Glioblastoom: Agressieve hersentumor (kanker aan hersenen)

Glioblastomen (glioblastoma multiforme, GBM) zijn uiterst agressieve hersentumoren die beginnen in de hersenen. De symptomen van een glioblastoom zijn aanvankelijk vaak niet-specifiek, zoals hoofdpijn, persoonlijkheidsveranderingen en misselijkheid. Naarmate de tumor zich ontwikkelt, breiden de symptomen zich snel uit en verergeren ze. De behandeling van deze agressieve hersentumor omvat vaak chirurgische verwijdering van de tumor, radiotherapie en/of chemotherapie. Ondanks intensieve behandeling keert de tumor vaak snel terug, en de vooruitzichten voor patiënten zijn doorgaans slecht.

• Epidemiologie van glioblastoom
• Mechanisme
• Oorzaken van glioblastoma multiforme
• Nieuwe tumor
• Secundaire tumor
• Risicofactoren
• Genetische aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van glioblastoom
• Prognose van glioblastoom
• Complicaties van glioblastomen
• Complicaties door de tumor
• Complicaties door de behandeling
• Preventie van glioblastomen
• Praktische tips voor het omgaan met glioblastoom
• Volg je behandelplan nauwkeurig
• Neem voldoende rust en slaap
• Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon
• Vraag om emotionele steun
• Blijf actief, indien mogelijk
• Houd je arts op de hoogte van nieuwe symptomen
• Zorg voor een veilige omgeving
• Regel praktische zaken
• Misvattingen rond glioblastoom
• Een glioblastoom is altijd fataal binnen een korte tijd
• Glioblastomen kunnen niet worden behandeld
• Glioblastomen ontstaan altijd uit een ander soort hersentumor
• Glioblastomen kunnen worden genezen met chirurgie
• Een glioblastoom kan altijd volledig worden gedetecteerd met beeldvorming
• Alleen oudere mensen krijgen een glioblastoom
• Er is geen hoop voor patiënten met een glioblastoom

Epidemiologie van glioblastoom

Glioblastoom is een agressieve en snelgroeiende vorm van hersenkanker, die vooral voorkomt bij volwassenen. Het wordt beschouwd als de meest voorkomende en dodelijkste primaire hersentumor, goed voor ongeveer 15% van alle primaire hersentumoren. Glioblastomen zijn relatief zeldzaam, maar de incidentie neemt toe naarmate de leeftijd vordert, met een piek tussen de 45 en 70 jaar.

Prevalentie van glioblastoom
De jaarlijkse incidentie van glioblastoom wordt geschat op ongeveer 3-4 gevallen per 100.000 mensen in de algemene bevolking. In de Verenigde Staten wordt jaarlijks bij ongeveer 12.000 mensen de diagnose glioblastoom gesteld. De prevalentie varieert wereldwijd, met hogere incidenties gerapporteerd in ontwikkelde landen.

Risico's bij geslacht en leeftijd
Glioblastoom komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, hoewel het verschil klein is. De meeste gevallen worden gediagnosticeerd bij volwassenen van middelbare leeftijd en ouderen, hoewel glioblastomen ook bij jongere mensen kunnen voorkomen, zij het zeldzamer.

Verhoogde incidentie bij bepaalde genetische aandoeningen
Er zijn aanwijzingen dat bepaalde genetische syndromen, zoals neurofibromatose type 1 (NF1) en Li-Fraumeni-syndroom, het risico op glioblastoom kunnen verhogen. Deze aandoeningen worden gekarakteriseerd door mutaties die de celdeling en -groei reguleren, wat kan bijdragen aan de ontwikkeling van tumoren.

Mechanisme

Glioblastomen ontstaan uit astrocyten, een type gliacel in de hersenen die verantwoordelijk is voor ondersteuning en voeding van neuronen. De tumor wordt gekarakteriseerd door snelgroeiende cellen die ongecontroleerd delen en zich in de hersenen verspreiden, waardoor het moeilijk is om de tumor volledig te verwijderen.

Cellulaire oorsprong en groei
Glioblastomen ontstaan uit de vroegere stadia van astrocyten en vertonen een complex patroon van mutaties die de groei van cellen bevorderen. De tumor groeit snel door veranderingen in de genetische structuur van de cellen, die betrokken zijn bij celdeling, apoptose (geprogrammeerde celdood) en het vasculaire systeem.

