Vitamine D-deficiëntie (tekort) en overdosis van vitamine D
Vitamine D is een vetoplosbare vitamine die in het lichaam wordt opgeslagen in het vetweefsel en wordt aangemaakt door blootstelling van de huid aan zonlicht. Deze zogenaamde 'zonlichtvitamine' speelt een cruciale rol bij het bevorderen van een gezonde bot- en skeletfunctie. Daarnaast is vitamine D noodzakelijk voor vele andere belangrijke lichaamsfuncties. Een tekort aan vitamine D kan leiden tot diverse gezondheidsproblemen. Het is dus belangrijk om voldoende vitamine D binnen te krijgen, hetzij via voeding, blootstelling aan zonlicht, of via supplementen. Overdosis vitamine D komt voornamelijk voor door het overmatig gebruik van supplementen, niet door zonlicht of voeding, en kan ook leiden tot gezondheidsproblemen waarvoor medische behandeling nodig is.- Voedingsbronnen
- Functie
- Mechanisme
- Oorzaken
- Risicofactoren
- Risicogroepen
- Soorten
- Aandoeningen en gebrek aan vitamine D
- Omgevingsfactoren en vitamine D-tekort
- Symptomen van vitamine D-tekort
- Diagnose en onderzoeken
- Behandeling van vitamine D-deficiëntie
- Prognose
- Complicaties van vitamine D-tekort
- Preventie
- Overdosis van vitamine D
- Symptomen van vitamine D-toxiciteit
- Effecten van verhoogd calciumgehalte
- Langdurige gevolgen van vitamine D-toxiciteit
- Behandeling van vitamine D-toxiciteit
- Preventie van vitamine D-toxiciteit
- Praktische tips voor het omgaan met vitamine D-deficiëntie
- Bevestig het tekort met een bloedonderzoek
- Gebruik vitamine D-supplementen zoals voorgeschreven
- Zorg voor voldoende zonlicht
- Kies voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamine D
- Combineer vitamine D met calcium
- Beperk risicofactoren voor een tekort
- Beheer onderliggende medische aandoeningen
- Overweeg aangepaste supplementen voor ouderen
- Wees alert op bijwerkingen van een hoge dosering
- Blijf consistent met je aanpak
- Informeer jezelf over seizoensinvloeden
- Zorg voor een gezonde levensstijl
- Ondersteun kinderen met extra aandacht voor vitamine D
- Overleg over langdurig gebruik van medicatie
- Misvattingen rond vitamine D-deficiëntie
- Vitamine D-deficiëntie komt alleen voor in de winter
- Vitamine D-deficiëntie is zeldzaam
- Je kunt geen vitamine D-tekort krijgen als je veel buiten bent
- Vitamine D wordt alleen via zonlicht verkregen
- Vitamine D-deficiëntie heeft altijd zichtbare symptomen
- Vitamine D-supplementen zijn gevaarlijk bij hoge doses
- Vitamine D-deficiëntie is niet ernstig
Veel soorten yoghurt zijn verrijkt met vitamine D / Bron: HealthGauge, Flickr (CC BY-2.0)Voedingsbronnen
Vitamine D kan uit verschillende voedingsbronnen worden verkregen. Goede bronnen zijn vette vis zoals makreel, tonijn, zalm, en sardines, evenals garnalen, margarine, halvarine, runderlever, kaas, champignons en eidooiers. Daarnaast wordt vitamine D vaak toegevoegd aan voedingsmiddelen zoals melk, ontbijtgranen, sinaasappelsap, sojadranken en yoghurt.Functie
Vitamine D, of calciferol, speelt een essentiële rol in het bevorderen van de opname van calcium in het bloed en reguleert de resorptie van fosfaat in het maagdarmkanaal. Deze processen zijn cruciaal voor een gezonde groei en ontwikkeling van botten en tanden. Voldoende vitamine D helpt osteoporose, botfracturen, en andere botziekten zoals rachitis en osteomalacie te voorkomen. Het ondersteunt ook de normale groei van hersencellen en kan helpen de mentale gezondheid bij ouderen te behouden. Vitamine D speelt een rol in de insulineproductie, beschermt tegen hoge bloeddruk (hypertensie), en heeft een preventieve