De geneeskracht van stalkaars

Stalkaars heeft mooie gele bloemen die als een toorts groeien, soms wel drie meter hoog! Het is een mooie plant die in het wild in Nederland en België groeit op plekken die onbewerkt zijn. De stalkaars komt voor in heel Europa en Klein-Azië. Soms zie je het opschieten op braakliggende terreinen of plekken van boerderijerven waar de boer even de natuur zijn gang laat gaan. Ook in de spoorwegbermen en duinen van Nederland is de plant te vinden. Stalkaars is van oudsher een natuurmedicijn. De slijmstoffen erin maken het een uitstekend middel bij hoest en het wordt gebruikt om reumatische klachten mee te verzachten. Let op! Dit artikel is geschreven vanuit de persoonlijke visie van de auteur en bevat mogelijk informatie die niet wetenschappelijk onderbouwd is en/of aansluit bij de algemene zienswijze.

Inhoud:

• Algemene informatie
• Tabel ziekten stalkaars
• Verzamelperiode
• Aanwijzingen voor het maken van thee
• Traditioneel gebruik
• Algemeen gebruik stalkaars
• Naamgeving
• Inhoudsstoffen stalkaars
• Medicinale eigenschappen stalkaars

Algemene informatie

Stalkaars is een tweejarige plant die behoort tot de helmkruidfamilie, net als knopig helmkruid en toorts of koningskaars. Deze plant bloeit vooral in juli en september. De bloemen smaken zoet maar worden niet vaak gegeten. Hij groeit het liefst op een zonnige helling; zo zie je ze ook soms in Limburgs of een Gelderse vallei. Zowel koningskaars als stalkaars werden vroeger gebruikt om textiel van een gele kleur te voorzien. Deze beide planten werden eveneens gebruikt om in vet, hars of pek te dopen en ze aan te steken als een fakkel. Net zoals zijn hierboven genoemde familieleden wordt stalkaars sinds lange tijd in de traditionele geneeskunde gebruikt om zijn medicinale toepassingen.

Tabel ziekten stalkaars

Van stalkaars worden over het algemeen de bloemen inwendig gebruikt als thee. De bladeren worden uitwendig gebruikt als badkruid en een warm aftreksel wordt voor een omslag ingezet.

Verzamelperiode

De bladeren en de bloemen kun je verzamelen van juli tot september. Oogst ze altijd in de ochtend, net na het opdrogen van de dauw. Van de bloemen pluk je alleen die volledig open zijn; bloemknoppen en half geopende bloemen laat je zitten.

Aanwijzingen voor het maken van thee

Wie een aftreksel maakt: het water met de bloemen en of bladeren erin niet laten koken; dat vernietigt de slijmstoffen en daarmee de medicinale werking. Het beste is om voor het koken het vuur uit te zetten en de pan met een deksel 10 tot 15 minuten te laten rusten. Zo trekken de slijmstoffen in het water. Dit water kun je naast thee gebruiken voor het bevochtigen van een omslagdoek. Voor het maken van een vochtige omslagdoek kun je ook de bladeren van de stalkaars aanwenden. Ook deze laat je niet koken.

Traditioneel gebruik

In Oostenrijk is de plant een traditioneel middel bij ziekten van de luchtwegen, huid, bloedvaten, maag-darmkanaal en het bewegingsapparaat oftewel de motoriek. Leonhart Fuchs, een legendarisch fysicus en kruidenwetenschapper uit het Zuid-Duitsland van de 16e eeuw, schreef stalkaars voor bij aanhoudend hoesten. Rembert Dodoens, een baanbrekende kruidenwetenschapper uit de Nederlanden van de gouden eeuw, schreef dat stalkaars of ´wollekruid´ zoals hij het noemde, goed was bij longproblemen. De bladeren kunnen volgens Dodoens bij oogzwellingen worden toegepast. Verder worden de bladeren en de bloemen gebruikt om wondzweren te genezen. Adamus Lonicerus, een geboren Marburger die in Frankrfurt am Main heeft gewerkt, schreef in de 18e eeuw dat stalkaars een prima middel was bij heesheid in de keel. Künzle zei in 1922 dat stalkaars een prima bestanddeel in een siroop is tegen longziekten en griep. Kruidenonderzoekers Bisset en Wichtl weten in 2001 te melden dat de werkzaamheid bij verkoudheid kan worden toegeschreven aan de saponinen of zeepstoffen die in deze geneesplant zitten.

Algemeen gebruik stalkaars

Stalkaars bevat 60.000 zaden. In elke bloem zit 300 zaden. Neem eens een uitgebloeide mee van de vrije natuur en strooi deze uit in je eigen tuin. Stalkaars is een schitterende sierplant. Hij kan niet in de schaduw groeien. Als je een groot grasveld als tuin hebt, is het mooi om een ronde plek met gras uit te sparen en op de vrijgekomen aarde stalkaarszaden te strooien. Het wordt een schitterend grote plant die vrolijk bloeit. Daarnaast kun je de plant eventueel nuttig maken. Je kunt de bloemen gebruiken voor een thee, gorgeldrank of badkruid.

Naamgeving

De Latijnse, wetenschappelijke naam van stalkaars is Verbascum densiflorum. Andere namen in het Nederlands voor deze plant zijn: lampenkruid, paaskaars en toorts. Al deze namen verwijzen naar het feit dat ze werden gebruikt als verlichting. In het Engels wordt de plant dense-flowered mullein genoemd en in het Duits Großblütige Königskerze. De Fransen zeggen Molène à fleurs denses tegen deze plant. De Duitse naam doet denken aan de Nederlandse naam koningskaars, of verbascum thapsus, waarmee stalkaars zeer verwant is. Een andere naam van deze plant is Gordolobo. Verbascum komt van het Latijnse woord barbascum. In de taal is het niet ongebruikelijk dat de´B´ en de ´V´ omkeren, naarmate een woord verhuist naar een ander deel van de wereld. Barba betekent baardig. De bladeren van de stalkaars voelen aan als een jonge baard. Densiflorum betekent ´dicht bebloemd´, wat slaat op het feit dat de toortsachtige plant veel knoppen en bloemen draagt.

Inhoudsstoffen stalkaars

Van stalkaars worden met name de bloemen gebruikt om hun medicinale eigenschappen. In deze bloemen zitten flavonoïden zoals harpagoside, verbascoside en luteolin 7-glucoside, slijmstoffen, saponinen zoals verbascosaponine, etherische oliën, glycosiden, aucubine, suikers en xanthofyl.

Medicinale eigenschappen stalkaars

De bloemen en bladeren van stalkaars zijn pijnstillend, antiseptisch, samentrekkend, verzachtend, verzachtend, slijmoplossend en helend. Een aftreksel wordt inwendig gebruikt bij de behandeling van verschillende aandoeningen van de luchtwegen zoals hoest, bronchitis, astma en keelirritaties. Een aftreksel van de verse of gedroogde bloemen in olijfolie wordt gebruikt om oorpijn, zweren, wonden en zweren. De plant wordt geoogst wanneer in hij bloeit. Hij moet snel en zorgvuldig worden gedroogd om zijn geneeskrachtige kwaliteiten te behouden.