Angiogenese in glioblastomen
Glioblastomen stimuleren de vorming van nieuwe bloedvaten, een proces dat angiogenese wordt genoemd. Dit helpt de tumor snel te groeien en te overleven, omdat nieuwe bloedvaten de benodigde zuurstof en voedingsstoffen leveren. De intensieve angiogenese maakt de tumor moeilijker te behandelen met traditionele chemotherapie en bestraling.

Tumorheterogeniteit
Glioblastomen vertonen een hoge mate van tumorheterogeniteit, wat betekent dat de cellen binnen de tumor zeer verschillend van elkaar kunnen zijn. Dit maakt het moeilijk om een behandeling te vinden die effectief is voor de gehele tumor, aangezien de verschillende celtypen resistent kunnen zijn tegen verschillende therapieën.

Oorzaken van glioblastoma multiforme

De exacte oorzaak van glioblastomen is nog niet volledig begrepen (anno augustus 2024). Glioblastomen zijn kwaadaardige tumoren van graad IV, wat betekent dat ze bijzonder agressief zijn. De tumorcellen reproduceren en delen zich snel, vaak gevoed door een uitgebreide en abnormale bloedtoevoer. Glioblastomen bestaan voornamelijk uit abnormale astrocytische cellen (astrocyten) en bevatten ook een mix van andere celtypen en gebieden van necrose (dode cellen). Deze tumoren zijn infiltratief en kunnen omliggende hersengebieden binnendringen en zich via het corpus callosum naar de andere zijde van de hersenen verspreiden. Verspreiding buiten de hersenen is uiterst zeldzaam.

Nieuwe tumor

Glioblastomen kunnen de novo ontstaan, wat betekent dat ze beginnen als een graad IV-tumor zonder een voorgeschiedenis van een laaggradige tumor. De novo-glioblastomen zijn de meest voorkomende vorm en worden vaak aangetroffen bij oudere volwassenen. Deze tumoren zijn bijzonder agressief.

Secundaire tumor

Secundaire glioblastomen ontstaan uit eerder bestaande laaggradige astrocytische tumoren (graad II of graad III). Hoewel secundaire glioblastomen vaak langzamer groeien dan de novo-tumoren, kunnen ze na verloop van tijd progressief agressief worden.

Risicofactoren

Genetische aandoeningen

Bepaalde genetische aandoeningen verhogen het risico op het ontwikkelen van een glioblastoom, hoewel deze aandoeningen niet altijd tot deze tumor leiden. De volgende genetische aandoeningen worden geassocieerd met een verhoogd risico op glioblastomen:

• Li-Fraumeni-syndroom (verhoogd risico op meerdere vormen van kanker)
• Turcot-syndroom (gekenmerkt door neurologische symptomen en darmproblemen)
• Neurofibromatose (aandoening met tumoren op huid en in de ogen)
• Tubereuze sclerose (aandoening gekenmerkt door tumoren in de hersenen, huid en nieren)
• Virussen zoals SV40, HHV-6, en cytomegalovirus zijn ook in verband gebracht met glioblastomen.

Omgevingsfactoren

Bepaalde omgevingsfactoren kunnen het risico op glioblastomen verhogen:

• Blootstelling aan pesticiden
• Blootstelling aan rook
• Eerdere radiotherapie
• Werken in de productie van rubber
• Werken in de raffinage van aardolie

Risicogroepen

Glioblastoom komt vaker voor in bepaalde risicogroepen, met name in volwassenen van middelbare leeftijd en ouderen. Echter, genetische predisposities en eerdere blootstelling aan risicofactoren kunnen de kans op het ontwikkelen van glioblastoom vergroten.

Volwassenen tussen 45 en 70 jaar
Glioblastoom wordt het vaakst gediagnosticeerd bij volwassenen van middelbare leeftijd. De incidentie stijgt met de leeftijd, met een piek rond de leeftijd van 60 jaar. Het is zeldzaam bij kinderen, maar er komen wel gevallen voor bij jongere volwassenen.

Mannen en vrouwen
Mannen hebben een iets hoger risico om een glioblastoom te ontwikkelen dan vrouwen. Dit kan te maken hebben met genetische of hormonale verschillen, hoewel het exacte mechanisme nog niet volledig begrepen is.

