Nauwe voorhuid (fimosis): symptomen, oorzaak en behandeling

Nauwe voorhuid bij kind of volwassene: wat is het en wat kun je aan een nauwe voorhuid doen? Een te nauwe voorhuid of voorhuidsvernauwing betekent dat de voorhuid niet over de eikel van de penis of piemel geschoven kan worden. Het komt vaak voor dat jongetjes een te nauwe voorhuid hebben. Het kan aangeboren zijn of zich tijdens de kinderjaren openbaren. De oorzaak is onbekend. Dikwijls komt het vanzelf weer goed. Als het jongetje vijf jaar is en nog steeds zijn voorhuid niet kan terugschuiven over de eikel, dan spreekt men van fimosis en is in veel gevallen behandeling geboden. Tegenwoordig kunnen jongetjes met een fimosis behandeld worden met een corticosteroïd crème. Deze zalf wordt tweemaal daags aangebracht op het vernauwde deel van de voorhuid gedurende een maand. Na circa twee weken vanaf het begin van de behandeling mag de voorhuid voorzichtig dagelijks worden teruggeschoven of een poging daartoe worden ondernomen.

• Voorhuid
• Nauwe voorhuid bij kind
• Soorten fimosis
• Fysiologische fimosis
• Pathologische fimosis
• Schoonhouden van een onbesneden penis
• Oorzaak van een nauwe voorhuid of fimosis
• Aangeboren of verworven
• Smegma door nauwe voorhuid
• Risicofactoren
• Symptomen nauwe voorhuid
• Ernst van fimosis
• Complicaties van fimosis
• Meerdere mogelijke gevolgen
• Nauwe voorhuid kan pijnlijke erectie geven
• Parafimosis
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling nauwe voorhuid met zalf of besnijdenis
• Nauwe voorhuid verhelpen door besnijdenis
• Nauwe voorhuid behandelen met zalf
• Z-plastieken van de voorhuid
• Prognose
• Voorkomen van fimosis

Voorhuid

De penis zelf bestaat uit een cilindrische schacht met een afgeronde top die eikel of glanspenis wordt genoemd. De voorhuid (preputium) is de huidplooi die de eikel bedekt en beschermt de huid van de eikel die heel gevoelig is. De voorhuid ligt er als het ware als een soort beschermingshoesje omheen. Normaal gesproken is de voorhuid gemakkelijk naar achteren te schuiven.

Nauwe voorhuid bij kind

Het komt vaak voor dat jongetjes een abnormaal kleine opening boven aan de voorhuid hebben, ten gevolge waarvan de voorhuid niet over de eikel heen kan worden geschoven. Het kan aangeboren zijn of zich tijdens de kinderjaren openbaren. De oorzaak is onbekend. In de meeste gevallen zal de voorhuid later nog kunnen groeien, zodat het vanzelf weer goed komt. Als het jongetje vijf jaar is en nog steeds zijn voorhuid niet kan terugschuiven over de eikel, dan spreekt men van fimosis en is in veel gevallen behandeling geboden. Fimosis kan soms ook op latere leeftijd (ook bij ouderen) ontstaan, door bijvoorbeeld een infectie of ontsteking.

Soorten fimosis

Er worden twee soorten fimosis onderscheiden.

Fysiologische fimosis

Fysiologische fimosis staat ook wel bekend als aangeboren fimose. Kinderen worden geboren met een strakke voorhuid bij de geboorte en de losmaking vindt op natuurlijke wijze plaats. Fimosis is normaal voor een onbesneden zuigeling / kind en verdwijnt meestal rond de leeftijd van 5 jaar, maar het kind kan ook iets ouder zijn. Volgens de literatuur heeft 50% van de onbesneden jongens een terugtrekbare voorhuid wanneer ze 1 jaar zijn, 90% op 3-jarige leeftijd, 92% op de leeftijd van 6 tot 7 en 99% als ze adolescent zijn.