werking tegen hartaandoeningen en kanker. Bij sommige auto-immuunaandoeningen kan vitamine D helpen de frequentie en ernst van ontstekingsreacties te verminderen, wat nuttig kan zijn bij aandoeningen zoals multiple sclerose, psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers), reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen), diabetes mellitus type 1 en type 2 (suikerziekte), en het prikkelbare darmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie). Bovendien blijkt uit studies dat vitamine D-supplementen het aantal astma-aanvallen kunnen verminderen.Mechanisme
Vitamine D is essentieel voor de opname van calcium en fosfaat uit de darm, wat belangrijk is voor de botgezondheid en de spierfunctie. Het lichaam kan vitamine D op twee manieren verkrijgen: door blootstelling aan zonlicht (UVB-stralen) en via voeding (bijvoorbeeld vette vis, lever, eieren, en verrijkte producten).Rol in calcium- en fosfaatmetabolisme
Vitamine D helpt de darmwand bij het absorberen van calcium en fosfaat, twee mineralen die essentieel zijn voor het onderhoud van sterke botten en tanden. Wanneer er onvoldoende vitamine D beschikbaar is, wordt deze opname verminderd, wat kan leiden tot een lager serumcalciumgehalte en verminderde botmineraaldichtheid. Dit verhoogt het risico op fracturen, osteoporose en andere botgerelateerde aandoeningen.
Immuunsysteem en andere functies
Naast de botgezondheid speelt vitamine D ook een cruciale rol in het immuunsysteem. Het helpt bij de regulatie van immuunreacties en heeft invloed op de preventie van auto-immuunziekten, infecties en ontstekingsreacties. Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar de rol van vitamine D in de preventie van aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2, en bepaalde vormen van kanker.
Oorzaken
Vitamine D-tekort ontstaat wanneer het lichaam niet voldoende vitamine D kan produceren of verkrijgen, wat leidt tot een tekort in de bloedspiegels. Dit kan verschillende oorzaken hebben, van onvoldoende zonlicht tot stoornissen in de opname of metabolisatie van vitamine D.Onvoldoende zonlicht
De belangrijkste bron van vitamine D is blootstelling aan zonlicht, met name UVB-straling, die de huid aanzet tot de productie van vitamine D. Een gebrek aan zonlicht, vooral in de wintermaanden of voor mensen die binnenshuis werken, kan leiden tot een onvoldoende vitamine D-aanmaak. Dit is een van de meest voorkomende oorzaken van vitamine D-tekort.
Dieetgebrek
Een voedingspatroon dat arm is aan vitamine D kan bijdragen aan een tekort, vooral bij mensen die geen vette vis, eieren of verrijkte producten consumeren. Vitamine D is een vetoplosbare vitamine, en het is essentieel om voldoende voedselbronnen te hebben, vooral voor mensen die weinig zonlicht krijgen.
Verstoringen in de opname
Bepaalde medische aandoeningen kunnen de opname van vitamine D in de darmen verstoren. Bijvoorbeeld, ziekten zoals coeliakie, de ziekte van Crohn of cystic fibrosis kunnen de efficiëntie van de opname van vitamine D uit de voeding verminderen.
Leeftijd
Met de leeftijd neemt de capaciteit van de huid om vitamine D aan te maken af, wat bijdraagt aan een verhoogd risico op een tekort. Ouderen hebben ook vaker een verminderde voedingstoestand en een afname van de nierfunctie, wat het metabolisme van vitamine D kan beïnvloeden.
Lever- en nierproblemen
De lever en de nieren spelen een cruciale rol bij het omzetten van vitamine D naar zijn actieve vorm. Leverziekten, zoals cirrose, en nierziekten kunnen de omzetting van vitamine D verhinderen, wat kan leiden tot een tekort.
