Dysthymie: Aanhoudende depressieve stoornis

Een aanhoudende depressieve stoornis (oude term: dysthymie) is een chronische psychische aandoening waarbij de gemoedstoestand van een patiënt regelmatig laag is. De patiënt ervaart dezelfde cognitieve en lichamelijke problemen als bij een gewone depressie, met minder ernstige maar wel langdurigere symptomen die minstens twee jaar aanhouden (voor kinderen en adolescenten één jaar). Omdat dysthymie een chronische aandoening is, ervaren patiënten vele jaren symptomen voordat de arts (eventueel) een diagnose stelt. De behandeling bestaat meestal uit een combinatie van psychotherapie en medicatie. Verder verhoogt de aandoening de kans op een dubbele depressie. Ook komen mogelijk andere complicaties voor. Een vroege diagnose voorkomt een verergering van de tekenen en mogelijke complicaties.

• Epidemiologie
• Oorzaken van dysthymie
• Risicofactoren van aanhoudende depressieve stoornis
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Medicatie
• Psychotherapie
• Prognose van psychische aandoening
• Complicaties van vorm van een depressie
• Preventie

Epidemiologie

Wereldwijd komt dysthymie voor bij ongeveer 105 miljoen patiënten per jaar. Een aanhoudende depressieve stoornis komt iets vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.

Oorzaken van dysthymie

Er zijn geen bekende oorzaken van een aanhoudende depressieve stoornis. Mogelijk is er een genetische aanleg voor deze vorm van een depressie. Ook spelen veranderingen in bepaalde hersenstructuren mogelijk een rol bij het ontstaan van de psychische aandoening. Deze hersengebieden werken op een andere manier. Andere factoren die verband houden met dysthymie zijn stress, sociaal isolement en een gebrek aan sociale steun.

Risicofactoren van aanhoudende depressieve stoornis

Ten minste driekwart van de patiënten met dysthymie heeft ook een chronische lichamelijke ziekte of een andere psychiatrische aandoening zoals:

• cyclothymie (schommelingen van hypomanie en milde depressie)
• een angststoornis
• een ernstige depressie
• een persoonlijkheidsstoornis
• een somatoforme aandoening
• middelenmisbruik zoals alcoholisme en drugsverslaving

Een vroeg begin (diagnose vóór de leeftijd van 21 jaar) wordt vaak geassocieerd met meer frequente recidieven, psychiatrische ziekenhuisopnames en meer voorkomende aandoeningen. Bij ouderen die lijden aan dysthymie, zijn de psychologische symptomen vaak geassocieerd met medische aandoeningen en/of stressvolle gebeurtenissen en verliezen in het leven en. Patiënten met dysthymie krijgen op een bepaald moment in het leven meestal ook te maken met een episode van een ernstige depressie.

Symptomen

Een aanhoudende depressieve stoornis start mogelijk vroeg in het leven, zelfs in de kindertijd. Er kunnen ups en downs zijn in de stemming, maar lagere gemoedstoestanden domineren en houden aan. Patiënten met dysthymie ervaren dus een langere periode van een depressieve stemming gecombineerd met ten minste twee andere symptomen, zoals:

• concentratieproblemen
• een negatief zelfbeeld
• eetveranderingen (minder eten of meer eten)
• hopeloosheid of pessimisme
• moeilijk beslissingen kunnen nemen / besluiteloosheid
• slapeloosheid of slaapzucht
• vermoeidheid of weinig energie
• weinig zelfvertrouwen

Bij milde symptomen van een aanhoudende depressieve stoornis trekken patiënten zich terug uit situaties van stress en situaties waarbij er kans is dat ze gaan falen. In ernstigere gevallen van dysthymie trekken patiënten zich terug uit de dagelijkse activiteiten. Ze zullen meestal weinig plezier beleven aan gebruikelijke activiteiten en bezigheden. Suïcidaal gedrag is ook een bijzonder probleem bij patiënten met dysthymie.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van dysthymie is moeilijk omdat de symptomen subtiel zijn en patiënten kunnen ze vaak verbergen in sociale situaties, waardoor het voor anderen een uitdaging is om symptomen op te sporen en patiënten reeds jaren rondlopen met de ziekte. Bovendien verschijnt dysthymie vaak samen met andere psychische stoornissen, waardoor voor de arts ook lastig is om dysthymie te identificeren, vooral omdat er vaak een overlapping is in de symptomen van de stoornissen. Het is van vitaal belang dat een arts zoekt naar tekenen van ernstige depressie, paniekstoornis, gegeneraliseerde angststoornis (constante, irrationele angst en zorgen), alcohol- en middelenmisbruik en persoonlijkheidsstoornis. De handleiding ‘Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders IV’ (DSM-IV) bevat de diagnostische criteria van een dysthymische stoornis. Het essentiële symptoom houdt in dat de patiënt zich gedurende de meeste dagen en delen van de dag gedurende ten minste twee jaar depressief voelt (voor kinderen en adolescenten bedraagt dit één jaar). Weinig energie, slaapstoornissen, veranderingen in de eetlust en een laag zelfbeeld dragen doorgaans ook bij aan het klinische beeld.

