Hoofdpijn bij opstaan uit bed: oorzaken van ochtendhoofdpijn

Hoofdpijn bij opstaan uit bed, ook wel ochtendhoofdpijn genoemd, is een vorm van hoofdpijn waar iedereen wel eens last van heeft. Mogelijke oorzaken van ochtendhoofdpijn of een zwaar hoofd bij het opstaan zijn: slecht geventileerde slaapkamer, OSAS (Obstructief Slaap Apneu Syndroom), onttrekkingshoofdpijn als gevolg van pijnstillers of cafeïne (koffie), alcohol (de beruchte kater na een avondje doorzakken), uitdroging, een slecht kussen en/of matras, spanning en stress, natriumgebrek, vitaminetekort, griep of (een zware) verkoudheid, tandenknarsen of te weinig slaap. Vooral uitdroging is een beruchte oorzaak van wakker worden met hoofdpijn en een droge mond. Tijdens de zwangerschap kan je ook last krijgen van een knallende hoofdpijn in de ochtend. Ochtendhoofdpijn kan gepaard gaan met andere klachten zoals misselijkheid en braken, lusteloosheid, vermoeidheid, verstopte neus, droge mond, verwardheid of sufheid, spierkrampen, etc.

Hoofdpijn bij opstaan

• Hoofdpijn door onvoldoende ventilatie
• Hoofdpijn bij opstaan uit bed door uitdroging
• Ochtendhoofdpijn door slecht kussen
• Wakker worden met hoofdpijn door tandenknarsen
• Hersentumor
• Hoofdpijn tijdens zwangerschap
• Aanhoudende spanning en stress
• Depressie en angst
• Natriumgebrek
• Hoofdpijn bij opstaan uit bed door onvoldoende slaap
• Cafeïne-onthouding
• Ochtendhoofdpijn door een kater
• Alcohol
• Hoofdpijn door griep en verkoudheid
• Hoofdpijn voor of tijdens menstruatie
• Vitaminegebrek
• Verkeerde slaaphouding
• Ochtendhoofdpijn door voedsel
• Allergieën
• Obstructieve slaap apneu syndroom (OSAS)
• Sinussen
• Bloedsuiker
• Huisarts raadplegen
• Casus: Hoofdpijn bij opstaan uit bed
• Patiënt
• Klachten
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Advies
• Prognose

Hoofdpijn door onvoldoende ventilatie

Onvoldoende ventilatie van de slaapkamer verhoogt slapeloosheid, Vooral veel tieners slapen in een stinkende, ongeventileerde kamer en hebben daardoor meer kans op slapeloosheid. Het advies is om slaapkamers te ventileren door ramen (of ventilatieroosters) continu open te houden, de verwarming lager te zetten en geen elektronische apparatuur in de kamer te hebben. Veel jonge mensen hebben hun ramen nooit open, waardoor slaapkamers niet goed geventileerd zijn. Dit vergroot de kans op slapeloosheid en als de lucht nooit wordt ververst in een kleine kamer, dan sta je op met hoofdpijn na een slechte nachtrust. Deze vorm van ochtendhoofdpijn kun je dus goed voorkomen door een aantal maatregelen te nemen.

Hoofdpijn bij opstaan uit bed door uitdroging

De meest voorkomende reden waarom iemand wakker wordt met hoofdpijn is uitdroging of dehydratie. Bij vrouwen bestaat ongeveer de helft van het lichaam water en bij mannen is dat ongeveer 65%. De hersenen bestaan voor zeker tachtig procent uit water. Het zijn vooral de hersencellen die gevoelig zijn voor (ernstige) uitdroging. Hoofdpijn kan een van eerste tekenen zijn van uitdroging. Grofweg 75% van alle Nederlanders drinkt niet genoeg water. Je hebt vocht of water nodig voor een drietal zaken:

• de opname van voedingsstoffen in de darm;
• het transport van voedings- en afvalstoffen in het lichaam; en
• het regelen van de lichaamstemperatuur.

