Glioblastoom: Agressieve hersentumor (kanker aan hersenen)

Glioblastomen (glioblastoma multiforme, GBM) zijn uiterst agressieve hersentumoren die beginnen in de hersenen. De symptomen van een glioblastoom zijn aanvankelijk vaak niet-specifiek, zoals hoofdpijn, persoonlijkheidsveranderingen en misselijkheid. Naarmate de tumor zich ontwikkelt, breiden de symptomen zich snel uit en verergeren ze. De behandeling van deze agressieve hersentumor omvat vaak chirurgische verwijdering van de tumor, radiotherapie en/of chemotherapie. Ondanks intensieve behandeling keert de tumor vaak snel terug, en de vooruitzichten voor patiënten zijn doorgaans slecht.

• Epidemiologie van glioblastoom
• Mechanisme
• Oorzaken van glioblastoma multiforme
• Nieuwe tumor
• Secundaire tumor
• Risicofactoren
• Genetische aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van glioblastoom
• Prognose van glioblastoom
• Complicaties van glioblastomen
• Complicaties door de tumor
• Complicaties door de behandeling
• Preventie van glioblastomen

Epidemiologie van glioblastoom

Glioblastoom is een agressieve en snelgroeiende vorm van hersenkanker, die vooral voorkomt bij volwassenen. Het wordt beschouwd als de meest voorkomende en dodelijkste primaire hersentumor, goed voor ongeveer 15% van alle primaire hersentumoren. Glioblastomen zijn relatief zeldzaam, maar de incidentie neemt toe naarmate de leeftijd vordert, met een piek tussen de 45 en 70 jaar.

Prevalentie van glioblastoom
De jaarlijkse incidentie van glioblastoom wordt geschat op ongeveer 3-4 gevallen per 100.000 mensen in de algemene bevolking. In de Verenigde Staten wordt jaarlijks bij ongeveer 12.000 mensen de diagnose glioblastoom gesteld. De prevalentie varieert wereldwijd, met hogere incidenties gerapporteerd in ontwikkelde landen.

Risico's bij geslacht en leeftijd
Glioblastoom komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, hoewel het verschil klein is. De meeste gevallen worden gediagnosticeerd bij volwassenen van middelbare leeftijd en ouderen, hoewel glioblastomen ook bij jongere mensen kunnen voorkomen, zij het zeldzamer.

Verhoogde incidentie bij bepaalde genetische aandoeningen
Er zijn aanwijzingen dat bepaalde genetische syndromen, zoals neurofibromatose type 1 (NF1) en Li-Fraumeni-syndroom, het risico op glioblastoom kunnen verhogen. Deze aandoeningen worden gekarakteriseerd door mutaties die de celdeling en -groei reguleren, wat kan bijdragen aan de ontwikkeling van tumoren.

Mechanisme

Glioblastomen ontstaan uit astrocyten, een type gliacel in de hersenen die verantwoordelijk is voor ondersteuning en voeding van neuronen. De tumor wordt gekarakteriseerd door snelgroeiende cellen die ongecontroleerd delen en zich in de hersenen verspreiden, waardoor het moeilijk is om de tumor volledig te verwijderen.

Cellulaire oorsprong en groei
Glioblastomen ontstaan uit de vroegere stadia van astrocyten en vertonen een complex patroon van mutaties die de groei van cellen bevorderen. De tumor groeit snel door veranderingen in de genetische structuur van de cellen, die betrokken zijn bij celdeling, apoptose (geprogrammeerde celdood) en het vasculaire systeem.

Angiogenese in glioblastomen
Glioblastomen stimuleren de vorming van nieuwe bloedvaten, een proces dat angiogenese wordt genoemd. Dit helpt de tumor snel te groeien en te overleven, omdat nieuwe bloedvaten de benodigde zuurstof en voedingsstoffen leveren. De intensieve angiogenese maakt de tumor moeilijker te behandelen met traditionele chemotherapie en bestraling.

Tumorheterogeniteit
Glioblastomen vertonen een hoge mate van tumorheterogeniteit, wat betekent dat de cellen binnen de tumor zeer verschillend van elkaar kunnen zijn. Dit maakt het moeilijk om een behandeling te vinden die effectief is voor de gehele tumor, aangezien de verschillende celtypen resistent kunnen zijn tegen verschillende therapieën.

Oorzaken van glioblastoma multiforme

De exacte oorzaak van glioblastomen is nog niet volledig begrepen (anno augustus 2024). Glioblastomen zijn kwaadaardige tumoren van graad IV, wat betekent dat ze bijzonder agressief zijn. De tumorcellen reproduceren en delen zich snel, vaak gevoed door een uitgebreide en abnormale bloedtoevoer. Glioblastomen bestaan voornamelijk uit abnormale astrocytische cellen (astrocyten) en bevatten ook een mix van andere celtypen en gebieden van necrose (dode cellen). