Vlierbessen: gezondheidsvoordelen & voedingsstoffen vlierbes

Vlierbessen, de vruchten van de zwarte vlier (Sambucus nigra), zijn botanisch gezien steenvruchten. De glanzende zwarte bes heeft op culinair gebied veel te bieden, maar is tevens zeer gezond. Vlierbessen zijn niet alleen smakelijk om jam en sap van te maken, de Vlierbloesem-extracten zijn ook een beproefde remedie. Vlierbessen bevatten belangrijke mineralen zoals foliumzuur, ijzer en kalium. Ze staan vooral bekend om de grote hoeveelheid vitamine C. Daarom is de vlierbes een probaat huismiddeltje voor verkoudheid en griep. In de natuurgeneeskunde wordt ook vaak verwezen naar de aanwezige anthocyanen (een zeer grote groep van kleurstoffen in rood-blauwe planten) in de vlierbes. Deze stof heeft een ontstekingsremmend effect en bindt virussen. Daarom werkt het vooral goed tegen verkoudheidsvirussen, op voorwaarde dat het wordt gebruikt nadat de eerste tekenen van verkoudheid zich hebben aangediend.

• Wetenswaardigheden over vlierbessen
• Planten, verzorgen en snoeien van vlierbessen
• Standplaats en bodem
• Bemesten
• Snoeien
• Voedingsstoffen
• Gezondheidsvoordelen van vlierbessen
• Goed voor hart en bloedvaten
• Bestrijding van verkoudheid en griep
• Bevordert de spiergroei
• Acne behandelen
• Bescherm het hart
• Metabolisme stimuleren
• Herpes en gordelroos voorkomen
• Bijwerkingen en intoleranties
• Sambunigrine (cyanide)
• Lectines
• Vlierbessen kopen en keukentips
• Bereidingstips
• Vlierbessen invriezen
• Vlierbessen recept: Huisgemaakte vlierbessensiroop
• Ingrediënten
• Bereidingswijze
• Gebruik

Wetenswaardigheden over vlierbessen

De vlierbessenstruik is in Nederland en in de rest van Europa inheems. De struik kan een hoogte van acht meter bereiken. In de vrije natuur kan je de struik aantreffen langs bermen en open plekken in het bos. Ook de Griekse arts Hippocrates (Kos, ca. 460 v.Chr. – Larissa, 370 v.Chr.) waardeerde de vlierbes vanwege de vele helende effecten. In de middeleeuwen werd de struik als heilig beschouwd. Er ging een onheilwerende werking van de struik uit en hij bracht volgens het volksgeloof zegen over de bewoners en zou heksen afschrikken en je beschermen tegen zwarte magie. Ook werd de struik beschermende krachten toegedicht tegen vuur en bliksem. Daarom was het gebruikelijk om je hoed af te doen als je langs een vlierbessenstruik liep.

De bloemen van de vlierbessenstruik zijn wit tot geelachtig. De vlierbessen zijn aanvankelijk rood van kleur, maar worden later zwart en zijn zo rond september - oktober rijp. Typisch voor de bessen is hun scherpe smaak, waar sommige mensen nooit aan zullen wennen. Een portie suiker kan de smaak zoet maken. Omdat verse vlierbessen bederfelijk zijn, worden ze zelden gekocht in winkels.

Planten, verzorgen en snoeien van vlierbessen

Standplaats en bodem

Vlierbessen profiteren duidelijk van de verwarmende zonnestralen en daarom is het raadzaam de struik op een zo zonnig mogelijke plek te plaatsen met een minimum aan halfschaduw. Ze groeien weliswaar het beste op een zonnige plaats, maar ze verdragen ook halfschaduw. Een zonnige standplaats doet de bessen gelijkmatiger rijpen en dat doet de pluk vlotter verlopen. Daarnaast stelt de struik weinig eisen aan de bodemkwaliteit, maar humusrijke, vochthoudende, stikstofrijke gronden die niet te nat of te droog zijn, hebben duidelijk de voorkeur. De vlier verspreidt zich snel in hoogte en breedte, waardoor andere planten in de omgeving vaak slechts matig kunnen gedijen.

Bemesten

De robuuste vlier heeft nauwelijks bemesting nodig. Geef ieder jaar een flinke basisbemesting en mest tijdens de bloei en/of vruchtvorming nog eens.

Snoeien

Snoeide struik alleen wanneer deze te groot wordt. In de winter kun je vormsnoei toepassen, waarna je in het voorjaar afgestorven takdelen kunt verwijderen. Voor fors terugsnoeien is het voorjaar een uitgelezen moment. De oudere struik vindt het echter niet zo leuk als het te veel wordt ingekort, daarom kun je dit het beste in verschillende secties doen (verspreid over het jaar).

