Corticosteroïden en hun werking bij reumatoïde artritis (RA)

Reumatoïde artritis is een auto-immuunziekte. Dat wil zeggen dat het lichaam zijn eigen lichaamscellen aantast. Hoe deze ziekte ontstaat, is nog niet duidelijk, maar het afweersysteem richt zich op de eigen lichaamscellen, waardoor er ontstekingen ontstaan aan de gewrichten. Deze gewrichtsaandoening komt zowel bij vrouwen als bij mannen voor. De ene keer is de aandoening erg actief aanwezig, met veel pijnklachten, en soms zijn er ook rustigere perioden met minder pijnklachten. Om de ontstekingen tegen te gaan en pijnklachten te verminderen kan de arts u corticosteroïden voorschrijven. Een medicijn, waar het lichaamseigen hormoon cortisol aan toegevoegd is.

Inhoud

• De ontdekking van corticosteroïden
• Reumatoïde artritis (RA)
• Behandeling corticosteroïden
• Bijwerkingen van corticosteroïden
• Wisselwerking met andere medicijnen; prednison

De ontdekking van corticosteroïden

De ontdekking van deze hormoonstof staat op naam van Tadeus Richstein. In 1934 besloot hij onderzoek te doen naar een hormoon, dat was gemaakt door het buitenste laagje (de schors) van de bijnieren. Tadeus Richstein ging in eerste instantie ervan uit dat dit om één hormoon ging. Maar na onderzoek kwam hij tot de ontdekking dat dit orgaan meerdere hormonen aanmaakte. Deze groep van verschillende hormonen, gemaakt door de schors van de bijnieren, worden bijnierschorshormonen genoemd, ook wel corticosteroïden. Er zijn twee vormen van corticosteroïden:

1. Glucocorticosteroïden
2. Mineralocorticosteroïden

Cortisol

Uit de eerst groep, de glucocorticosteroïden, komt cortisol. Deze werkzame stof wordt gemaakt uit cholesterol en speelt een rol bij onder andere de vertering van ons eten, het ritme van ons het slapen en wakker worden en het afweersysteem. Ook wordt cortisol gebruikt als ontstekingsremmer. In de lever wordt cortisol omgezet in cortison. Rond 1940 werd ontdekt dat cortison heel erg goed werkt tegen bepaalde vormen van artritis, zoals reumatoïde artritis (RA). Dit is een vorm van reuma. Cortison kan ook nagemaakt worden (synthetische stof).

Reumatoïde artritis (RA)

Bij deze vorm van reuma zijn de aangedane gewrichten en het slijmvlies dat om de gewrichten zit ontstoken. De klachten van reumatoïde artritis zijn onder andere pijn en zwelling van de kleine hand- en voetgewrichten. Na een bedrust of stilzitten kunnen opstartproblemen aanwezig zijn, zoals pijn en stijfheid. De ontstekingen van de gewrichten kunnen in bepaalde perioden heel erg aanwezig zijn, maar reumatoïde artritis kent ook mildere perioden. Naast pijnklachten kan reumatoïde artritis ook zorgen voor een permanente beschadiging aan de gewrichten. Omdat de directe oorzaak van reumatoïde artritis niet bekend is, is de behandeling gericht om ontstekingen te remmen. Hiervoor zijn er twee soorten medicijnen die gebruikt kunnen worden, dat zijn NSAID’s en corticosteroïden (ook wel steroïden genoemd). NSAID’s zijn ontstekingsremmende medicijnen maar waar géén corticosteroïden aan toegevoegd zijn.

Corticosteroïden en het afweersysteem

Deze ontstekingsremmende medicijnen zorgen ervoor dat de aanmaak van prostaglandinen in ons lichaam geremd wordt. Deze stoffen zorgen voor ontstekingen in ons lichaam en door het gebruik van corticosteroïden, wordt deze aanmaak geremd. Daarnaast hebben corticosteroïden nog een effect bij reumatoïde artritis. Doordat deze gewrichtsaandoening eigen cellen aanvalt, speelt het afweersysteem ook een grot rol hierbij. Het valt namelijk ook gezond weefsel aan, in plaats van alleen schadelijke indringers, zoals bacteriën en schimmels. Corticosteroïden hebben een remmend effect op het afweersysteem. In dit geval is dat dus gunstig, omdat het op deze manier minder schade kan aanrichten. De witte bloedcellen hebben als taak om schadelijke stoffen aan te vallen, maar door deze auto-immuunziekte vallen ze ook de goede cellen aan. In het geval van reumatoïde artritis vallen ze de cellen aan, die in en om de gewrichten zitten. Door het gebruik van corticosteroïden wordt deze werking van de witte bloedcellen geremd, en wordt verdere schade voorkomen.

Verschillende soorten corticosteroïden

Corticosteroïden zijn in verschillende soorten en vormen te verkrijgen en ook is er verschil qua naam. Ze zijn verkrijgbaar als merknaam of als stofnaam. Corticosteroïden zijn onder andere verkrijgbaar als capsules, tabletten, crèmes, druppels en injecties. Voorbeelden van geregistreerde corticosteroïden als erkend geneesmiddel zijn:

• Betamethason
• Cortison
• Dexamethason
• Hydrocortison
• Methylprednisolon
• Prednison
• Prednisolon
• Triamcinolon

Behandeling corticosteroïden

Als uw huisarts u corticosteroïden voorschrijft tegen reumatoïde artritis, kan dat zijn als injectievorm of als tabletten. Het hangt ook heel erg af van uw pijnklachten en van de duur van de behandeling. Als er sprake is van één aangedaan gewricht, kan uw huisarts het medicijn in uw gewricht spuiten. Dit geeft meestal hele goede resultaten, zodat het kan blijven bij een kortdurende behandeling. Maar is er sprake van een ernstige vorm van reumatoïde artritis, dan zal de huisarts kiezen voor een tabletvorm. Het gaat dan om een langere periode van behandelen, waarbij de patiënt erbij gebaat is om elke dag een lage dosis binnen te krijgen. Het gebruik van corticosteroïden kan ernstige bijwerkingen veroorzaken, daarom is het heel goed om van tevoren de voordelen en nadelen goed te bespreken met uw huisarts. Ook is het belangrijk om zeer zorgvuldig het voorschrift van uw huisarts op te volgen. Op deze manier kan de arts een goed behandelplan maken dat goed werkt tegen de klachten, maar met zo weinig mogelijk bijwerkingen.