Genetische aandoeningen en erfelijkheid
Mensen met bepaalde genetische syndromen, zoals neurofibromatose type 1, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van glioblastoom. Dit komt doordat de genen die betrokken zijn bij deze aandoeningen vaak het celgroei- en reparatieproces verstoren, wat tumorgroei bevordert.

Symptomen

Glioblastomen veroorzaken vaak snel symptomen door de groei van de tumor die druk uitoefent op de hersenen of door het oedeem (vochtophoping) rond de tumor, wat leidt tot zwelling van de hersenen. De symptomen zijn afhankelijk van de locatie van de tumor. Veel voorkomende symptomen zijn onder andere epileptische aanvallen, hoofdpijn, misselijkheid en braken, geheugenverlies, veranderingen in de persoonlijkheid, stemming, of concentratie, en gelokaliseerde neurologische symptomen zoals gevoelsuitval, zwakte aan één kant van het lichaam, spraak- en taalproblemen, en oogproblemen.

Alarmsymptomen

Glioblastomen kunnen zich geleidelijk ontwikkelen en worden vaak pas in een later stadium gediagnosticeerd wanneer de symptomen duidelijker worden. Het herkennen van alarmsymptomen is belangrijk voor vroegtijdige detectie.

Hoofdpijn en misselijkheid
Een van de eerste symptomen van een glioblastoom kan een plotselinge, aanhoudende hoofdpijn zijn, vaak gepaard met misselijkheid en braken. Dit kan wijzen op verhoogde intracraniale druk als gevolg van de groei van de tumor.

Neurologische symptomen
Afhankelijk van de locatie van de tumor kunnen andere neurologische symptomen optreden, zoals verwardheid, geheugenverlies, spraakproblemen, of verlies van motorische functie aan één kant van het lichaam.

Seizures (stuipen)
In sommige gevallen kunnen patiënten met een glioblastoom epileptische aanvallen ervaren, wat een gevolg kan zijn van de tumor die het zenuwstelsel verstoort.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van een glioblastoom wordt meestal gesteld door een combinatie van een CT-scan en een MRI-scan. Bevestiging van de diagnose gebeurt vaak door middel van een weefselbiopsie.

Behandeling van glioblastoom

De behandeling van glioblastomen bestaat meestal uit een combinatie van chirurgie, chemotherapie en radiotherapie. Het medicijn temozolomide is vaak een onderdeel van de chemotherapie. Hooggedoseerde steroïden worden ingezet om de zwelling in de hersenen te verminderen en de symptomen te verlichten.

Prognose van glioblastoom

Glioblastomen neigen ernaar om snel terug te keren (herhaling van kanker), zelfs na intensieve behandeling. Ondanks succesvolle verwijdering van de tumor tijdens een operatie blijven vaak onzichtbare kankercellen achter die zich blijven vermenigvuldigen en zich verspreiden in de hersenen. De gemiddelde overlevingsduur na de diagnose bedraagt ongeveer 12 tot 15 maanden. De vijfjaarsoverleving is minder dan 3 tot 7%. Zonder behandeling is de overleving vaak slechts drie maanden. Jongere patiënten hebben doorgaans een iets betere overlevingskans dan oudere patiënten.

Complicaties van glioblastomen

Glioblastomen kunnen verschillende complicaties met zich meebrengen, zowel door de tumor zelf als door de behandeling:

Complicaties door de tumor

• Herseninfarcten: De tumor kan leiden tot verstoringen in de bloedtoevoer naar delen van de hersenen, wat kan resulteren in herseninfarcten.
• Hersenoedeem: De tumor kan zwelling in de hersenen veroorzaken, wat leidt tot verhoogde intracraniale druk en bijkomende neurologische symptomen.

Complicaties door de behandeling

• Infecties: Chirurgie en chemotherapie kunnen de weerstand van het lichaam verminderen, waardoor patiënten vatbaarder zijn voor infecties.
• Neurocognitieve veranderingen: Behandeling, vooral radiotherapie en chemotherapie, kan leiden tot cognitieve achteruitgang, waaronder geheugenverlies en verminderde mentale helderheid.
• Vermoeidheid en misselijkheid: Veel voorkomende bijwerkingen van chemotherapie en radiotherapie, die de levenskwaliteit aanzienlijk kunnen beïnvloeden.