Hoeveel moet je dagelijks drinken?
In eten en drinken zit vocht, maar het meeste vocht krijg je binnen via drinken. De Gezondheidsraad geeft als richtlijn dat 70% van alle vocht die je binnenkrijgt op een dag uit dranken moet komen. Dat betekent dat je ongeveer 1,5 tot 2 liter vocht per dag moet drinken. Voldoende drinken voorkomt ochtendhoofdpijn.

Ochtendhoofdpijn door slecht kussen

Een goed hoofdkussen is noodzakelijk voor een goede nachtrust. Een goed hoofdkussen heeft als kenmerk dat je nekspieren ontspannen en het lichaam tot rust komt. Een verkeerd hoofdkussen kan voor nekklachten, hoofdpijn, een slechte en onderbroken nachtrust en zelfs slaapproblemen zorgen.

Wakker worden met hoofdpijn door tandenknarsen

Tandenknarsen (bruxisme in medische taal) is een courante stoornis waarbij mensen in hun slaap tandenknarsen en hun kiezen op elkaar klemmen. Dit kan onder meer voor overbelasting zorgen, waardoor pijnlijke en gespannen spieren van gezicht en kaken, hoofdpijn, oorpijn en pijn in nek of schouder kan ontstaan. Tandenknarsen kan worden veroorzaakt of uitgelokt door psychische stoornissen, zoals innerlijke spanning en aanhoudende stress, angst, slaapproblemen, overmatig alcoholgebruik, roken, overmatig cafeïnegebruik, drugs en medicijnen.

Hersentumor

Kenmerkend voor een hersentumor is ochtendhoofdpijn. Deze pijn ontstaat door drukverhoging in de hersenen. Deze hoofdpijn treedt vooral op bij activiteiten die zelf ook drukverhogend zijn, zoals bukken, hoesten, niezen en persen (bij het poepen). Dit kan gepaard gaan met misselijkheid en braken. Een hersentumor wordt vooral gekenmerkt door een diffuse, bonzende hoofdpijn.

Hoofdpijn tijdens zwangerschap

Hoofdpijn tijdens de zwangerschap komt vaak voor. Het kan op elk moment tijdens de zwangerschap optreden, maar het komt vooral voor tijdens het eerste en derde trimester. Het gaat dan vaak om 'spanningshoofdpijn', wat aanvoelt als een drukkende pijn of een constante doffe pijn aan beide zijden van het hoofd of de achterkant van het hoofd en de nek. Een vrouw die al gevoelig is door spanningshoofdpijn, kan er tijdens de zwangerschap meer last van hebben. Tijdens het derde trimester van de zwangerschap kan de hoofdpijn veroorzaakt worden door een slechte houding en spanning van het torsen van extra gewicht. Maar hoofdpijn kan dan ook voortkomen door pre-eclampsie of zwangerschapsvergiftiging.

Aanhoudende spanning en stress

Aanhoudende spanning in je privéleven of stress door je werkzaamheden, doordat je bijvoorbeeld langere tijd onder hoge druk werkt met veel deadlines die je moet halen, kan de oorzaak zijn van hoofdpijn. Zodra je eindelijk ontspannen in bed ligt, zal je lichaam plotseling reageren op de spanning wat kan leiden ochtendhoofdpijn. Stress kan de spierspanning in je nek verhogen.

Depressie en angst

Terugkerende ochtendhoofdpijn ontstaat sneller als gevolg van slapeloosheid, wat een gevolg kan zijn van een depressie of angst.

Natriumgebrek

Een natriumtekort kan veroorzaakt worden door aanhoudende diarree, uitdroging, brandwonden of door het gebruik van plasmiddelen of bepaalde nierziekten. Een natriumgebrek kan de volgende klachten geven:

• hoofdpijn;
• misselijkheid en braken;
• lusteloosheid;
• verwardheid of sufheid;
• spierkrampen; en
• epileptische aanvallen.

