Alkaptonurie: Afwijkingen aan gewrichten, hart, ogen en oren

Alkaptonurie is een zeldzame, pijnlijke en degeneratieve ziekte, die op jonge leeftijd ernstige artrose veroorzaakt. Daarnaast tast de ziekte ook de ogen en oren aan, hoewel de patiënt hiervan doorgaans weinig hinder ondervindt. Hartafwijkingen evenals andere bijkomende symptomen zijn eveneens gerapporteerd. De combinatie van lichamelijk onderzoek en diagnostische testen bevestigt de diagnose. De behandeling richt zich vooral op ondersteuning en verlichting van de symptomen. Voor de meeste patiënten zijn de vooruitzichten goed. In 1902 beschreef Archibald Garrod voor het eerst deze stofwisselingsaandoening.

• Synoniemen alkaptonurie
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken en erfelijkheid
• Symptomen: gewrichten (artrose), hart, zwarte verkleuring van urine, ogen en oren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling afwijkingen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische omgangstips bij alkaptonurie
• Beheer van gewrichtsproblemen en voeding
• Medische behandeling en monitoring
• Misvattingen rond alkaptonurie
• Alkaptonurie treft alleen de urine en heeft verder geen gevolgen
• De ziekte is niet progressief en blijft beperkt tot milde klachten
• Alleen de gewrichten worden aangetast door alkaptonurie
• Alkaptonurie kan volledig genezen worden met medicijnen
• Dieet en leefstijl hebben geen invloed op de symptomen
• Alkaptonurie heeft geen effect op het uiterlijk van een patiënt
• Een beeldvormend onderzoek is niet nodig voor de diagnose

Synoniemen alkaptonurie

Alkaptonurie is eveneens bekend onder de volgende synoniemen:

• black bone disease
• homogentisinezuur acidura
• homogentisinezuur oxidase deficiëntie
• zwarte urine ziekte

"AKU" is de gebruikte afkorting voor deze zeldzame aandoening.

Epidemiologie aandoening

De zeldzame aandoening treft wereldwijd 1 op de 250.000 tot 1 miljoen mensen. Alkaptonurie komt vaker voor in bepaalde regio's, zoals Slowakije, waar de incidentie ongeveer 1 op de 19.000 is. Ook in de Dominicaanse Republiek komt de ziekte relatief vaker voor. De symptomen beginnen meestal na het dertigste levensjaar, hoewel een van de eerste symptomen, namelijk zwarte urine, al bij de geboorte zichtbaar is. Mannen en vrouwen worden in gelijke mate getroffen, maar vrouwen ontwikkelen doorgaans vijf tot tien jaar later symptomen en de ziekte verloopt vaak milder bij hen. Het lijkt erop dat vrouwelijke hormonen een beschermende rol spelen, aangezien de symptomen na de menopauze vaak toenemen.

Oorzaken en erfelijkheid

Genmutatie

Alkaptonurie wordt veroorzaakt door mutaties in het HGD-gen. Deze mutaties leiden tot een gebrek aan het enzym homogentisinezuur dioxygenase (HGD), wat resulteert in de ophoping van homogentisinezuur (HGA) in het lichaam. HGA is een toxisch zuur dat normaal afgebroken wordt, maar bij patiënten met AKU stapelt het zich 2.000 keer sneller op dan normaal. Dit leidt tot zwarte urine en andere ernstige gezondheidsproblemen.

Overervingspatroon

De ziekte wordt op autosomaal recessieve wijze overgeërfd. Dit betekent dat beide ouders een gemuteerd gen moeten doorgeven om de ziekte bij hun kind te veroorzaken, hoewel zijzelf meestal geen symptomen hebben.

