetlust. Als de atypische depressie lang genoeg aanhoudt, is het resultaat meestal een gewichtstoename.

Zware armen en benen
Een gevoel van zware armen en zware benen komt mogelijk tot uiting bij patiënten met een depressie met atypische kenmerken. Als dat gevoel van zwaarte minstens één uur per dag of langer voelbaar is, wijst dit mogelijk op de psychische aandoening.

Andere symptomen
Minder vaak voorkomende kenmerken van atypische depressie zijn:

• een slecht lichaamsbeeld
• eetstoornissen, zoals boulimie (oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag), vreetaanvallen, voedselbeperkingen
• hoofdpijn
• slapeloosheid

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van atypische depressie zijn onder meer langdurige perioden van somberheid die niet verbeteren met veranderingen in omstandigheden, aanhoudende gevoelens van hopeloosheid, prikkelbaarheid en suïcidale gedachten of gedragingen. Andere kenmerken zoals hypersomnie (overmatig slapen), een toegenomen eetlust, en een zwaar gevoel in de ledematen (leaden paralysis) kunnen wijzen op een ernstiger verloop van de depressie. Wanneer deze symptomen zich voordoen, is onmiddellijke medische interventie noodzakelijk.

Diagnose en onderzoeken

Eerst voert de arts een lichamelijk onderzoek uit. Hij stelt eveneens een aantal vragen over de gezondheid en medische geschiedenis van de patiënt. Dit is nodig om te weten te komen of de depressieve symptomen het gevolg zijn van een lichamelijke aandoening. De arts bestelt mogelijk ook een uitgebreid bloedonderzoek waarbij hij eveneens de schildklierfunctie laat testen. Voorts krijgt de patiënt een grondig psychologisch onderzoek zodat de arts de een idee krijgt over de tekenen van een depressie, en zo ook een inzicht krijgt over de symptomen, gedachten, gevoelens en gedragspatronen. Ten slotte vergelijkt de arts de symptomen met de tekenen die opgelijst staan in het handboek voor de diagnose van psychische aandoeningen met name de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).

Behandeling van psychische aandoening

Een atypische depressie reageert goed op (een combinatie van) medicijnen en psychotherapie.

Medicatie

Monoamineoxidaseremmers (MAO-remmers) en andere antidepressiva, zoals selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's) en tricyclische antidepressiva, zijn de belangrijkste medicijnen die een arts voorschrijft voor de behandeling van een depressie met atypische kenmerken. Het is echter mogelijk dat een patiënt een combinatie van medicijnen of verschillende soorten geneesmiddelen moet proberen voordat de meest effectieve resultaten voor de patiënt bereikt worden.

Psychotherapie

Psychotherapie, waarbij een patiënt de dialoog aangaat met een professional in de geestelijke gezondheidszorg over de aandoening en aanverwante problemen, is ook zeer effectief bij de behandeling van een depressie met atypische kenmerken. Tijdens psychotherapie leren patiënten manieren om hiermee om te gaan, waaronder:

• manieren vinden om depressieve symptomen te verlichten
• ongezonde gedachten of gedragingen identificeren en veranderen
• realistische doelen stellen
• relaties en ervaringen bespreken
• verschillende coping- en probleemoplossende processen implementeren

Prognose van depressie met atypische kenmerken

De prognose voor atypische depressie is over het algemeen gunstig met een juiste behandeling. Patiënten die vroegtijdig psychotherapie en medicamenteuze therapie ontvangen, hebben een goede kans op herstel. Echter, zonder behandeling kan atypische depressie chronisch worden en kan het leiden tot aanzienlijke beperkingen in het dagelijks functioneren. Terugval komt vaak voor, vooral bij patiënten met andere psychiatrische stoornissen of bij wie stressvolle levensgebeurtenissen optreden.

Complicaties

Complicaties van atypische depressie omvatten een verhoogd risico op zelfmoord, middelenmisbruik en sociaal isolement. Onbehandelde atypische depressie kan leiden tot ernstige gevolgen voor het persoonlijke en professionele leven van de patiënt, waaronder werkverlies, relatieproblemen en een verminderde kwaliteit van leven. Bovendien hebben mensen met atypische depressie vaak co-existerende angststoornissen of eetstoornissen, wat de behandeling kan bemoeilijken.

Preventie

Preventie van atypische depressie is lastig, aangezien genetische en omgevingsfactoren een rol spelen. Vroege interventie bij de eerste tekenen van depressie en het omgaan met stressvolle gebeurtenissen op een gezonde manier kunnen het risico op het ontwikkelen van atypische depressie verminderen. Het hebben van een sterk ondersteunend sociaal netwerk en het aanleren van copingvaardigheden kan ook helpen om de impact van risicofactoren te verminderen.

Lees verder

• Depressie: Oorzaken en behandeling van depressieve gevoelens
• Antidepressiva: Medicatie tegen een depressie en pijn
• Depressies: Soorten, symptomen & behandelingen van depressie
• Cyclothymie: Schommelingen van hypomanie en milde depressie
• Winterdepressie en zomerdepressie: Oorzaken en symptomen