Hoofdpijn bij opstaan uit bed door onvoldoende slaap

Een nogal voor de hand liggende oorzaak van ochtendhoofdpijn, is een gebrek aan slaap of slaaptekort. Bij slaaptekort krijg je last van allerlei lichamelijke klachten, zoals spierpijn, hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid, trillende handen en gapen.

Cafeïne-onthouding

Een andere bekende oorzaak van ochtendhoofdpijn is 'onttrekkingshoofdpijn'. Vooral mensen die door de week heel veel koffie en/of andere cafeïnehoudende dranken drinken, worden in het weekend geplaagd door ochtendhoofdpijn. Dat komt doordat ze later opstaan en normaal gesproken al enkele bakken leut op hebben. Als ze dan geen of weinig koffie drinken, krijgen ze last van hoofdpijn, wat vaak gepaard gaat met vermoeidheid, prikkelbaarheid, rusteloosheid, trillende handen, etc.

Ochtendhoofdpijn door een kater

Een kater is een verschijnsel dat iedereen wel kent. Uitdroging is de grootste boosdoener voor de symptomen van een kater. Alcohol verhoogt je metabolisme en droogt het lichaam uit. Alcohol kan daardoor leiden tot hoofdpijn, duizeligheid en dorst.

Alcohol

Mensen die bovenmatig alcohol drinken (meer dan zes eenheden per dag), lijden vaker aan hoofdpijn in de vroege ochtend dan mensen die slechts één à twee eenheden alcohol per dag drinken.

Hoofdpijn door griep en verkoudheid

Voorhoofdshoofdpijn kan optreden bij (een zware) verkoudheid, griep of een voorhoofdsholteontsteking.

Hoofdpijn voor of tijdens menstruatie

De oestrogeendaling vlak voor de menstruatie, kan hoofdpijn (waaronder ochtendhoofdpijn) veroorzaken.

Vitaminegebrek

Een vitaminetekort of -gebrek kan leiden tot een waaier aan klachten, zoals hoofdpijn, moeheid en algehele malaise, verminderde concentratie, slapeloosheid en lusteloosheid en een gebrek aan eetlust. Gezond en gevarieerd eten verkleint de kans op een vitaminetekort.

Verkeerde slaaphouding

Slapen in een slechte of verkeerde houding kan leiden tot ernstige en terugkerende spanningshoofdpijn. Een goed hoofdkussen en een kwalitatief goed matras, kan dit voorkomen.

Ochtendhoofdpijn door voedsel

Gevoeligheid voor bepaalde voedingsmiddelen die je laat in de avond hebt gegeten, kan de reden zijn at je slecht slaapt en 's ochtends met hoofdpijn wakker wordt. Bijvoorbeeld oud kaas kan een dergelijk effect hebben. Het stofje tyramine in oude kaas kan hoofdpijn opwekken, indien je er gevoelig voor bent.

Allergieën

Een allergie is een overdreven afweerreactie van het lichaam op een bepaalde stof, 'allergeen' genoemd. Door huidcontact, inademing of consumptie, kan je lichaam in contact komen met een allergeen. Een veelvoorkomende allergische reactie is hooikoorts. Allergieën kunnen van invloed zijn op de ademhaling, waardoor het hoofdpijn veroorzaakt.

Obstructieve slaap apneu syndroom (OSAS)

Bij OSAS is er sprake van ademstilstanden gedurende de nacht van langer dan 10 seconden. Ochtendhoofdpijn komt vaak voor bij OSAS. Deze hoofdpijn wordt verklaard door de nachtelijke hypoxemie-periodes (zuurstoftekort in het bloed).

Sinussen

De sinussen of bijholten zijn holten die als voornaamste functie hebben om het hoofd wat minder zwaar te maken. Door verschillende situaties, variërend van een (bijholteontsteking) of druk op de sinussen door de slaaphouding, zijn de sinussen minder goed in staat om vocht te draineren. Hierdoor kun je ontwaken met zogeheten sinushoofdpijn.

Bloedsuiker

Door een te lage bloedsuikerspiegel kun je wakker wordt met hypoglycemische hoofdpijn.