Risicofactoren
Verschillende risicofactoren kunnen het risico op een vitamine D-tekort verhogen. Deze risicofactoren zijn onder andere genetische aanleg, levensstijlkeuzes en gezondheidsomstandigheden die de vitamine D-stofwisseling beïnvloeden.Donkere huidskleur
Mensen met een donkere huid hebben meer melanine, wat de huid minder gevoelig maakt voor de UVB-straling die nodig is voor de aanmaak van vitamine D. Dit verhoogt het risico op een tekort, vooral voor mensen die in gebieden wonen met beperkte zonlichtblootstelling.
Onvoldoende blootstelling aan zonlicht
Mensen die lange tijd binnen blijven, zoals bij langdurig verblijf in kantoren of huizen zonder veel natuurlijk licht, of die vaak zonnebrandcrème gebruiken, hebben een verhoogd risico op vitamine D-tekort. Ook het wonen in noordelijke breedtegraden, waar het zonlicht in de wintermaanden minder sterk is, vergroot het risico.
Roken en alcoholgebruik
Roken en overmatig alcoholgebruik kunnen de opname en het metabolisme van vitamine D verstoren. Roken vermindert de effectiviteit van vitamine D, en alcoholgebruik kan de leverfunctie beschadigen, wat de omzetting van vitamine D beïnvloedt.
Obesitas
Obesitas is een risicofactor voor vitamine D-tekort omdat vitamine D zich ophoopt in vetweefsel, waardoor het minder beschikbaar is voor het lichaam. Patiënten met een BMI hoger dan 30 hebben vaak lagere vitamine D-spiegels.
Risicogroepen
Bepaalde groepen mensen lopen een hoger risico op een vitamine D-tekort vanwege een combinatie van genetische, medische en omgevingsfactoren.Ouderen
Ouderen zijn een risicogroep voor vitamine D-tekort, zowel vanwege een verminderde capaciteit van de huid om vitamine D te produceren als door een mogelijk verminderde inname via de voeding. Bovendien vermindert de nierfunctie met de leeftijd, waardoor de omzetting naar de actieve vorm van vitamine D belemmerd kan worden.
Mensen met een donkere huidskleur
Mensen met een donkere huidskleur hebben een verhoogd risico op vitamine D-tekort vanwege de grotere hoeveelheid melanine in hun huid, wat de productie van vitamine D uit zonlicht vermindert. Dit geldt vooral voor mensen die wonen in gebieden met weinig zonlicht, zoals noordelijke landen.
Patiënten met chronische ziekten
Patiënten met chronische ziekten zoals nierziekte, leverziekte, coeliakie of de ziekte van Crohn lopen een verhoogd risico op vitamine D-tekort. Deze aandoeningen kunnen de opname of omzetting van vitamine D verstoren, wat leidt tot een tekort.
Vrouwen tijdens de zwangerschap
Vrouwen die zwanger zijn, vooral bij een groot aantal zwangerschappen of bij een onvoldoende voedingstoestand, lopen een verhoogd risico op vitamine D-tekort. Het vitamine D-niveau is cruciaal voor de gezondheid van zowel de moeder als het kind, en een tekort kan leiden tot complicaties zoals pre-eclampsie of een verhoogd risico op infecties.
Soorten
Vitamine D komt in twee vormen voor: vitamine D2 en D3.- Vitamine D2 (ergocalciferol) wordt gevormd uit ergosterol (provitamine D2) door blootstelling aan UV-licht.
- Vitamine D3 (cholecalciferol) is van dierlijke oorsprong en wordt geproduceerd in de huid door blootstelling aan zonlicht.
Aandoeningen en gebrek aan vitamine D
Een tekort aan vitamine D kan veroorzaakt worden door verschillende aandoeningen en omstandigheden:Omzetting naar de actieve vorm van vitamine D
De omzetting van vitamine D naar zijn actieve vorm gebeurt in de lever en nieren. Bij ouderen of mensen met leveraandoeningen en nierziekten kan deze omzetting verminderd zijn, wat het risico op een vitamine D-tekort vergroot.
Opnameproblemen
Ziekten van de darmen of longen kunnen de opname van vitamine D verstoren. Voorbeelden zijn de ziekte van Crohn (met symptomen zoals diarree en buikpijn), mucoviscidose (taaislijmziekte met verstoppingen) en coeliakie (glutenintolerantie).