Symptomen: gewrichten (artrose), hart, zwarte verkleuring van urine, ogen en oren

Artritis / artrose

Alkaptonurie veroorzaakt vanaf de geboorte zwarte urine wanneer deze in contact komt met lucht. Andere symptomen treden pas op vanaf het tweede of derde decennium van het leven. De ophoping van HGA leidt tot zwarte of donkerbruine verkleuring van botten en kraakbeen, een aandoening die bekend staat als ochronose. Deze veranderingen veroorzaken een snellere slijtage van het kraakbeen, wat leidt tot artritis en artrose, vooral in de wervelkolom en grote gewrichten.

Hart

Alkaptonurie kan leiden tot hart- en vaatziekten. De ophoping van HGA veroorzaakt verkalking en verharding van bloedvaten en hartkleppen, wat de functie van het hart belemmert.

Ogen

Ochronose leidt tot zwarte vlekken in het oogwit, die meestal na het veertigste levensjaar verschijnen. Deze vlekken zijn pijnloos en beïnvloeden het gezichtsvermogen niet.

Oren

De oren kunnen blauwzwart verkleuren door ochronose, zonder dat dit pijn of andere complicaties veroorzaakt. De patiënt kan ook zwart oorsmeer hebben.

Bijkomende symptomen

Huidafwijkingen, zoals blauwzwarte of bruine verkleuringen, en nier- of blaasstenen zijn soms aanwezig bij patiënten.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Zwarte urine vanaf de geboorte is een belangrijk diagnostisch kenmerk. Daarnaast kan de arts blauwzwarte verkleuringen van het oogwit of kraakbeen waarnemen. De ophoping van HGA kan voelbaar zijn in het aangetaste kraakbeen. Patiënten vertonen vaak tekenen van artrose, zoals afnemende mobiliteit en pijnlijke gewrichten.

Diagnostisch onderzoek

Urineonderzoek toont de aanwezigheid van homogentisinezuur aan. Beeldvormend onderzoek, zoals röntgenfoto's van de wervelkolom en borstkas, en een CT-scan, zijn vaak noodzakelijk. Daarnaast kan een elektrocardiogram (ECG) nuttig zijn om hartcomplicaties op te sporen.

Differentiële diagnose

Andere aandoeningen die qua symptomen op alkaptonurie lijken, zijn acute porfyrie en mitralisklepinsufficiëntie.

Behandeling afwijkingen

Anno september 2024 is er geen genezing voor alkaptonurie. Fysiotherapie helpt de mobiliteit te behouden en vertraagt de schade aan het bewegingsapparaat. Pijnstilling met krachtige medicijnen is vaak noodzakelijk, en in ernstige gevallen is gewrichtsvervanging een optie.

Prognose

De levensverwachting van patiënten met alkaptonurie is over het algemeen normaal, maar de ziekte veroorzaakt vaak ernstige invaliditeit. Ongeveer de helft van de patiënten ondergaat gewrichtsvervangende operaties voor het zestigste levensjaar.

Complicaties

Hartafwijkingen en scheuren in de achillespees zijn enkele van de ernstige complicaties van deze aandoening.

Preventie

Er is momenteel geen manier om alkaptonurie te voorkomen. Genetisch onderzoek en begeleiding kunnen helpen bij het identificeren van dragers van het gen en het plannen van gezinsvorming.

Praktische omgangstips bij alkaptonurie

Beheer van gewrichtsproblemen en voeding

Alkaptonurie is een zeldzame erfelijke aandoening die leidt tot ophoping van homogentisaat in het lichaam, wat kan resulteren in gewrichtsproblemen, hartproblemen, en huidafwijkingen. Het is belangrijk om de gewrichten goed te verzorgen door regelmatig lichte lichaamsbeweging te doen om de mobiliteit te behouden. Fysiotherapie kan nuttig zijn om stijfheid en pijn in de gewrichten te verminderen en om de mobiliteit te verbeteren.

Patiënten met alkaptonurie moeten een evenwichtig voedingspatroon volgen, waarbij de inname van eiwitten beperkt kan worden om de ophoping van homogentisaat te verminderen. Dit kan worden besproken met een diëtist of arts die gespecialiseerd is in genetische aandoeningen.