Behandeling

Vaak zoeken patiënten een behandeling omdat ze meer stress ervaren of persoonlijke problemen hebben die mogelijk verband houden met de situatie. De patiënt vermoedt vaak dat de chronische symptomen bij zijn karakter horen en zoekt daarvoor meestal geen hulp. Een combinatiebehandeling van antidepressiva en psychotherapie is de meest effectieve behandeling voor patiënten met de diagnose dysthymie. Deze combinatie is vaak de voorkeursbehandelingsmethode voor patiënten met dysthymie.

Medicatie

De arts schrijft meestal eerst SSRI's (selectieve serotonine heropnameremmers, een type antidepressiva) voor. Deze medicijnen hebben doorgaans minder bijwerkingen in vergelijking met de onomkeerbare monoamineoxidaseremmers (MAO's) of tricyclische antidepressiva. Het duurt vaak gemiddeld zes tot acht weken voordat de patiënt de therapeutische effecten van deze medicijnen begint te voelen. Bovendien is het mogelijk dat een patiënt verschillende merken medicijnen moet uitproberen voordat ze het voor hen geschikte medicijn vinden.

Psychotherapie

Psychotherapie zoals cognitieve gedragstherapie is vaak effectief bij de behandeling van dysthymie. Hierdoor verdwijnen de symptomen na verloop van tijd. Ook andere vormen van psychotherapie (zoals psychodynamische psychotherapie, interpersoonlijke psychotherapie) zijn mogelijk effectief bij de behandeling van de aandoening. Verder is het nuttig dat patiënten met een aanhoudende depressieve stoornis betere copingvaardigheden ontwikkelen, zoeken naar de oorzaak van symptomen en werken aan het veranderen van verkeerde overtuigingen (zoals wanneer patiënten zichzelf waardeloos vinden). Ook groepspsychotherapie, zelfhulp en/of steungroepen zijn mogelijk effectieve behandelingen voor dysthymie. Hierdoor werken patiënten aan zelfrespect, zelfvertrouwen, relatieproblemen/patronen, assertiviteitsvaardigheden, cognitieve herstructurering, enzovoort.

Prognose van psychische aandoening

Dankzij de behandeling zijn de vooruitzichten voor een patiënt met deze aandoening uitstekend. De duur en intensiteit van de symptomen is vaak aanzienlijk verminderd. Bij veel patiënten verdwijnen de symptomen volledig. Zonder behandeling is de kans groter dat de ziekte aanhoudt, heeft de patiënt waarschijnlijk een verminderde kwaliteit van leven en heeft hij een verhoogd risico op het ontwikkelen van een ernstige depressie. Zelfs als de behandeling succesvol is, is een onderhoudsbehandeling vaak nodig om te voorkomen dat de symptomen terugkeren. Andere patiënten blijven sommige symptomen vertonen, zelfs met een behandeling.

Complicaties van vorm van een depressie

Patiënten met een aanhoudende depressieve stoornis hebben een meer dan gemiddelde kans op het ontwikkelen van een ernstige depressie. Wanneer een intense episode van een depressie optreedt bovenop dysthymie, is sprake van een ‘dubbele depressie’. Dit is moeilijk te behandelen, omdat patiënten deze belangrijke depressieve symptomen accepteren als een natuurlijk onderdeel van hun persoonlijkheid of als een deel van hun leven dat buiten hun controle ligt. Wanneer dergelijke patiënten toch een behandeling zoeken, is deze mogelijk niet erg effectief. Patiënten met een dubbele depressie melden significant hogere niveaus van hopeloosheid. Cognitieve gedragstherapie is mogelijk wel effectief voor het behandelen van patiënten met dubbele depressie om negatieve denkpatronen te helpen veranderen en patiënten een nieuwe manier te geven om zichzelf en hun omgeving te zien. De beste manier om een dubbele depressie te voorkomen, is door de dysthymie te behandelen. Dysthymie verhoogt tot slot het risico op zelfmoord.

Preventie

Een combinatie van antidepressiva en cognitieve therapieën is nuttig om ernstige depressieve symptomen te voorkomen. Bovendien is lichaamsbeweging, een gezonde en gevarieerde voeding en een goede slaaphygiëne (bijvoorbeeld slaappatronen verbeteren) nuttig voor het voorkomen van dysthymische symptomen en ook wordt hiermee voorkomen dat de klachten verergeren.

Lees verder

• Depressie bij tieners: Omgaan met depressie bij adolescenten
• Depressie: Oorzaken en behandeling van depressieve gevoelens
• Depressies: Soorten, symptomen & behandelingen van depressie
• Antidepressiva: Medicatie tegen een depressie en pijn
• Depressie bij ouderen: Oorzaken, symptomen en behandeling