Pathologische fimosis

Pathologische fimosis staat ook wel bekend als verworven fimose. Fimosis die optreedt als gevolg van littekens, infectie of ontsteking. Krachtige terugtrekking van de voorhuid kan leiden tot bloedingen, littekens en psychologische trauma's voor het kind en de ouder. Als er tijdens het plassen problemen ontstaan of als er een infectie ontstaat, kan behandeling zijn aangewezen.

Schoonhouden van een onbesneden penis

Er is geen speciale zorg vereist voor de voorhuid in de kindertijd. De voorhuid mag niet met kracht worden teruggetrokken, maar het rustig terugtrekken van de voorhuid is prima. Houd er rekening mee dat bij borelingen, baby's en peuters het heel normaal is dat de voorhuid niet terug geschoven kan worden omdat deze met de eikel is verkleefd. In de loop van de peuterleeftijd kan je af en toe checken of de verkleving al is opgeheven door te proberen de voorhuid voorzichtig iets naar achteren te trekken. Forceer dit echter nooit! Het is belangrijk om de huidplooi goed schoon te houden en het smegma en achtergebleven urine weg te spoelen zodra de voorhuid teruggeschoven kan worden. Schuif hierbij de voorhuid voorzichtig terug en spoel de eikel en de binnenkant van de voorhuid voorzichtig schoon met schoon water en maak hierbij geen gebruik van zeep. Dit kun je eenvoudig doen in bad of onder de douche. Leer jongens vanaf ongeveer 4 om hun eikel en voorhuid zelf te reinigen. Doe dit een aantal keren voor en laat hem het daarna zelf doen. Check of hij het goed doet en of het inderdaad een onderdeel is geworden van zijn dagelijkse hygiënische routine.

Oorzaak van een nauwe voorhuid of fimosis

Aangeboren of verworven

Een te nauwe voorhuid kan aangeboren zijn of zich gaandeweg de kinderjaren manifesteren. De oorzaak daarvan is niet bekend. Bij oudere kinderen of volwassenen kan chronische of regelmatig terugkerende periodes van balanitis (ontsteking van de eikel of glanspenis) leiden tot de vorming van littekenweefsel hetgeen fimosis tot gevolg kan hebben.

Smegma door nauwe voorhuid

Doordat de voorhuid niet goed teruggeschoven kan worden en de eikel eronder dus niet meer goed schoon te maken is, kan zich eronder smegma ophopen. Smegma is is een mengeling van dode, afgestoten huidcellen, huidafscheiding en vocht dat zich kan ophopen onder de voorhuid van de penis. Het niet regelmatig wegspoelen van smegma kan leiden tot irritatie en zelfs ontsteking van de voorhuid en glanspenis, hetgeen verdere vernauwingen in de hand kan werken door de vorming van littekenweefsel.

Risicofactoren

Fimosis komt het meest voor bij oudere jongens met:

• Herhaaldelijke ruwe behandeling van de voorhuid;
• Een voorhuidinfectie of -ontsteking;
• Een voorhuidtrauma;
• Herhaalde urineweginfecties.

Bij volwassenen treedt de afwijking vooral op als gevolg van een seksueel overdraagbare aandoening (soa). Daarnaast wordt fimosis geassocieerd met enkele huidaandoeningen:

• Eczeem;
• Psoriasis;
• Lichen planus;
• Lichen sclerosus.

Symptomen nauwe voorhuid

In feite is het enige symptoom van fimosis dat de voorhuid niet teruggeschoven kan worden. Dit kan echter vergezeld gaan met andere klachten. De symptomen van fimose kunnen bestaan uit:

• De voorhuid niet volledig terug kunnen trekken over de eikel;
• Pijn;
• Roodheid;
• Huidirritatie;
• Lokale infecties;
• Littekenvorming op de voorhuid en bloedingen;
• Ballonplassen: de voorhuid zwelt tijdens het plassen op als een ballonnetje doordat de urine zich ophoopt onder de voorhuid;
• Pijn tijdens het plassen en zwakke urinestroom (soms urineretentie);
• Aanwezigheid van bloed in de urine;
• Terugkerende urineweginfecties;
• Plasbuisopening is klein;
• Weefsel van de voorhuid is wit en fibrotisch;
• Pusvorming in geval van balanitis;
• Pijnlijke erecties;
• Pijn tijdens geslachtsgemeenschap.