Medische behandeling en monitoring

Er is geen genezing voor alkaptonurie, maar behandelingen kunnen de symptomen helpen beheersen. Het regelmatig volgen van de gezondheid van gewrichten, het hart en de ogen is belangrijk. Artsen kunnen de patiënt regelmatig controleren om tekenen van gewrichtsschade, hartziekte of oogproblemen op tijd te identificeren en te behandelen. Bij ernstige gewrichtsproblemen kunnen chirurgische ingrepen nodig zijn.

Daarnaast kunnen patiënten medicatie krijgen om de ophoping van homogentisaat in het lichaam te verminderen. Patiënten moeten nauwgezet de voorgeschreven medicatie en behandelingsplannen volgen om verdere schade aan de gewrichten en andere organen te voorkomen.

Misvattingen rond alkaptonurie

Alkaptonurie is een zeldzame erfelijke stofwisselingsziekte die wordt veroorzaakt door een defect in het HGD-gen, wat leidt tot een ophoping van homogentisinezuur in het lichaam. Dit kan verschillende gezondheidsproblemen veroorzaken, maar er bestaan veel misvattingen over de aandoening en de impact ervan.

Alkaptonurie treft alleen de urine en heeft verder geen gevolgen

Hoewel een van de eerste zichtbare tekenen van alkaptonurie de donkere verkleuring van urine is, heeft de ziekte ook systemische gevolgen. Het kan leiden tot schade aan gewrichten, het skelet en organen, wat ernstige beperkingen kan veroorzaken.

De ziekte is niet progressief en blijft beperkt tot milde klachten

Alkaptonurie is een progressieve aandoening. In de loop van de jaren kan er een opeenhoping van homogentisinezuur ontstaan in kraakbeen, gewrichten en andere bindweefsels, wat leidt tot ernstige gewrichtsproblemen en pijn. Dit kan op termijn leiden tot vergroeiingen en slijtage aan het skelet.

Alleen de gewrichten worden aangetast door alkaptonurie

Hoewel de gewrichten een van de zwaarst getroffen delen van het lichaam zijn, worden ook andere organen en structuren aangetast. Ophoping van homogentisinezuur kan schade veroorzaken aan het hart, de nieren en de prostaat, en kan zelfs leiden tot hartklepafwijkingen.

Alkaptonurie kan volledig genezen worden met medicijnen

Momenteel is er geen genezende behandeling voor alkaptonurie. Patiënten kunnen wel baat hebben bij symptomatische behandelingen, waaronder pijnstilling en fysiotherapie. Onderzoek naar mogelijke therapieën, zoals bepaalde geneesmiddelen, is nog gaande.

Dieet en leefstijl hebben geen invloed op de symptomen

Hoewel voeding de ziekte niet geneest, kan een aangepast voedingspatroon helpen om de ophoping van homogentisinezuur te verminderen. Een evenwichtig voedingspatroon met voldoende antioxidanten kan mogelijk bijdragen aan het beperken van schade aan weefsels en gewrichten.

Alkaptonurie heeft geen effect op het uiterlijk van een patiënt

De ziekte kan leiden tot zichtbare veranderingen, zoals een blauwzwarte verkleuring van kraakbeen, vooral in de oren en de ooghoeken. Daarnaast kunnen huid en nagels donkerder worden. Dit komt door de ophoping van pigmenten, wat een gevolg is van de stofwisselingsstoornis.

Een beeldvormend onderzoek is niet nodig voor de diagnose

Hoewel de diagnose vaak wordt gesteld op basis van urineonderzoek en genetische tests, kunnen beeldvormende onderzoeken nuttig zijn om de mate van gewrichtsschade en verkalking in kraakbeen en andere weefsels te beoordelen. Dit helpt bij het monitoren van de progressie van de ziekte en het bepalen van de beste behandelstrategie.