Overheden, overgewicht en kinderen

Om gezondheidsproblemen bij kinderen te voorkomen nemen de meeste overheden allerlei maatregelen om overgewicht terug te dringen. In dit artikel worden een aantal maatregelen en de soms zeer ongewenste gevolgen daarvan belicht. Het is duidelijk dat veel overgewicht het risico op gezondheidsproblemen vergroot. In 2009 is Canadees onderzoek van het Centre for Health Evaluation and Outcome Sciences en van de University of British Columbia gepubliceerd. Daarin worden de gegevens geanalyseerd van 20 omvangrijke studies uit Amerikaanse en Europese landen over het verband tussen overgewicht en gezondheid. Hieruit komt naar voren dat mensen met extreem overgewicht vaker gezondheidsproblemen, zoals diabetes, darmkanker of een hoge bloeddruk hebben. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er in de westerse wereld ruime aandacht is voor het voorkomen en terugdringen van overgewicht.

Goede acties

Nederland: Convenant Gezond Gewicht

De Nederlandse overheid financiert verschillende projecten om mensen te stimuleren gezonder te eten en meer te bewegen. Een voorbeeld daarvan is het Convenant Gezond Gewicht, het samenwerkingsverband van overheden, maatschappelijke organisaties, het bedrijfsleven en de gezondheidszorg met als doel het overgewicht bij volwassenen en kinderen terug te dringen. Hierdoor werd het mogelijk om te komen tot vermindering van reclame gericht op kinderen onder de 12 jaar door de levensmiddelenindustrie. Sinds 2010 richt het Convenant zich vooral op de jeugd door de succesvolle Franse aanpak van overgewicht EPODE-aanpak (Ensemble, Prevenons l’Obesite Des Enfants – laten we samen het overgewicht bij kinderen aanpakken) in Nederland in te voeren. Bij deze aanpak wordt op lokaal niveau samengewerkt om de levensstijl van jongeren te veranderen om zo overgewicht te voorkomen.

Amerika: Let's Move

In Amerika strijdt Michelle Obama tegen overgewicht bij kinderen. Op 9 februari 2010 ging haar campagne Let's Move van start die het probleem van het overgewicht bij kinderen wil aanpakken. Gesteund door de grote Amerikaanse mediaconcerns (Walt Disney, NBC Universal en Viacom) en met medewerking van de gezondheidszorg en bedrijven streeft deze campagne ernaar Amerikaanse kinderen een gezondere toekomst te geven. De campagne bestaat uit vier pijlers:

• De eerste bestaat uit het ondersteunen van diegenen die een sleutelrol spelen in het gezin: de ouders. Deze krijgen handvatten en informatie om gezondere keuzes voor hun kinderen te kunnen maken.
• Een andere pijler is de verbetering van schoolmaaltijden. Deze maken voor veel kinderen in Amerika een belangrijk deel uit van de dagelijkse voeding. In oktober 2009 gaf een door de Amerikaanse overheid aangestelde commissie van het Institute of Medicine of the National Academies forse kritiek op de kwaliteit van schoolmaaltijden. Ze bevatten teveel zout en zuivelproducten met teveel vet en te weinig groenten en fruit. Ook werd geen duidelijk maximum aan het aantal calorieën per maaltijd gesteld. Onder andere door het maken van afspraken met de voedingsindustrie over verlaging van het suiker, vet en zoutgehalte in de producten en verhoging van de subsidie op schoolmaaltijden wil de campagne deze gezonder maken.
• De derde pijler bestaat uit inspanningen gezond eten overal makkelijker beschikbaar en meer betaalbaar te maken. De campagne richt zich vooral op het stimuleren en subsidiëren van de vestiging van winkels in food deserts (gebieden waar geen gezond voedsel te koop is) en de promotie van landbouwproducten.
• De laatste pijler is het aanzetten van kinderen tot meer bewegen bijvoorbeeld door scholen met behulp van subsidies aan te zetten tot het verbeteren en uitbreiden van het bewegingsonderwijs.