Huisarts raadplegen

Niet iedereen met ochtendhoofdpijn moet per se een arts raadplegen. Bij een eenvoudig probleem, zoals uitdroging of gebrek aan slaap, is dat niet nodig. Wanneer één van de volgende (alarm)symptomen optreden in combinatie met de ochtendhoofdpijn, is het alleszins verstandig een arts te raadplegen:

• Aanhoudende of chronische hoofdpijn bij kinderen;
• Een plotselinge of ernstige hoofdpijn vergezeld van een stijve nek;
• Frequente hoofdpijn bij iemand met een voorgeschiedenis van hiv of kanker;
• Hoofdpijn die gepaard gaat met zwakte of gevoelsverlies dan wel tintelingen in een lichaamsdeel;
• Hoofdpijn die optreedt na een hoofdletsel;
• Ochtendhoofdpijn die plotseling van patroon of ernst verandert;
• Hoofdpijn die gepaard gaat met koorts, misselijkheid of braken die niet het gevolg is van een andere aandoening;
• Hoofdpijn die gepaard gaat met epileptische aanvallen;
• Hoofdpijn in combinatie met kortademigheid;
• Hoofdpijn die vergezeld gaat met verwardheid, zwakte, dubbelzien, wazig zien of bewustzijnsverlies;
• Terugkerende hoofdpijn, vooral bij mensen ouder dan vijftig jaar, die daar nog niet eerder last van hebben gehad;
• Twee keer of meer per week last hebben van ochtendhoofdpijn.

Casus: Hoofdpijn bij opstaan uit bed

Patiënt

Henk, 68 jaar, gepensioneerd leraar.

Klachten

Henk heeft enkele weken hoofdpijn bij het opstaan. De pijn is kloppend, aan de achterkant van zijn hoofd en verdwijnt na een uur. Hij voelt ook duizeligheid en soms misselijkheid.

Onderzoek

• Anamnese: Henk heeft hoge bloeddruk (hypertensie) en neemt hier dagelijks medicatie voor. Hij heeft ook chronische sinusitis (bijholteontsteking). Geen recente hoofdtrauma’s of veranderingen in medicatie.
• Fysiek onderzoek: Bloeddruk is verhoogd (160/95 mmHg). Geen neurologische afwijkingen. Sinussen zijn gevoelig bij palpatie.
• Laboratoriumonderzoek: Geen afwijkingen in elektrolyten of nierfunctie. Bloeddrukmedicatie wordt gecontroleerd.
• Beeldvorming: MRI van het hoofd wordt gedaan om intracraniële oorzaken uit te sluiten.

Diagnose

Orthostatische hoofdpijn, mogelijk verergerd door hypertensie en chronische sinusitis.

Behandeling

• Medicatie: Bloeddrukmedicatie wordt herzien en mogelijk aangepast.
• Behandeling van sinusitis: Aanbeveling voor een neusspray met corticosteroïden.
• Hydratatie en houding: Advies om voldoende water te drinken en langzaam op te staan.

Advies

• Regelmatige controle: Bloeddruk regelmatig controleren en follow-up afspraken maken.
• Levensstijl: Dieet en lichaamsbeweging aanpassen. Vermijden van cafeïne en alcohol.
• Medische follow-up: Terugkomen bij aanhoudende of verergerende hoofdpijn, of nieuwe symptomen zoals ernstige duizeligheid, flauwvallen of visusstoornissen.

Prognose

Met aanpassingen in medicatie en levensstijl kan Henk's hoofdpijn verminderen. Het is belangrijk zijn bloeddruk en sinusitis goed te behandelen. Regelmatige follow-up is essentieel om complicaties te voorkomen en de behandeling te evalueren.

Lees verder

• Hoofdpijn bij de slaap: oorzaken van arteriitis temporalis
• Hoofdpijn achter ogen: oorzaken van pijn achter de ogen
• Wat te doen bij 'gewone' hoofdpijn of spanningshoofdpijn?
• Hoofdpijn: soorten, symptomen, oorzaak en behandeling
• Spanningshoofdpijn: symptomen, behandeling en voorkomen