Voedingsstoffen

Vlierbessen bevatten veel provitamine A, vitamine A, B en C, verschillende sporenelementen en mineralen zoals zink en ijzer, glycosiden en etherische olie. De blauwachtige-violette bessen zitten ook tjokvol met antioxiderende ingrediënten, zoals bioflavonoïden en anthocyanen, een grote groep van kleurstoffen in rood-blauwe planten. Dit leidt tot de vele positieve gezondheidseffecten. Anthocyanen stimuleren bijvoorbeeld de aanmaak van citokinen. Dit zijn signaalstoffen die de afweer aansporen om indringers te doden.

Gezondheidsvoordelen van vlierbessen

Vlierbessen zijn gezond en kennen meerdere gezondheidsvoordelen.

Goed voor hart en bloedvaten

De donkerblauwe vruchten zijn rijk aan flavonoïden (fytochemicaliën) die vrije radicalen bestrijden. Ze zijn daarom ontstekingsremmend en beschermen onder andere tegen ziekten van het cardiovasculaire systeem; het is dus goed voor hart en bloedvaten. De bessen overtreffen qua gezondheidsvoordelen cranberry's, bosbessen, goji-bessen en bramen.

Bestrijding van verkoudheid en griep

De vlierbes is een uitstekende bron van vitamine C, die het immuunsysteem en je weerstand versterkt. Maar daar blijft het niet bij, want de zwarte vlierbes bevat ook ontstekingsremmende etherische oliën, hartversterkende glycosiden en antimicrobiële tannines. Anthocyanen en polyfenolen beschermen je afweercellen wanneer ze virussen en ziekteverwekkers bestrijden. Een bekend vlierbesextract tegen griep en verkoudheid is sambucol.

Bevordert de spiergroei

Vlierbessen zijn rijk aan kalium en calcium. Deze combinatie versterkt de spieren. Kalium is belangrijk voor spiercontractie, het regelt de elasticiteit, de waterbalans en de bloedvoorziening van de spieren. Het calciumgehalte bevordert ook het behoud van de botdichtheid.

Acne behandelen

Vlierbessen bevatten veel flavonoïden, wat betekent dat het ontstekingsremmende en antioxiderende eigenschappen heeft. Dit helpt je lichaam om gezonde cellen te beschermen tegen schadelijke vrije radicalen die een rol spelen bij huidproblemen. Het gebruik van vlierbessen bij gezichtsreiniging, kan acne vulgaris (de medische term voor jeugdpuistjes) helpen bestrijden, vanwege de antiseptische effecten.

Bescherm het hart

Dankzij het hoge gehalte aan kalium heeft de consumptie van vlierbessen, bijvoorbeeld in de vorm van vlierbessensiroop of vlierbessenthee, een bewezen effect op de gezondheid van het hart en voorkomt het hartritmestoornissen.

Metabolisme stimuleren

Vitamine A heeft positieve effecten op het metabolisme, op je gezichtsvermogen en op de vorming van rode bloedcellen, ook wel erytrocyten genoemd.

Herpes en gordelroos voorkomen

Herpes en gordelroos ontstaan ​​voornamelijk als gevolg van een verzwakt immuunsysteem. Dankzij de vitamine A, C en kalium in vlierbessen, kunnen ze voorkomen dat je last krijgt van een gordelroos- of herpesuitbraak.

Bijwerkingen en intoleranties

Sambunigrine (cyanide)

Het is belangrijk dat de vlierbessen niet worden geoogst totdat ze allemaal blauwzwart zijn geworden op de struik, omdat de onrijpe vruchten het toxine sambunigrine bevatten, wat kan leiden tot braken, diarree en milde krampen. Vooral kinderen, ouderen, zieke mensen en zwangere vrouwen moeten het eten van rauwe bessen vermijden. Onrijpe vlierbessen zijn dus giftig, doordat ze de toxische stof sambunigrine bevatten, een soort cyanide. De stof kan echter door koken onschadelijk worden gemaakt.

Het is dus alleszins raadzaam om de vlierbessen voor het eten te koken, omdat de stof sambunigrine dan niet meer effectief is. Mensen met cardiovasculaire problemen wordt geadviseerd om met hun huisarts te overleggen voordat ze vlierbessensap gaan drinken.

Lectines

De onrijpe bessen van de zwarte vlier bevatten kleine hoeveelheden stoffen die lectines worden genoemd, die maagproblemen kunnen veroorzaken als er teveel wordt gegeten.