Kortdurende behandeling

Bij reumatoïde artritis kan de pijn ineens sterk opkomen. Dan is de patiënt gebaat bij een snelle verlichting. De huisarts kan in deze gevallen een korte behandeling voorschrijven, waarbij de pijn binnen een dag minder wordt. Deze behandeling duurt een paar dagen en wordt dan ook weer snel afgebouwd. Ook schrijft de arts weleens een kortdurende behandeling voor, als er andere medicijnen worden gebruikt die een langere inwerktijd hebben. Op deze manier kunt u de inwerktijd prettiger doorkomen en kan verdere schade aan de gewrichten voorkomen worden. Ook een injectie met corticosteroïden behoort tot een kortdurende behandeling. Een injectie wordt niet alleen gebruikt bij mensen met reumatoïde artritis, maar wordt ook ingezet bij bijvoorbeeld een slijmbeursontsteking, of acute en chronische peesontstekingen.

Bijwerkingen van corticosteroïden

De bijwerkingen van het gebruik van corticosteroïden verschillen van persoon tot persoon. Het hangt er ook vanaf of de dosis laag gedoseerd is, of hoog gedoseerd. Maximaal 7,5 mg per dag geeft over het algemeen niet veel bijwerkingen. Bij het gebruik van 7,5 mg tot 20 mg per dag en dan een maand lang, neemt de kans op bijwerkingen toe. 20 mg tot 60 mg is hoog gedoseerd en zorgt voor een groot risico op bijwerkingen. Ook oudere mensen hebben meer kans op bijwerkingen.

Veel voorkomende bijwerkingen van het gebruik van corticosteroïden zijn:

• Acne
• Botontkalking (osteoporose)
• Langzame genezing van wondjes
• Nervositeit; zenuwachtig voelen
• Overbeharing of haaruitval
• Rood en een gezwollen gezicht; wordt ook wel vollemaansgezicht genoemd. Komt o.a. voor bij het syndoom van Cushing, doordat de bijnier te veel cortisol aanmaakt.
• Slapeloosheid; moeite om in slaap te komen
• Snel blauwe plekken krijgen
• Spierzwakte van armen en benen
• Stemmingswisselingen
• Toename van gewicht; dit kan komen door het vasthouden van vocht, of door het toenemen van lichaamsvet doordat de eetlust verhoogd wordt.
• Wazig zicht

Kans op bijwerkingen bij hoge doses corticosteroïden:

• Maagzweren of geïrriteerde maag; komt veel voor als er ook gelijktijdig NSAID-medicijnen worden gebruikt.
• Striae (paarse of rode striemen op de huid)
• Hoge bloeddruk
• Hoog bloedsuikergehalte
• Verhoogde kans op infecties

Wisselwerking met andere medicijnen; prednison

Sommige medicijnen hebben een wisselwerking met elkaar. Dat is ook het geval met corticosteroïden. Het is altijd heel belangrijk om tegen uw huisarts te vertellen welke medicijnen u nog meer gebruikt. Als u bijvoorbeeld prednison gebruikt, is dit van invloed op onder andere insuline of tabletten voor suikerziekte. In combinatie met cyclosporine, ook een medicijn dat het afweersysteem afremt, is de kans op een epileptische aanval groter. Niet alleen prednison heeft effect op andere medicijnen. Andere medicijnen kunnen ook effect hebben op de werking van prednison. De geneesmiddelen die effect hebben op prednison zijn:

• Amfotericine B (antischimmelmiddel)
• Oestrogenen; vrouwelijke hormonen die heel belangrijk zijn bij de ontwikkeling van de vrouwelijke geslachtskenmerken, de regeling van de menstruele cyclus en bij zwangerschap.
• Anticonceptiepil (voorbehoedsmiddel om zwangerschap te voorkomen. De pil blokkeert o.a. de eisprong)
• Plaspillen (zorgen voor meer vochtverlies)
• Bloedverdunners (helpen bloedstolling te voorkomen)

Wisselwerking proberen te voorkomen

Om een wisselwerking te voorkomen is het aan te raden om alle medicijnen die u gebruikt door te geven aan uw huisarts. Ook de vrij verkrijgbare medicijnen, zoals de laag gedoseerde paracetamol. Ook deze medicijnen kunnen een ernstige wisselwerking veroorzaken met medicijnen die u op recept voorgeschreven krijgt, zoals corticosteroïden. Neem desnoods uw medicijnen mee naar uw huisarts, zodat er een goede dosering gemaakt kan worden. Op deze manier is de kans klein dat er een wisselwerking plaatsvindt en kunt u toch de medicijnen gebruiken die u nodig heeft.

Lees verder

• Gewrichtsziekten: NSAID-medicijnen en hun werking
• Pijnbestrijding bij pijnlijke en stijve gewrichten
• Natuurlijke methoden bij pijnlijke en stijve gewrichten
• Verschillende vormen van gewrichtsziekten en aandoeningen
• Gewrichtsziekte: lichaamsbeweging en oefeningen gewrichten