Ongewenste effecten van bemoeienis van de overheid

Ouders krijgen de schuld

Niet alle inspanningen om overgewicht terug te dringen zijn positief en soms leiden deze tot geheel ongewenste effecten. Soms lijkt voorbij te worden gegaan aan het feit dat de medewerking van ouders nodig is. Het ligt niet voor de hand dat ouders eerder bereid zullen zijn hun gedrag te veranderen als er op een verwijtende toon wordt gecommuniceerd. De campagne die de Stichting Ideële Reclame (Sire) in 2004 lanceerde is daar een voorbeeld van. Het doel was ouders bewust te maken van het feit dat overgewicht bij kinderen een serieus probleem is en om ouders op een betere manier op hun kind te laten reageren. De slogan die de campagne meekreeg: “Als je ècht van je kind houdt, zeg je vaker nee” leidde tot weerzin. Veel ouders hadden grote moeite met de suggestie dat ouders van dikke kinderen niet “echt” van hun kind zouden houden. In sommige gevallen is de kritiek wel aanwezig, maar wat meer verborgen. Minister Rouvoet riep in januari 2010 ouders van allochtone kinderen op het overgewicht van hun kinderen terug te brengen. Hij adviseerde hen ervoor te zorgen dat ze een gezondere voeding kregen. Hij wilde ook dat gemeentelijke instellingen allochtone ouders aansporen om vooral hun dochters meer te laten bewegen.

Gewicht van te dikke kinderen in schoolrapport

In Engeland en in sommige Amerikaanse staten krijgen ouders via de school informatie over het overgewicht van hun kind. Ouders van kinderen die te dik zijn ontvangen een brief van de school waarin lengte, gewicht en BMI vermeld zijn en geadviseerd wordt het kind gezonde voeding te bieden en te stimuleren meer te bewegen en te sporten. Soms wordt de BMI op het rapport van het kind vermeld. In de analyse die wetenschappers van het Children's Hospital Boston in 2009 publiceerden over de research naar de effecten hiervan, kwam naar voren dat het overgewicht van de betreffende kinderen niet veranderde. Daarnaast werden verschillende negatieve bijeffecten gerapporteerd. Na de eerste schrik over de boodschap roepen ouders bijvoorbeeld vaak geen hulp in, maar nemen het probleem zelf ter hand door het kind op een caloriearm dieet zetten. Dit kan nogal wat gezondheidsrisico's opleveren: stoornissen in de groei en problemen met het eetgedrag van het kind, zoals het verstoppen van eten, stiekem eten of overeten.

Onnodige commotie die het doel schaadt

Soms leidt de aandacht die er is voor het bestrijden van overgewicht tot ophef die het doel niet dient. In Engeland overleed in mei 2004 een peuter aan een hartstilstand. Kinderarts Sheila McKenzie maakte het choquerende nieuws bekend. Zij verklaarde dat de dood van het meisje van drie jaar oud veroorzaakt was door haar overgewicht. Deze conclusie werd via de media naar buiten gebracht en aangegrepen om aan het Britse publiek duidelijk te maken dat extreem overgewicht bij jonge kinderen zeer ernstige gevolgen kan hebben. Dit was aanleiding voor de Britse politiek om een felle aanval te openen op onder andere de voedingsindustrie. Later bleek echter bij nader onderzoek dat het meisje niet was overleden aan de directe gevolgen van overgewicht, maar dat haar dood het gevolg was van een genetische ziekte die daar volledig van los stond.

Jeugdzorg grijpt in

Overheidsinstanties die verantwoordelijk zijn voor het welzijn van kinderen grijpen bij overgewicht soms in. Eind 2009 heeft de Britse jeugdzorg zes kinderen van een gezin uit het Schotse Dundee in pleeggezinnen geplaatst. Als voornaamste reden voor het ingrijpen werd het feit aangegeven dat de ouders meerdere waarschuwingen om het hele gezin op dieet te zetten hadden genegeerd. Ook het pasgeboren (en niet dikke) dochtertje werd tijdelijk buiten het ouderlijk huis opgevangen omdat de medewerkers van jeugdzorg vreesden dat zij grote kans liep net als de moeder ook veel overgewicht te krijgen. De baby werd enige dagen later weer aan de ouders toevertrouwd onder voorwaarde dat de ouders de adviezen van de medewerkers van jeugdzorg volledig zouden opvolgen. In Amerika werd in 2009 een moeder door jeugdzorg voor de rechter gedaagd om haar toestemming af te dwingen haar zoon van 14 te laten behandelen voor zijn overgewicht. De rechter stelde jeugdzorg in het gelijk. De moeder trachtte zich aan deze eis te onttrekken door met haar zoon te vluchten naar een andere Amerikaanse staat. Daar werd zij een paar dagen later gearresteerd en beschuldigd van verwaarlozing. Haar zoon werd in een pleeggezin geplaatst.

Lees verder

• Geschiedenis van het ideale gewicht en de BMI
• Hoe ontstaat smaakvoorkeur bij kinderen?
• Kun je eetgewoonten veranderen?
• Ouders, kinderen en overgewicht