Vergrote schildklier: oorzaken en symptomen van een struma

Een vergrote schildklier staat bekend als 'struma' en wordt ook wel 'krop' genoemd. Een struma wijst op een abnormale vergroting van de schildklier. De schildklier is een vlindervormige klier aan de basis van je nek, net onder je adamsappel. Hoewel een vergrote schildklier meestal pijnloos is, kan een grote struma hoest veroorzaken en het slikken en ademen bemoeilijken. De meest voorkomende oorzaak van schildkliervergrotingen wereldwijd, is een gebrek aan jodium in het dieet. In Nederland, waar het gebruik van gejodeerd zout en bakkerszout (brood) gebruikelijk is, wordt een struma vaker veroorzaakt door de over- of onderproductie van schildklierhormonen of knobbeltjes die zich ontwikkelen in de klier zelf. Behandeling van een vergrote schildklier is afhankelijk van de grootte van de schildklier, de symptomen en de onderliggende oorzaak. Een kleine zwelling die niet merkbaar is en geen problemen veroorzaakt, behoeft meestal geen behandeling.

• Wat is een vergrote schildklier?
• Vergrote schildklier symptomen
• Schildklierhormonen en aansturing van de schildklier
• Schildklierhormonen
• Hypofyse en hypothalamus
• Hormoonproductie kan in rode zijn bij een schildkliervergroting
• Oorzaken van struma
• Jodiumtekort
• Ziekte van Graves
• Ziekte van Hashimoto
• Multinodulair struma
• Solitair schildklierknobbeltje
• Schildklierkanker
• Schildklierontsteking
• Zwangerschap
• Struma van Riedel
• Syndroom van Pendred
• TSH-producerend hypofyseadenoom
• Schildklierhormoonresistentie (syndroom van Refetoff)
• Risicofactoren
• Complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk onderzoek en anamnese
• Vervolgonderzoek
• Vergrote schildklier behandeling
• Wait-and-see-beleid
• Medicijnen
• Operatie
• Radioactief jodium

Wat is een vergrote schildklier?

de medische benaming van een vergrote schildklier, is struma. De schildklier is verantwoordelijk voor het produceren en afscheiden van hormonen die de stofwisseling of metabolisme regelen. Een abnormaal vergrote schildklier kent verschillende oorzaken. In zeldzame gevallen wordt een zwelling van de schildklier veroorzaakt door kanker, waardoor de diagnose schildklierkanker wordt gesteld.

Vergrote schildklier symptomen

Een vergrote schildklier veroorzaakt lang niet altijd klachten. Wanneer er zich symptomen voordoen, kunnen deze bestaan uit:

• Een zichtbare en voelbare zwelling in de hals;
• Een strak gevoel in je keel of keelpijn (schildklierpijn);
• Hoesten en heesheid;
• Moeite met slikken; en
• Ademhalingsproblemen.

Schildklierhormonen en aansturing van de schildklier

Schildklierhormonen

De schildklier produceert twee hormonen: thyroxine (T-4) en tri-joodthyronine of triiodothyronine (T-3). Deze hormonen circuleren in je bloedbaan en helpen je stofwisseling te reguleren. Schildklierhormonen stimuleren de verbranding van koolhydraten (een belangrijke energiebron voor het lichaam), eiwitten en vet. Ook helpen deze hormonen bij het controleren van de lichaamstemperatuur, hebben ze invloed op de hartslag, en helpen ze de productie van eiwitten te reguleren. De schildklier is kortom van belang voor je gehele stofwisseling, je energiehuishouding, je lichaamstemperatuur én je gewicht. De schildklier produceert daarnaast calcitonine, in 1962 door Copp ontdekt. Dit is een hormoon dat helpt bij het reguleren van de hoeveelheid calcium in je bloed.

Hypofyse en hypothalamus

De hypofyse en hypothalamus regelen de snelheid waarmee deze hormonen worden geproduceerd en vrijgegeven. De hypofyse wordt beschouwd als een soort centraal orgaan. Het controleert een groot aantal andere hormoon-producerende klieren, waaronder de schildklier. Via het hormoon TRH (Thyrotropin releasing hormone) stuurt de hypothalamus de hypofyse aan. De hypofyse reageert daarop door het hormoon TSH (Thyroid stimulating hormone) aan te maken. Dit hormoon wordt aan het bloed afgegeven en hiermee wordt de hormoonproductie van de schildklier aangestuurd.

Hormoonproductie kan in rode zijn bij een schildkliervergroting

Het hebben van een struma betekent niet noodzakelijkerwijs dat je schildklier niet normaal werkt. Zelfs als deze is vergroot, kan je schildklier normale hoeveelheden hormonen produceren. Hij kan echter ook te veel of te weinig hormonen aanmaken.

