Genua valga (X-benen): Naar binnen geknikte knieën

Genua valga is een aandoening waarbij de knieën elkaar raken, maar de enkels niet. Door de naar binnen geknikte knieën krijgen de benen een X-vorm, waardoor de afwijking ook bekend staat als X-benen. In de meeste gevallen verschijnt deze aandoening in de kindertijd en verdwijnt deze aandoening vanzelf. Soms gebeurt dit echter niet. Door de skeletafwijking ontstaat mogelijk een veranderde loopgang hetgeen resulteert in pijn en andere symptomen. Diverse behandelingsopties zijn beschikbaar voor het verlichten van de meeste symptomen. Een behandeling voor genua valga is noodzakelijk daar anders botproblemen tot stand komen. X-benen zijn tot slot niet te voorkomen.

• Synoniemen van genua valga
• Epidemiologie van aandoening
• Oorzaken van naar binnen geknikte knieën
• Risicofactoren
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van standsafwijking van de benen
• Prognose van X-benen

Synoniemen van genua valga

De afwijkende stand van de benen wordt ook aangeduid als:

• bakkersbenen
• X-benen

In het enkelvoud is de aandoening bekend als genu valgum’ en ‘genu introrsum’.

Epidemiologie van aandoening

Deze aandoening komt vrij vaak voor en treft meer dan één op de vijf driejarigen. Bij de meeste jonge kinderen corrigeert de aandoening zich vanzelf. Slechts één procent van de zevenjarigen is nog steeds getroffen.

Oorzaken van naar binnen geknikte knieën

Genua valga is meestal aangeboren als geïsoleerde fysiologische skeletafwijking, hetgeen herstelt bij het verouderen. De natuurlijke X-stand is namelijk aanwezig bij kinderen tussen de twee en zes jaar oud. X-benen komen ook voor bij een erfelijke aandoening. Genua valga is dan meestal eveneens aangeboren maar deze standsafwijking van de benen verdwijnt dan niet. Af en toe komt de skeletafwijking tot stand op latere leeftijd.

Risicofactoren

Risicofactoren voor genua valga zijn onder meer:

• artrose (reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen)
• artritis (gewrichtsontsteking), vooral in de knie
• een botinfectie
• een letsel, breukof ziekte aan het been of de knie
• een tekort aan vitamine D (vitamine D-deficiëntie) en calcium (hypocalciëmie)
• een verkeerde manier van kruipen (bij baby’s)
• een verkromming van het dijbeen
• een verkromming van het scheenbeen
• genetische aandoeningen en stofwisselingsaandoeningen zoals:
• het Carpenter-syndroom: ziekte met afwijkingen aan schedel en skelet
• het Morquio-syndroom: aandoening met afwijkingen aan gezicht en skelet
• het nail patella syndroom: ziekte met afwijkingen aan nagels en knieschijven
• homocystinurie: erfelijke stofwisselingsaandoening
• lamellaire ichthyosis: huidaandoening met schubben op huid
• Schnyder kristallijn corneadystrofie in de ogen
• ziekte van Camurati-Engelmann: botaandoening
• groeiafwijkingen
• het aannemen van een W-zit (bij kinderen)
• hypermobiliteit (erg soepele gewrichten met gewrichtspijn)
• rachitis (tekort aan vitamine D, calcium of fosfaat)
• zwaarlijvigheid

Symptomen

Wanneer een patiënt met genua valga de knieën tegen elkaar plaatst, is een aanzienlijke opening aanwezig tussen de enkels. De knieën lijken naar elkaar toe te duwen. De loopgang van een patiënt is eveneens aangetast, daar hij zal proberen om het gebrek aan de ruimte tussen de knieën te compenseren. De veranderde gang veroorzaakt bijkomende symptomen zoals:
gebrek aan evenwicht bij het staan

• pijn in de enkels (enkelpijn)
• pijn in de heupen (heuppijn)
• pijn in de knie (kniepijn)
• pijn in voeten (voetpijn)
• stijve gewrichten (gewrichtsstijfheid)
• zwakte tijdens het lopen

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek

Naar binnen geknikte knieën zijn gebruikelijk bij jonge kinderen in de vroege ontwikkeling. Bijgevolg gebeurt de diagnose dan niet. Pas bij oudere kinderen en volwassenen probeert de arts de oorzaak van de X-benen te achterhalen. De oorzaak bepaalt of een corrigerende behandeling nodig is. De arts doorloopt de medische geschiedenis van een patiënt en stelt vragen over de familiegeschiedenis en andere bekende reeds bestaande aandoeningen die mogelijk leiden tot X-benen. De arts bevraagt de patiënt eveneens over eventueel andere aanwezige klachten, zoals pijn.