Ernst van fimosis

De ernst van de fimosis wordt uitgedrukt in een schaal van 0-5 naar Kikiros et al. Zij zijn:

Complicaties van fimosis

Meerdere mogelijke gevolgen

Bacteriën die zich ophopen achter de voorhuid kunnen voor complicaties zorgen, zoals balanitis en urinewegontstekingen. Fimosis kan ook leiden tot meatusstenose. Hierbij is de uitwendige opening van de urethra vernauwd. De uretha is de plasbuis die de urine uit de blaas afvoert en bij de man eindigt de plasbuis aan de kop van de penis. Een zwakke urinestraal, sproeivormige of bijzondere fijne straal zijn de meest voorkomende symptomen van meatusstenose ten gevolge van fimosis.

Nauwe voorhuid kan pijnlijke erectie geven

Fimosis zorgt voor een pijnlijke erectie of stijve penis. Normaliter zal de eikel als de penis stijf wordt automatisch worden ontbloot - de voorhuid schuift door de toenemende lengte van de penis terug. Als dat niet mogelijk is doordat de voorhuid te nauw is, dan kan een erectie zeer pijnlijk zijn.

Parafimosis

Parafimosis of Spaanse kraag is een aandoening waarbij de voorhuid van de penis, eenmaal teruggeschoven, niet meer naar voren geschoven kan worden. Dit is een medische noodsituatie, aangezien hierbij de bloedtoevoer baar de eikel afgeknepen wordt, wat leidt tot zwelling en hevige pijn. Onmiddellijke behandeling is vereist. De arts zal door middel van een ijskompres die op de penis wordt aangebracht, de voorhuid naar voren duwen en in de eikel knijpen. De arts kan ook een incisie in de voorhuid maken, waardoor deze weer naar voren kan. Teneinde recidief te voorkomen, kan besnijdenis uitkomst bieden.

Onderzoek en diagnose

Een lichamelijk onderzoek van de penis en de voorhuid zou voldoende moeten zijn om fimosis te diagnosticeren. Een arts kan vragen of je in het verleden last hebt gehad van letsel of infecties aan de penis. Ook wil de art weten of je er last van hebt bij een erectie en geslachtsgemeenschap. Urineonderzoek en algemeen bloedonderzoek kan nodig zijn om infectie uit te sluiten en te testen op de aanwezigheid van glucose (suiker), vanwege de associatie met diabetes type 2. Daarnaast neemt de arts mogelijk nog een uitstrijkje uit het gebied van de voorhuid om dit te laten onderzoeken op de aanwezigheid van bacteriën.

Behandeling nauwe voorhuid met zalf of besnijdenis

Tot aan de leeftijd van 4 tot 5 jaar is fimosis een vrij normaal verschijnsel; jongetjes jonger dan vijf jaar hoeven waarschijnlijk niet behandeld te worden. Het gaat vaak vanzelf over. Pas later kan behandeling nodig zijn. Er worden twee behandelingen onderscheiden:

• Circumcisie (besnijdenis): Partiële (gedeeltelijke) en totale circumcisie.
• Conservatieve behandeling met een corticosteroïd crème.

Nauwe voorhuid verhelpen door besnijdenis

Totale circumcisie (besnijdenis) is het compleet verwijderen van de voorhuid. Dit is de meest radicale behandeling. Gedeeltelijke circumcisie kan ook een optie zijn, juist in die gevallen waarbij de persoon een deel van zijn voorhuid wil behouden. Bij deze behandeling wordt alleen het binnenblad van de voorhuid en de te nauwe ring verwijderd. Van het achtergebleven buitenblad wordt een nieuwe voorhuid gemaakt, waardoor de eikel alsnog bijna volledig bedekt kan worden. Er kan ook overgegaan worden tot voorhuidplastiek (zie onder). Bij deze behandeling wordt de voorhuid verwijd, waardoor de eikel bedekt blijft. Voorhuidsparende operaties kunnen soms tot een onbevredigend resultaat leiden. Littekenvorming kan optreden, waardoor een nieuwe vernauwing optreedt. Ook kan het resultaat van de partiële circumcisie tegenvallen, doordat slechts een klein deel van de eikel bedekt is en het lijkt alsof een totale circumcisie heeft plaatsgevonden.