Oorzaken van struma

Een aantal factoren kan ertoe leiden dat je schildklier groter wordt. De meest voorkomende oorzaken van een vergrote schildklier zijn:

Jodiumtekort

Het spoorelement jodium is essentieel voor de productie van schildklierhormonen. Het komt voornamelijk voor in zeewater en in de bodem in kustgebieden. Via planten en dierlijk voedsel dat groeit op een bodem die jodium bevat, zullen ze jodium opnemen en zo komt het beschikbaar in het voedsel. Hoewel een gebrek aan jodium de belangrijkste oorzaak is van schildkliervergrotingen in vele delen van de wereld, is dit vaak niet het geval in landen waar jodium routinematig toegevoegd wordt aan keukenzout, bakkerszout en andere voedingsmiddelen, zoals in Nederland het geval is.

Ziekte van Graves

Een struma kan soms optreden wanneer de schildklier te veel schildklierhormoon produceert (hyperthyreoïdie). Bij de ziekte van Graves worden antilichamen geproduceerd door het immuunsysteem die daardoor ten onrechte de schildklier aanvallen, waardoor het te veel thyroxine produceert. Deze overstimulatie zorgt ervoor dat de schildklier opzwelt.

Ziekte van Hashimoto

Een struma kan ook het gevolg zijn van een traag werkende schildklier (hypothyreoïdie). Net als de ziekte van Graves, is de ziekte van Hashimoto een auto-immuunziekte. Hashimoto zorgt er echter voor dat er te weinig schildklierhormoon worden aangemaakt. Doordat de waarden te laag zijn, produceert je hypofyse meer TSH, wat de schildklier ertoe aanzet om groter te worden.

Multinodulair struma

Dit duidt op een onregelmatig vergrote schildklier. Hierbij zitten er meerdere knobbels in de schildklier.

Solitair schildklierknobbeltje

Hierbij is sprake van slechts één enkele knobbel ('solitaire nodus) in een deel van de schildklier. De meeste knobbeltjes zijn goedaardig en leiden niet tot kanker.

Schildklierkanker

Schildklierkanker komt veel minder vaak voor dan goedaardige schildklierknobbeltjes. Een biopsie (weefselonderzoek) van een schildkliernodus kan zeer nauwkeurig bepalen of het kankergezwel betreft. Naast een plotseling vergrote schildklier, zijn de symptomen:

• een knobbel in de schildklier die plots ontstaat
• onverklaarbare heesheid (hese stem)
• verharding van de schildklier
• gezwollen of opgezette lymfeklieren in de hals

Schildklierontsteking

Thyroïditis is een ontsteking die pijn en zwelling kan veroorzaken in de schildklier. Het kan ook een over- of onderproductie van thyroxine veroorzaken.

Zwangerschap

Een hormoon dat wordt geproduceerd tijdens de zwangerschap door de placenta, humaan choriongonadotrofine (HCG), kan ertoe leiden dat je schildklier iets vergroot.

Struma van Riedel

Het struma van Riedel is een aandoening waarbij de schildklier ontstoken raakt en het normale schildklierweefsel wordt vervangen door bindweefsel. Hierdoor ontstaat een zeer harde zwelling van de schildklier, ook wel een struma genoemd. Ongeveer 30% van de gevallen leidt tot hypothyreoïdie, een tekort aan schildklierhormonen. Tegenwoordig wordt aangenomen dat thyreoïditis van Riedel niet op zichzelf staat als een onafhankelijke schildklieraandoening, maar eerder een onderdeel is van de IgG4-ziekte. Dit is een aandoening die leidt tot bindweefselvorming in verschillende organen en weefsels in het lichaam.

Syndroom van Pendred

Het syndroom van Pendred is een zeldzame erfelijke aandoening met als symptomen een vergrote schildklier, een trage werking van de schildklier en progressief gehoorverlies dat kan leiden tot doofheid.

TSH-producerend hypofyseadenoom

Een TSH-producerend hypofyseadenoom is een goedaardige tumor in de hypofyse. Deze tumor zorgt voor een overproductie van thyreoïdstimulerend hormoon (TSH). Deze overproductie van TSH kan leiden tot een vergrote schildklier. De constante stimulatie door TSH zorgt ervoor dat de schildklier meer schildklierhormonen produceert, wat leidt tot een vergroting van de schildklier.

Schildklierhormoonresistentie (syndroom van Refetoff)

Het syndroom van Refetoff, ook bekend als 'schildklierhormoonresistentie' (RTH), is een zeldzame erfelijke aandoening waarbij lichaamsweefsels ongevoelig zijn voor schildklierhormoon door een genetische mutatie van de schildklierhormoon-receptor. Symptomen variëren van te langzaam (hypothyreoïdie) tot te snel (hyperthyreoïdie) werkende schildklier, soms zonder klachten. Diagnose is complex en omvat TRH-test en genetisch onderzoek omdat standaard bloedonderzoek geen duidelijk beeld geeft.

