Oogproblemen bij de auto-immuunaandoening lupus

Systemische lupus erythematosus is een chronische auto-immuunziekte die elk lichaamsdeel mogelijk treft. Lupus tast meestal het hart, de gewrichten, de huid, de longen, de bloedvaten, de nieren en het centrale zenuwstelsel aan, maar soms zijn de ogen ook getroffen. Het klinische verloop is onvoorspelbaar en kenmerkt zich door perioden van remissies en opflakkeringen, die acuut of chronisch zijn. Wanneer de ogen aangetast zijn, ontstaan mogelijk veranderingen in de huid rond de oogleden, droge ogen, een ontsteking van de witte buitenste laag van de oogbal, veranderingen van de bloedvaten in het netvlies en schade aan de zenuwen die de oogbeweging regelen en zorgen voor het gezichtsvermogen.

• Bloedvatveranderingen in het netvlies
• Droge ogen en systemische lupus erythematosus
• Huiduitslag rond de oogleden
• Scleritis (ontsteking van buitenste laag van het oog)
• Zenuwschade aan ogen door lupus
• Optische neuritis
• Optische neuropathie
• Zenuwen van oogspieren
• Bijwerkingen van bepaalde lupusmedicijnen

Bloedvatveranderingen in het netvlies

Dit is de meest voorkomende vorm van oogbetrokkenheid bij lupus. Bloedvatveranderingen van het netvlies zijn het gevolg van een gebrek aan voldoende bloedtoevoer naar dit delicate weefsel. Dit veroorzaakt mogelijk een mild tot ernstig verminderd zicht. Voor patiënten met ernstige retinale vasculaire aandoeningen (bloedvatveranderingen in het netvlies) is de prognose voor het gezichtsvermogen slecht. Retinale aderocclusies (blokkades) en occlusies van de retinale arterie komen ook voor, maar deze complicaties zijn zeldzaam en lijken meer verband te houden met lupus waarbij het centrale zenuwstelsel aangetast is. De choroïdale laag van het oog, het voedende weefsel onder het netvlies, is soms ook getroffen door lupus, maar dit is zeer ongebruikelijk. Hierbij is dan te veel vloeistof tussen de netvlieslagen aanwezig.

Droge ogen en systemische lupus erythematosus

Ongeveer één op de vijf patiënten met lupus heeft ook het secundaire syndroom van Sjögren, een aandoening waarbij de traanklieren onvoldoende tranen produceren om de ogen te bevochtigen en te voeden. De andere vochtproducerende klieren worden op dezelfde manier aangetast. Typische symptomen zijn geïrriteerde, gruizige, krassende of brandende ogen, een zanderig gevoel in de ogen, overmatig tranende ogen en wazig zien. Bij ernstige droge ogen ontstaat schade aan het vooroppervlak van het oog hetgeen leidt tot een verminderd gezichtsvermogen.

Huiduitslag rond de oogleden

Meestal tast discoïde lupus erythematosus, een vorm van cutane (huid) lupus, de huid rond de oogleden aan. De huidletsels rond de oogleden zijn goed gedefinieerd, een beetje verhoogd, schilferig en misvormd (atrofisch). Er zijn meestal geen symptomen, maar af en toe ervaart de patiënt brandende en jeukende gevoelens. De littekens resulteren in misvormingen langs de ooglidrand. De huiduitslag verschijnt meestal in gebieden die worden blootgesteld aan zonlicht. De blootstelling aan sigarettenrook, zelfs passief roken, speelt ook een rol in de aandoening. De huiduitslag reageert meestal goed op de behandeling met orale (via de mond ingenomen) steroïden.

Scleritis (ontsteking van buitenste laag van het oog)

Scleritis is een pijnlijke oogaandoening die het gevolg is van een ontsteking in de witte oogrok (buitenste laag) van het oog. De patiënt kampt naast de oogpijn ook met rode ogen. Scleritis komt voor bij ongeveer één procent van de patiënten met lupus en is soms het eerste teken van de ziekte. Scleritis behandelt de oogarts met orale en lokale steroïden en niet-steroïde ontstekingsremmende geneesmiddelen.

Zenuwschade aan ogen door lupus

Optische neuritis

Af en toe ontwikkelen sommige patiënten met lupus optische neuritis (oogzenuwontsteking). Bij optische neuritis ontstaat een ontsteking van de bedekking rond de oogzenuw. Meestal wordt slechts één oog aangetast. Soms is er ernstige schade aan het gezichtsvermogen. Optische neuritis gerelateerd aan lupus veroorzaakt vaak atrofie van de oogzenuw.

Optische neuropathie

Lupus optische neuropathie komt voor bij ongeveer twee procent van de patiënten met lupus. Optische neuropathie treedt op wanneer de bloedvaten die de oogzenuw voeden, geblokkeerd zijn. Hierdoor ontstaat een soort beroerte in het oog (ooginfarct: afsluiting van bloedvaten in het netvlies). Dit is een zeer ernstige aandoening die een snelle behandeling vereist. De schade aan de visuele zenuwvezels in de hersenen veroorzaakt soms ook hallucinaties en een verlies van het perifere gezichtsvermogen en/of een verlies van het centrale gezichtsvermogen.

Zenuwen van oogspieren

Wanneer schade of een verlamming ontstaat aan zenuwen die de oogspieren reguleren, resulteert dit in dubbelzien, slechte oogbewegingen, een slechte oogpositie, slechte pupilreflexen en hangende oogleden.

Bijwerkingen van bepaalde lupusmedicijnen

Sommige medicijnen die de arts voorschrijft voor de behandeling van lupus, hebben mogelijk effect op de ogen. Vooral hydroxychloroquine (Plaquenil®) is giftig voor het netvlies, en dan vooral wanneer hoge doseringen nodig zijn. Jaarlijkse uitgebreide oogonderzoeken zijn aanbevolen voor patiënten met lupus, vooral voor iedereen die Plaquenil gebruikt. Als voorzorgsmaatregel moeten patiënten die Plaquenil krijgen, een oogonderzoek krijgen vóór (of kort na) het starten van het geneesmiddel en jaarlijks een oogarts bezoeken. Langdurige Plaquenil-gebruikers die hoge doses gebruiken, moeten de gezondheid van de ogen regelmatig laten controleren om netvliesproblemen bij langdurig gebruik te voorkomen.

Lees verder

• Systemische lupus erythematosus (SLE): Auto-immuunaandoening
• Chronische discoïde lupus erythematosus: Huidaandoening
• Subacute cutane lupus erythematosus: Huidziekte met letsels
• Auto-immuunaandoening: Lichaam tast eigen immuunsysteem aan
• Oogzenuwontsteking: Verlies gezichtsvermogen