Vlierbessen kopen en keukentips

Vlierbes supplementen zijn goed verkrijgbaar. Verse vlierbessen kunnen niet overal worden gekocht, maar kunnen zelf worden geplukt als de besjes rijp zijn. In Nederland zijn er boerderijen met een pluktuin, waar je tegen betaling je eigen vlierbessen kunt oogsten. Omdat verse vlierbessen gevoelig zijn, mogen ze niet in de koelkast worden bewaard en moet je ze na het plukken zo snel mogelijk verwerken. Het voorbereiden van de vlierbessen is eenvoudig: haal de steeltjes eraf en was de besjes. De steeltjes meekoken heeft overigens geen nadelig effect op de smaak.

Bereidingstips

De glanzende zwarte vlierbessen kunnen op veel manieren worden gebruikt, bijvoorbeeld voor cakes, compote, jam, gelei, sap/siroop of wijn. De oudere bloemen worden ook vaak gebruikt in koude thee. Het sap of siroop is echter de meest populaire vorm om van de vlierbessen te genieten.

In de winter wordt ook een glühwein met vlierbessensap bereid. Dit is een goede preventieve maatregel tegen verkoudheid. Vlierbessoep is een gezonde maaltijd, vooral als de 'r' in de maand zit. Uit het sap van de vlierbes kan ook een siroop worden bereid. Voor dit doel wordt één liter vlierbessap gekookt met één kilo suiker en geroerd totdat het is opgelost.

Met de vlierbessensiroop kunnen bijvoorbeeld mousserende wijn, mineraalwater en desserts worden verfijnd. Vlierbessensiroop en -sap voegen ook een speciaal tintje toe aan soepen, sauzen, desserts en nog veel meer.

Vlierbessen invriezen

Vlierbessen blijven niet lang houdbaar in de koelkast of op het aanrecht. Als je heel veel vlierbessen hebt, is invriezen een goede manier om ze te bewaren voor toekomstig gebruik. Voordat je de bessen in de vriezer legt, moet je een paar stappen volgen. Ris de vlierbessen met een vork van de takken. Spoel de bessen af onder water om insecten of vuil te verwijderen en verwijder de onrijpe en beschadigde besjes. Verspreid ze op een theedoek om ze een paar minuten af ​​te drogen en doe dan de vlierbessen in diepvrieszakken. Zorg ervoor dat je ze losjes verpakt. Sluit de zak goed af en vries in. Schudt daarna de ingevroren besjes los en bewaar ze in de diepvries in een diepvriesdoosje.

Vlierbessen recept: Huisgemaakte vlierbessensiroop

Vlierbessen zijn rijk aan antioxidanten en worden vaak gebruikt om het immuunsysteem te ondersteunen. Hier is een eenvoudig recept om je eigen vlierbessensiroop te maken:

Ingrediënten

• 500 g verse of gedroogde vlierbessen (verwijder de steeltjes en zorg dat ze goed gewassen zijn)
• 1 liter water
• 250 g honing (of naar smaak)
• 1 kaneelstokje
• 3-4 kruidnagels
• 1 stukje gember (optioneel, voor extra smaak)

Bereidingswijze

• Koken van de bessen: Doe de vlierbessen in een pan met water en voeg het kaneelstokje, kruidnagels en eventueel gember toe. Breng het mengsel aan de kook.
• Laat sudderen: Zet het vuur lager en laat het mengsel ongeveer 45 minuten tot 1 uur zachtjes sudderen totdat de bessen zacht zijn en het vocht is ingekookt tot ongeveer de helft.
• Zeef het mengsel: Haal de pan van het vuur en laat het even afkoelen. Zeef vervolgens het mengsel door een fijne zeef of kaasdoek om de vloeistof te scheiden van de vaste bestanddelen. Druk zachtjes op de bessen om zoveel mogelijk sap eruit te halen.
• Voeg honing toe: Voeg de honing toe aan de warme vloeistof en roer goed door totdat het volledig is opgelost. Proef de siroop en voeg meer honing toe indien gewenst.
• Bewaren: Giet de vlierbessensiroop in een schone, luchtdichte fles of pot. Bewaar de siroop in de koelkast, waar deze tot 2 maanden houdbaar is.

Gebruik

Neem dagelijks 1 eetlepel vlierbessensiroop als preventieve maatregel of tot 3 keer per dag tijdens verkoudheid om je immuunsysteem te ondersteunen. Je kunt de siroop ook gebruiken in dranken of over pannenkoeken en yoghurt gieten voor een heerlijke smaak.

Lees verder

• Sambucol: tegen griep en voor verbetering van de weerstand
• Vlierbessensiroop: gezonde werking bij griep en verkoudheid
• Natuurlijke behandeling en middelen bij griep en verkoudheid
• Aalbessen: gezondheidsvoordelen en inhoudsstoffen aalbes
• Appelbes (aronia): gezondheidsvoordelen en inhoudsstoffen