Risicofactoren

Een vergrote schildklier kan iedereen treffen. Het kan bij de geboorte aanwezig zijn of je kunt het verwerven. Enkele veel voorkomende risicofactoren voor krop zijn onder meer:

• Een gebrek aan jodium. Mensen die wonen in gebieden waar jodium schaars is en die geen toegang hebben tot jodiumsupplementen, hebben een verhoogd risico op een schildkliervergroting.
• Geslacht. Omdat vrouwen vatbaarder zijn voor schildklieraandoeningen, hebben ze ook meer kans dan mannen om krop te ontwikkelen.
• Leeftijd. Krop komt vaker voor na het veertigste levensjaar.
• Medische voorgeschiedenis. Een persoonlijke of familiale voorgeschiedenis van auto-immuunziekten verhoogt het risico op een vergrote schildklier.
• Zwangerschap en menopauze. Om redenen die niet helemaal duidelijk, treden schildklierproblemen vaker op tijdens de zwangerschap en menopauze.
• Bepaalde medicijnen. Bepaalde medicijnen, waaronder amiodaron en lithium, het verhogen het risico.
• Blootstelling aan straling. Het risico neemt neemt toe als je bestralingen hebt gehad in de nek- of borstregio voor de behandeling van kanker.

Complicaties

Een geringe schildklierzwelling die geen fysieke of cosmetische problemen veroorzaakt, is geen punt van zorg. Maar een forse zwelling kan het moeilijk maken om te ademen of slikken en kan een hoest en heesheid veroorzaken. Krop als gevolg van andere aandoeningen, zoals hypo- of hyperthyroïdie, wordt geassocieerd met een aantal symptomen, variërend van vermoeidheid en gewichtstoename onbedoeld gewichtsverlies, prikkelbaarheid en slaapproblemen.

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk onderzoek en anamnese

De arts kan een vergrote schildklier ontdekken door te voelen in je hals en door je te laten slikken terwijl hij je onderzoekt. In sommige gevallen is de arts ook in staat om de aanwezigheid van knobbels te voelen. Naast lichamelijk onderzoek, zal de arts je allerlei vragen stellen over de klachten die je ervaart. Ook zal hij je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen.

Vervolgonderzoek

Voor het stellen van de diagnose kunnen de volgende onderzoeken zinvol zijn:

• Bloedonderzoek om de schildklierwaarden vast te stellen.
• Bloedonderzoek naar antistoffen om te onderzoeken of een auto-immuunziekte in het spel is.
• Echografie, waarbij de beelden de grootte van je schildklier laat zien en ook kan bekeken worden of de klier knobbeltjes bevat die je arts niet heeft kunnen voelen.
• Een schildklierscan, waarbij je een radioactieve isotoop in de ader krijgt geïnjecteerd en met een speciale camera een foto van je schildklier wordt gemaakt, zodat de vorm, grootte en het functioneren van de schildklier kan worden onderzocht.
• Een (echogeluide) biopsie, waarmee weefselcellen uit de knobbel in de schildklier worden weggenomen voor microscopisch onderzoek.

Vergrote schildklier behandeling

De behandeling van een vergrote schildklier is afhankelijk van de grootte van de zwelling, je symptomen en de onderliggende oorzaak. De volgende behandelingen kunnen overwogen worden:

Wait-and-see-beleid

Als je struma klein is en geen problemen veroorzaakt, en je schildklier bovendien normaal functioneert, kan de arts een afwachtend beleid voorstellen.

Medicijnen

In geval van hypothyreoïdie kun je levothyroxine, een schildklierhormoon, voorgeschreven krijgen. Dit heft de te langzame werking van de schildklier op en er zal minder TSH worden afgegeven, waardoor de zwelling afneemt. Ter behandeling van een schildklierontsteking kan de arts medicijnen voorschrijven. In geval van Hashimoto-thyroïditis zul je schildklierhormonen krijgen.

Operatie

Het verwijderen van (een gedeelte van) de schildklier (thyroïdectomie) is een optie als je een grote struma hebt die ademhalingsmoeilijkheden of slikproblemen veroorzaakt, of in sommige gevallen, als een nodulaire struma hyperthyreoïdie veroorzaakt. Chirurgie is aangewezen in geval van schildklierkanker. Het kan nodig zijn om levothyroxine te nemen na de operatie, afhankelijk van de hoeveelheid schildklier dat is verwijderd.

Radioactief jodium

In sommige gevallen wordt radioactief jodium toegediend voor de behandeling van een overactieve schildklier. Het radioactief jodium wordt oraal ingenomen en bereikt je schildklier door je bloedbaan en vernietigt de schildkliercellen. De behandeling leidt tot een verminderde omvang van de struma, maar uiteindelijk kan het ook een traag werkende schildklier veroorzaken.

Lees verder

• Schildklierklachten: symptomen van aandoeningen schildklier
• Struma (krop): opgezwollen of vergrote schildklier klachten
• Schildklierkanker: symptomen, oorzaak en behandeling
• Schildklierhormoon: behandeling trage schildklier met Thyrax
• Schildklierwaarden: TSH, T3 & T4, normaal, te hoog & te laag