Lichamelijk onderzoek

De arts bekijkt bij het lichamelijk onderzoek:

• de aanwezigheid van ongelijkmatige slijtagepatronen op de schoenzolen
• de knieuitlijning bij het staan
• de lengte van de benen en het eventuele verschil daartussen
• de loopgang

Diagnostisch onderzoek

In sommige gevallen besluit de arts om een MRI-scan of röntgenfoto te bestellen om de botstructuur te onderzoeken en te kijken hoeveel afwijking in de stand van het been aanwezig is.

Behandeling van standsafwijking van de benen

De behandeling van genua valga hangt grotendeels af van de oorzaak en de ernst van de aandoening.

Chirurgie

Chirurgie is inzetbaar bij patiënten met zeer ernstige X-benen waarbij oefeningen en gewichtsverlies de pijn niet verlichten. Een chirurg gebruikt geleide groeichirurgie bij kinderen met genua valga. Hierbij plaatst hij een klein stukje metaal in de knie. Door middel van deze metalen plaat is het bot in staat om in de juiste richting te groeien. Zodra het bot op de juiste positie staat, verwijdert de arts de metalen plaat. Bij volwassenen en oudere tieners gebruikt de arts een osteotomie, de medische term voor ‘chirurgische opening van de botten’. Net zoals bij geleide groeichirurgie, plaatst de chirurg bij een osteotomie een kleine metalen plaat in de knie. De plaat wordt gebruikt als een permanente beugel om de knie in de goede positie te houden en verwijdert de arts niet. In zeldzame gevallen is een knievervangende operatie nodig. Het chirurgisch plaatsen van een kunstknie (knieprothese) verhelpt de aandoening volledig.

Gewichtsverlies

Overgewicht is een risicofactor voor X-benen. Het extra gewicht zorgt namelijk voor extra druk op de benen en knieën, waardoor de aandoening verergert. Daarom is het aanbevolen om gewicht te verliezen bij zwaarlijvigheid in door een combinatie van een aangepaste voedingsstijl en lichaamsbeweging.

Medicijnen en supplementen

De arts behandelt de eventueel onderliggende ziekte van de naar binnen gedraaide knieën. Dit gebeurt met medicatie en supplementen.

Regelmatige lichaamsbeweging

Een fysiotherapeut adviseert de patiënt op basis van de loopgang over eenvoudige rek- en gewichtsoefeningen. Hierdoor versterken de spieren van de benen en is het mogelijk om de knieën op één lijn te brengen.

Steunzolen

Steunzolen (podotherapeutische zolen) in stevige schoenen corrigeren de loopgang van een patiënt of corrigeren de manier waarop de voeten de grond raken bij het lopen of rennen. Dit is vooral nuttig voor patiënten met genua valga waarbij een lengteverschil tussen de benen aanwezig is. Sommige kinderen dragen spalken of andere orthopedische hulpmiddelen om de botten te helpen groeien in de juiste positie. Soms dragen kinderen enkel deze orthopedische aanpassingen maar het is ook mogelijk dat ze deze in combinatie met steunzolen dragen.

Prognose van X-benen

Bij het merendeel van de patiënten gevallen met genua valga verdwijnt de aandoening spontaan voordat een kind de adolescentie bereikt. Voor oudere kinderen en volwassenen verlicht fysiotherapie de meeste klachten. Sommige patiënten zijn gebaat met orthopedische hulpmiddelen of inlegzolen. In ernstige gevallen is een operatie noodzakelijk, maar dit is meestal een laatste redmiddel, omdat andere therapieën vaak effectief zijn bij de behandeling van X-benen. Het is belangrijk om de naar binnen geknikte knieën te behandelen bij volwassenen en oudere kinderen. Onbehandeld leidt het namelijk tot verdere gezondheidsproblemen aan de gewrichten en spieren, zoals osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken).

Lees verder

• Genua vara (O-benen): Naar buiten geknikte knieën
• Kniepijn: Oorzaken pijnlijke knie (pijn aan kniegewricht)