Zwanger en Toxoplasmose

Toxoplasma Gondii is een veel voorkomende parasiet die voor zwangere vrouwen heel gevaarlijk kan zijn. Hoewel de moeder bij een infectie met Toxoplasma weinig of geen ziekteverschijnselen kan hebben, kan de parasiet ernstige schade aanrichten aan het ongeboren kind. De symptomen variëren van verschillende aangeboren afwijkingen tot een spontane abortus. Vooral aan het einde van een zwangerschap is de kans op infectie van de foetus groot, hoewel de symptomen vaak milder zijn. Aan het begin van een zwangerschap is de kans op een infectie klein, maar de symptomen zijn dan vaak ernstiger.

Toxoplasma

Toxoplasma Gondii is een parasiet die via het maagdarmkanaal de mens kan besmetten. De parasiet komt met name voor op rauw of onvoldoende verhit vlees en ongewassen groenten. Na een infectie met Toxoplasma treedt immuniteit op, maar de infectie blijft latent aanwezig. Ziekteverschijnselen bij gezonde mensen zijn mild, maar een infectie tijdens de zwangerschap kan leiden tot een miskraam of aangeboren afwijkingen. Daarom wordt zwangere vrouwen aangeraden risicoproducten mijden.

Geschiedenis

In 1908 is Toxoplasma voor het eerst gevonden in een knaagdier. In 1923 is ook bij een mens een infectie met Toxoplasma vastgesteld, maar pas in 1939 is er ontdekt dat toxoplasmose kan leiden tot aangeboren afwijkingen. Aan het einde van de jaren zestig, na de ontdekking dat katachtigen de parasiet verspreiden, zijn er maatregelen getroffen om zwangere vrouwen te waarschuwen tegen Toxoplasma. In 1974 werd duidelijk dat toxoplasmose de eerste twee trimesters van de zwangerschap de meeste schade kan aanrichten en dat vrouwen die voor de zwangerschap al eens geïnfecteerd zijn geweest, de infectie niet doorgeven aan de foetus.

Ontstaan van Toxoplasma

Toxoplasma kent een seksuele cyclus en een aseksuele cyclus.

Seksuele cyclus

Alleen in katachtige dieren verloopt de seksuele cyclus van Toxoplasma. Katachtigen kunnen besmet worden door het eten van prooidieren die besmet zijn. In de dunne darm ontstaan oöcysten welke tijdens een periode van een tot drie weken via de ontlasting weer naar buiten komen. Na een aantal dagen worden deze oöcysten infectieus en kunnen dit vervolgens langer dan een jaar blijven. Katten worden na een infectie immuun voor de parasiet en scheiden na de eerste infectie vaak geen oöcysten meer uit, tenzij ze pas jaren later weer opnieuw worden blootgesteld aan Toxoplasma of als hun immuunsysteem aangetast wordt. Hierdoor vormen met name jonge katten een risico voor Toxoplasma.

Aseksuele cyclus

Bij andere dieren, maar ook bij mensen, vindt er een aseksuele cyclus plaats waarbij na de opname de oöcysten zich delen in een willekeurige cel. Na verloop van tijd ontstaan er weefseloöcysten, welke meerdere parasieten bevatten. Deze kunnen levenslang in het lichaam aanwezig blijven.

Voorkomen van Toxoplasma

De oöcysten van Toxoplasma bevinden zich in kattenpoep of poep van andere katachtige en hiermee besmette aarde. Ook water kan besmet worden via besmette aarde. Vervolgens kunnen warmbloedige dieren die in contact komen met besmette aarde zelf ook besmet worden. Voornamelijk varkens, schapen en geiten zijn vaak besmet, maar ook rundvee, kippen, konijnen, paarden, duiven en hazen kunnen besmet zijn. In vis komt het niet voor, omdat vissen niet warmbloedig zijn. Wel is Toxoplasma gevonden in schaal- en schelpdieren welke door de water filterende werking in deze dieren achterblijft.

Inactiveren van Toxoplasma

Door gammastraling, aanzuren, zouten, verhitten en bevriezen kunnen de weefseloöcysten gedood worden.

Straling

Gammastraling van een dosis van 1,0 kGy kan de oöcysten doden.

pH

Toxoplasma kan niet overleven in een te zuur milieu. Bij een pH lager dan 4 worden de weefseloöcysten geïnactiveerd. Producten als zuurkool of voldoende aangezuurde yoghurt met een pH lager dan 4 kunnen daarom geen toxoplasmose veroorzaken.

Zout

Weefseloöcysten sterven af bij een zoutconcentratie hoger dan zes procent. In vlees volstaat een zoutconcentratie hoger dan 1,1 procent. Sommige gezouten rauwe vleessoorten, zoals rauwe ham, kunnen hierdoor geen toxoplasmose veroorzaken.

Temperatuur

Toxoplasmose wordt gedood door bevriezing gedurende twee dagen bij -20 graden Celsius of door verhitting boven de 70 graden Celsius.

Immuniteit

Als men eenmaal geïnfecteerd is met Toxoplasma, zullen de weefselcysten vaak levenslang aanwezig blijven. Het lichaam maakt antistoffen aan tegen de weefselcysten die ook in stand blijven zolang er weefselcysten aanwezig zijn. Door de voortdurende aanmaak van deze antistoffen raakt een persoon immuun voor toxoplasmose en kan een infectie niet weer opleven en tot ziekteverschijnselen leiden. Vrouwen die zwanger zijn en immuun voor Toxoplasma, zullen door de al aanwezige antistoffen de baby niet snel infecteren. Toch zijn er gevallen bekend waarbij dit wel gebeurt, bijvoorbeeld bij personen met een verzwakt immuunsysteem.