Andere aandoeningen en behandelingen
Andere aandoeningen en medische behandelingen die kunnen bijdragen aan een vitamine D-tekort zijn onder andere:
- Melkallergie
- Lymfoom
- Maag-bypassoperatie
- Hyperparathyreoïdie (overactieve bijschildklier)
- Osteoporose (verlies van botmassa)
- Sarcoïdose (aandoening met granulomen in verschillende organen)
- Tuberculose (longinfectie)
- Histoplasmose (schimmelinfectie met longproblemen)
Omgevingsfactoren en vitamine D-tekort
Bepaalde omgevingsfactoren kunnen ook bijdragen aan een vitamine D-tekort:Borstvoeding
Borstvoeding bevat van nature weinig vitamine D. Artsen adviseren vaak vitamine D-druppels aan om een tekort te voorkomen.
Donkere huidskleur
Mensen met een donkere huid hebben meer melanine, wat de productie van vitamine D door blootstelling aan zonlicht vermindert. Ze moeten zich daarom langer blootstellen aan zonlicht om voldoende vitamine D aan te maken. Dit geldt vooral voor ouderen met een donkere huid.
Medicatie
Bepaalde medicijnen kunnen de omzetting of absorptie van vitamine D verstoren. Voorbeelden zijn cholestyramine (een cholesterolverlagend medicijn), antiseptische geneesmiddelen, glucocorticoïden, antimycotica (tegen schimmels) en HIV/AIDS-medicijnen.
Omgevingstemperatuur
Een warme huid absorbeert zonnestralen beter dan een koele of koude huid, wat de vitamine D-productie bevordert.
Onvoldoende blootstelling aan zonlicht
Gebrek aan blootstelling aan zonlicht kan ontstaan door langdurig binnenshuis zijn, religieuze kleding, of andere omstandigheden die het mogelijk maken om minder buiten te komen.
Overmatig gebruik van zonnebrandcrème remt de opname van vitamine D / Bron: Dimitrisvetsikas1969, PixabayHoewel het zeldzaam is, kan overmatig gebruik van zonnebrandcrème de opname van vitamine D remmen.
Strikt veganistisch dieet
Veel natuurlijke bronnen van vitamine D zijn van dierlijke oorsprong, waardoor mensen met een strikt veganistisch dieet extra aandacht moeten besteden aan hun vitamine D-inname.
Zwaarlijvigheid
Bij zwaarlijvige mensen (met een BMI hoger dan 30) is vaak een lager vitamine D-niveau in het bloed aanwezig.
Symptomen van vitamine D-tekort
Een tekort aan vitamine D kan lange tijd zonder duidelijke symptomen blijven, maar kan op termijn ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken.Kinderen
Bij kinderen kan een tekort aan vitamine D leiden tot rachitis, wat resulteert in zachte botten, vertraagde groei, en skeletafwijkingen zoals verbrede polsen en enkels en kromming van de onderste ledematen.
Volwassenen
Bij volwassenen kan een tekort aan vitamine D leiden tot spierpijn, spierzwakte, botpijn, rugpijn, en frequente botfracturen. Deze aandoening staat bekend als 'osteomalacie'. Vaak ligt er een secundaire oorzaak aan ten grondslag, zoals een chronische darmaandoening of nierziekte.
Diagnose en onderzoeken
Zwangere vrouwen moeten meer vitamine D innemen / Bron: PublicDomainPictures, PixabayDe aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine D varieert met de leeftijd. Voor de meeste mensen is 10 microgram per dag aanbevolen. Zeventigplussers, zwangere vrouwen, jonge kinderen en andere risicogroepen hebben mogelijk een hogere inname nodig.
Diagnostisch onderzoek
Een bloedtest kan helpen bij het identificeren van een vitamine D-tekort. Een vitamine D-niveau van 20 tot 50 nanogram per milliliter (ng/ml) wordt als normaal beschouwd. Een waarde onder de 12 ng/ml wijst op een tekort. Behandelingen worden vaak overwogen bij niveaus van 20 ng/ml of lager.