Door een combinatie van vroege diagnose, gerichte behandeling en ondersteunende zorg kan de impact van deze complicaties worden geminimaliseerd, hoewel de vooruitzichten voor patiënten met glioblastomen nog steeds beperkt zijn.

Preventie van glioblastomen

Er is momenteel geen bewezen methode om glioblastoom te voorkomen, aangezien de oorzaken complex en vaak genetisch zijn. Er zijn echter enkele strategieën die het risico op hersentumoren in het algemeen kunnen verminderen.

Vermijden van risicofactoren
Het verminderen van blootstelling aan ioniserende straling kan het risico op glioblastoom verlagen, vooral bij mensen die zich in risicogroepen bevinden, zoals degenen die eerder hersenbestraling hebben ondergaan voor een andere aandoening.

Gezonde levensstijl
Het handhaven van een gezonde levensstijl, met regelmatige lichaamsbeweging, een evenwichtig voedingspatroon, en het vermijden van roken, kan bijdragen aan het verminderen van het risico op veel soorten kanker, hoewel het bewijs voor de preventie van glioblastoom specifiek beperkt is.

Praktische tips voor het omgaan met glioblastoom

Een glioblastoom is een agressieve vorm van hersenkanker die vaak snel kan verergeren. Als je geconfronteerd wordt met deze diagnose, kunnen praktische stappen en zorg bijdragen aan een beter welzijn en kwaliteit van leven. Hieronder staan enkele tips die je kunnen helpen om met de aandoening om te gaan.

Volg je behandelplan nauwkeurig

Het is cruciaal om het behandelplan van je arts strikt op te volgen. Dit kan bestaan uit een combinatie van chirurgie, bestraling, chemotherapie en andere therapieën. Zorg ervoor dat je regelmatig controleafspraken maakt en bijwerkingen van de behandeling met je arts bespreekt.

Neem voldoende rust en slaap

Vermoeidheid is vaak een veelvoorkomend symptoom bij patiënten met een glioblastoom, vooral als gevolg van de behandeling. Zorg voor voldoende slaap en rust om je energiepeil te behouden. Probeer een regelmatige slaaproutine te volgen.

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon

Een goed voedingspatroon is belangrijk voor je algehele gezondheid en kan helpen bij je herstel en het ondersteunen van je immuunsysteem. Probeer voedingskeuzes te maken die rijk zijn aan voedingsstoffen, zoals groenten, fruit en volkorenproducten. Vermijd een dieet met veel bewerkte voedingsmiddelen en suiker.

Vraag om emotionele steun

Het omgaan met de diagnose van een glioblastoom kan emotioneel zwaar zijn. Het is belangrijk om steun te zoeken bij familie, vrienden of een psycholoog. Psychotherapie kan je helpen om beter om te gaan met de stress, angst of depressie die gepaard kan gaan met de ziekte.

Blijf actief, indien mogelijk

Fysieke activiteit kan bijdragen aan het verbeteren van je algehele gezondheid en je gemoedstoestand. Doe lichte oefeningen of wandel dagelijks, afhankelijk van hoe je je voelt. Overleg met je arts over welke activiteiten voor jou geschikt zijn.

Houd je arts op de hoogte van nieuwe symptomen

Een glioblastoom kan snel veranderen, dus het is belangrijk om nieuwe symptomen of veranderingen in je gezondheid met je arts te bespreken. Dit kan helpen bij het tijdig aanpassen van je behandeling of het beheren van complicaties.

Zorg voor een veilige omgeving

Afhankelijk van je toestand kan het zijn dat je mobiliteit of coördinatie wordt aangetast. Zorg ervoor dat je omgeving veilig is, met voldoende verlichting en geen obstakels die tot vallen kunnen leiden. Overweeg aanpassingen in je huis, zoals handgrepen in de badkamer of antislipmatten.

Regel praktische zaken

Gezien de ernst van een glioblastoom is het verstandig om juridische en financiële zaken op orde te stellen. Dit kan onder andere het regelen van een volmacht of testament omvatten. Dit kan helpen om stress te verminderen en ervoor te zorgen dat alles goed geregeld is voor de toekomst.