Kans op toxoplasmose

De kans om tijdens je leven een infectie op te lopen is vrij groot. Vier op de tien Nederlanders zijn in hun leven geïnfecteerd met Toxoplasma. Doordat ziekteverschijnselen bij gezonde personen niet of nauwelijks aanwezig zijn, weten de meeste mensen niet dat ze geïnfecteerd zijn. De meeste mensen lopen een infectie op als ze tussen de 25 en 44 jaar oud zijn. Dit betekent dat veel vrouwen die voor het eerst zwanger willen worden nog nooit een infectie hebben opgelopen en nog niet immuun zijn voor toxoplasmose. Hierdoor loopt maar liefst zestig procent van de vrouwen die voor het eerst zwanger wordt een risico om toxoplasmose op te lopen.

Incubatietijd

Na het binnen krijgen van oöcysten via bijvoorbeeld besmet voedsel, duurt het een tot twee weken voordat er weefselcysten ontstaan. Deze kunnen overal ontstaan, maar de meest gevoelige organen zijn de hersenen, het netvlies, de spieren en het hart. De incubatietijd van toxoplasmose varieert tussen de 10 tot 23 dagen.

Symptomen toxoplasmose

Bij gezonde mensen zijn de symptomen van toxoplasmose mild en velen zullen niet eens merken dat ze een infectie hebben opgelopen. Symptomen zijn onder andere koorts en huiduitslag, maar ook het ontstaan van andere persoonlijkheidskenmerken, een verlaagd IQ en een verminderd psychomotorisch vermogen behoren tot symptomen. Bij mensen met een immuunziekte kunnen de symptomen ernstige vormen aannemen. Hetzelfde geldt bij een infectie van een ongeboren kind, met name als de infectie ontstaat tijdens het eerste trimester van de zwangerschap. In deze periode van de zwangerschap kunnen symptomen als een waterhoofd, aderverkalking in de hersenen, een geestelijke achterstand, hersenaandoeningen, oogafwijkingen en doofheid optreden. Een deel van deze zwangerschappen zal eindigen in een miskraam. De kans op een infectie van de foetus bij besmetting van de moeder in het eerste trimester is klein. Bij een zwangerschapsduur van 10 weken is de kans ongeveer zes procent. Dit neemt toe naar meer dan tachtig procent bij een zwangerschapsduur van 38 weken. In het laatste trimester zijn de symptomen minder ernstig en beperken zich tot koorts, huiduitslag, stollingsafwijkingen in het bloed, bloedarmoede, lever- en miltvergroting of een ooginfectie. Bij infectie in deze laatste fase vertonen meer dan de helft van de kinderen geen enkele symptomen. Deze kinderen krijgen vaak op latere leeftijd nog last van symptomen als oogafwijkingen of blindheid. Tenslotte kan de ernst van de symptomen afhangen van de Toxoplasma-stam. Stammen die in Brazilië voorkomen hebben vaak een ernstiger verloop dan stammen die voorkomen in Nederland.

Screening

Een screening om te bepalen of een persoon ooit is geïnfecteerd met Toxoplasma, is eenvoudig ui te voeren door de antistoffen in het bloed te bepalen. In Nederland bestaat er geen prenatale screening op aanwezigheid van Toxoplasma, maar wordt gekozen om zwangere vrouwen goed te informeren hoe ze risico's het beste kunnen beperken. In andere landen zoals Frankrijk en Oostenrijk, worden zwangere vrouwen wel gescreend. In Denemarken worden kinderen na de bevalling gescreend.

Risicoproducten

Risicoproducten voor Toxoplasma bestaan vooral uit rauw vlees en met name varkensvlees, schapenvlees en geitenvlees, maar ook rund, kip, konijn, paard, duif, haas en schaal en schelpdieren vormen een risico. Daarnaast moet men oppassen met het drinken van rauwe melk. Ook rauwe groente en fruit kan besmet zijn met weefselcysten doordat de producten vervuild kunnen zijn met besmette aarde. Naast deze risicoproducten moet men ook oppassen met contact met vervuilde aarde of besmette dieren. Zo lopen zwangere vrouwen die werken in de vleesverwerkende industrie een verhoogd risico. Ook werkzaamheden zoals tuinieren of het verschonen van de kattenbak kunnen leiden tot toxoplasmose.

Producten zonder risico

Vis vormt geen risico voor Toxoplasma, omdat de parasiet zich alleen vermenigvuldigt in warmbloedige dieren. Ook blijkt het werken als dierenarts geen verhoogd risico met zich mee te brengen.

Aanbevelingen

Om toxoplasmose tijdens de zwangerschap te voorkomen, worden de volgende voorzorgmaatregelen aanbevolen:

• Maak vlees en schaal- en schelpdieren goed gaar.
• Eet geen rauw vlees of rauwe vleeswaren zoals filet americain.
• Voorkom kruisbesmetting door na contact met rauw vlees je handen en het keukengerei goed te wassen.
• Was rauwe groente en fruit onder stromend water.
• Verschoon de kattenbak dagelijks en draag hierbij handschoenen of laat iemand anders de kattenbak verschonen.
• Zorg dat er geen katten in de zandbak kunnen komen door deze af te dekken.
• Vries vlees in bij -20 graden Celsius voor minimaal 2 dagen.
• Draag handschoenen tijdens het tuinieren.

Lees verder

• Zwanger en Listeria
• Zwanger en veranderde eetlust
• Zwanger en tuinieren
• Risico's van bacteriën en parasieten tijdens de zwangerschap