Behandeling van vitamine D-deficiëntie
Er zijn drie hoofdmethoden om vitamine D-tekort te behandelen: via blootstelling aan zonlicht, via voeding, of via supplementen. Voor mensen met specifieke medische aandoeningen kunnen supplementen vaak noodzakelijk zijn. Een adequate blootstelling aan zonlicht en opname via voeding zijn belangrijke preventieve maatregelen.Prognose
De prognose van vitamine D-tekort hangt af van de ernst van het tekort, de oorzaak ervan en hoe snel de behandeling wordt gestart.Zonder behandeling
Bij onbehandeld vitamine D-tekort kunnen ernstige gezondheidsproblemen optreden, zoals osteoporose, osteomalacie, spierzwakte en verhoogde kans op botbreuken. Ook kan het immuunsysteem verzwakken, wat het risico op infecties verhoogt.
Met behandeling
Vitamine D-tekort is goed te behandelen met suppletie en/of aanpassingen in de levensstijl, zoals meer zonlichtblootstelling en voedingsaanpassingen. Met een tijdige behandeling kunnen de symptomen snel verbeteren, en wordt het risico op de bovengenoemde complicaties aanzienlijk verlaagd.
Langdurig tekort
Bij langdurig onbehandeld vitamine D-tekort kan de botdichtheid verminderen, wat leidt tot osteoporose of osteomalacie. Dit kan de mobiliteit beperken en het risico op fracturen verhogen. In ernstige gevallen kan het tekort ook leiden tot hartproblemen en auto-immuunziekten.
Complicaties van vitamine D-tekort
Lage vitamine D-niveaus zijn geassocieerd met verschillende complicaties:- Cognitieve stoornissen bij ouderen
- Diabetes mellitus type 1 en 2
- Verhoogd risico op overlijden door hart- en vaatziekten
- Verminderd uithoudingsvermogen
- Ernstige astma bij kinderen
- Glucose-intolerantie
- Hypertensie (hoge bloeddruk)
- Hypocalciëmie (laag calciumgehalte in het bloed): Dit kan leiden tot spierkrampen, zenuw- of spierschade, gevoelloosheid en tintelingen in de vingers en tenen, hartritmestoornissen, angst, depressie, en prikkelbaarheid.
- Kanker
- Multiple sclerose
- Onverklaarbare onvruchtbaarheid
- Parodontale ziekten (tandaandoeningen), vooral bij volwassenen ouder dan vijftig jaar
- Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
- Uitputting (zelfs bij voldoende slaap)
Preventie
Preventie van vitamine D-tekort richt zich voornamelijk op het bevorderen van voldoende zonlichtblootstelling, een evenwichtig voedingspatroon en waar nodig vitamine D-suppletie.Zonlichtblootstelling
Het krijgen van voldoende zonlicht is de meest effectieve manier om vitamine D te verkrijgen. Het wordt aanbevolen om dagelijks 10-30 minuten buiten te zijn in de zon, afhankelijk van de huidskleur, locatie en seizoen. Het is belangrijk om voorzichtig te zijn met blootstelling aan de zon om het risico op huidkanker te beperken.
Voedingsaanpassingen
Een evenwichtig voedingspatroon met voldoende vitamine D-rijke voedingsmiddelen zoals vette vis (zoals zalm, makreel), eieren en verrijkte producten kan helpen het tekort te voorkomen. Ook vitamine D-supplementen kunnen nuttig zijn, vooral voor risicogroepen.
Vitamine D-suppletie
Voor mensen die een verhoogd risico op een tekort hebben of al een tekort vertonen, kan vitamine D-suppletie noodzakelijk zijn. De aanbevolen dosis varieert op basis van leeftijd, gezondheidstoestand en blootstelling aan zonlicht, maar de meeste volwassenen hebben dagelijks 800 tot 1000 IU vitamine D nodig om een gezond niveau te behouden.
Regelmatige controle
Regelmatige controle van vitamine D-niveaus is belangrijk voor mensen die een verhoogd risico lopen op een tekort, zoals ouderen, mensen met een donkere huidskleur of patiënten met chronische ziekten. Op deze manier kan tijdig worden ingegrepen om verdere gezondheidsproblemen te voorkomen.