Nauwe voorhuid behandelen met zalf

De behandelvorm bestaat uit het aanbrengen van een corticosteroïd crème (clobetasol of dermovate crème 0.05%), waardoor de voorhuid iets dunner en soepeler wordt. Deze zalf wordt gedurende 1 maand tweemaal daags aangebracht op het vernauwde deel van de voorhuid. Na 2 weken mag geprobeerd worden de voorhuid voorzichtig dagelijks terug te schuiven. Het resultaat zal na 4 weken worden beoordeeld. Bij gedeeltelijke verbetering kan de behandeling nog enige tijd worden voortgezet. De succespercentage van deze behandeling is 70 tot 90%. Het is anno 2024 nog niet duidelijk of deze behandeling bij volwassen mannen dezelfde gunstige resultaten oplevert als bij jongens.¹ Het aanbrengen van corticosteroïd crème lijkt een effectieve en veilige behandeling van klachten van een nauwe voorhuid en wordt daarom aanbevolen alvorens chirurgische behandeling wordt overwogen.²

Z-plastieken van de voorhuid

Mocht behandeling met corticosteroïdcrème onvoldoende effect sorteren, dan kan met 2 Z-plastieken de vernauwde ring worden onderbroken, voldoende om de glanspenis pijnloos te ontbloten. Bij voorhuidplastiek kort de chirurg de voorhuid niet in, maar maakt hem wijder. Voordeel is dat de voorhuid behouden blijft, maar een nadeel is dat de vernauwing terug kan komen. De ingreep kan poliklinisch worden verricht, onder lokale verdoving.

Prognose

Fysiologische fimosis is een aandoening waarvoor mogelijk geen behandeling nodig is. Indien er klachten zijn van jeuk, ontsteking of moeilijk plassen, dan kan het nuttig zijn de huisarts te raadplegen en kan (zo nodig) de voorhuid met een kleine ingreep losgemaakt worden. Behandeling heeft een uitstekende prognose. Pathologische fimosis vereist vaak een behandeling en de prognose is goed, als de onderliggende aandoening ook met succes kan worden behandeld.

Voorkomen van fimosis

De volgende maatregelen kunnen worden overwogen om fimosis te voorkomen:

• Vermijd het geforceerd terugschuiven van de voorhuid, omdat dit kan leiden tot microscheurtjes, infectie en bloedingen met littekenvorming, wat uiteindelijk kan leiden tot pathologische fimosis.
• Zorg voor adequate medische zorg en behandeling van een infectie of andere aandoening van de penis;
• Zorg voor een goede hygiëne: maak dagelijks de penis en het gebied onder de voorhuid schoon met warm water (zonder zeep).

Noten:

1. Besnijdenis - alternatieven voor een besnijdenis: http://www.besnijdenisinfo.nl/alternatieven.html (voor de laatste keer geraadpleegd op 5 juni 2010)
2. J.P.A. van Basten, A.M. de Vijlder en H.J.A. Mensink. Behandeling van fimosis met corticosteroïdcrème. Ned Tijdschr Geneeskd. 2003;147:1544-7

Lees verder

• Penis: aandoeningen, (pijn + jeuk) klachten en afwijkingen
• Peniskanker: symptomen en behandeling kanker aan de penis
• Pearly penile papules (parelketting) op de penis verwijderen
• Angiokeratomen: oorzaken rood-paarse bultjes scrotum & vulva
• Teelbaltorsie: symptomen en oorzaken van gedraaide teelbal