Misvattingen rond glioblastoom

Een glioblastoom is een zeer agressieve vorm van hersenkanker die vaak snel verergerd en moeilijk te behandelen is. Vanwege de ernst van de aandoening zijn er veel misvattingen over de oorzaken, de behandeling en de prognose. Dit kan leiden tot onterecht hoopvolle verwachtingen of juist onnodige bezorgdheid.

Een glioblastoom is altijd fataal binnen een korte tijd

Er heerst de misvatting dat een glioblastoom altijd binnen een paar maanden fataal is. Hoewel de prognose inderdaad vaak slecht is, kunnen sommige patiënten met intensieve behandeling langer leven dan aanvankelijk verwacht. De overlevingskansen hangen sterk af van factoren zoals de algehele gezondheid, de locatie van de tumor, en de snelheid van groei. Sommige patiënten reageren goed op radiotherapie of chemotherapie, wat hun levensverwachting kan verlengen.

Glioblastomen kunnen niet worden behandeld

Een andere misvatting is dat glioblastomen niet behandelbaar zijn. Hoewel ze moeilijk te behandelen zijn, zijn er wel therapieën die de symptomen kunnen verlichten en de tumorgroei kunnen vertragen. Naast bestraling kunnen nieuwe behandelingen zoals immuuntherapie of gerichte therapieën in sommige gevallen effectiever blijken. Dit kan het leven van de patiënt verlengen en hun kwaliteit van leven verbeteren.

Glioblastomen ontstaan altijd uit een ander soort hersentumor

Het is niet altijd het geval dat een glioblastoom ontstaat uit een andere hersentumor. Glioblastomen zijn primaire tumoren, wat betekent dat ze direct ontstaan in de hersenen. Er zijn echter gevallen waarin een glioblastoom zich kan ontwikkelen uit een eerder goedaardige tumor, maar dit is minder gebruikelijk.

Glioblastomen kunnen worden genezen met chirurgie

Veel mensen denken dat een glioblastoom volledig te genezen is door chirurgie, maar dit is niet altijd het geval. Vanwege de locatie en de invasieve aard van de tumor kan het vaak niet volledig worden verwijderd. Chirurgie wordt meestal gebruikt om de druk op de hersenen te verlichten en de symptomen te verlichten, maar de tumor zal vaak weer teruggroeien, zelfs na verwijdering van een deel van de tumor.

Een glioblastoom kan altijd volledig worden gedetecteerd met beeldvorming

Beeldvormingstechnieken zoals MRI zijn essentieel voor het detecteren van een glioblastoom, maar in sommige gevallen kan de tumor te klein zijn om zichtbaar te zijn, vooral in de vroege stadia. Bovendien kunnen glioblastomen zich snel uitbreiden naar omliggende hersenweefsels, waardoor het moeilijker wordt om de omvang van de tumor in beeld te brengen.

Alleen oudere mensen krijgen een glioblastoom

Hoewel glioblastomen vaker voorkomen bij ouderen, kunnen ze ook bij jongere mensen optreden. De meeste gevallen worden gediagnosticeerd bij mensen boven de 50 jaar, maar er zijn gevallen van glioblastomen bij mensen in hun dertiger jaren of zelfs jonger. Genetische factoren en eerdere bloedonderzoeken kunnen in sommige gevallen bijdragen aan het risico.

Er is geen hoop voor patiënten met een glioblastoom

Het idee dat er geen hoop is voor patiënten met een glioblastoom is een van de meest verontrustende misvattingen. Hoewel de ziekte ernstig is en vaak moeilijk te behandelen, zijn er veel lopende onderzoeken die nieuwe behandelingsopties ontwikkelen. Veel patiënten kunnen hun symptomen beheersen en hun levenskwaliteit verbeteren met de juiste behandelingen en ondersteuning, zelfs als de ziekte in een vergevorderd stadium is.

Lees verder

• Glioom: Primaire hersentumor met schade aan hersenen
• Hersentumor: Soorten, typen, symptomen en behandeling
• Meningeoom: Tumor op hersen- en ruggenmergsvliezen
• Turcot-syndroom: Aandoening met darmpoliepen en hersentumor
• Medulloblastoom: Hersentumor in kleine hersenen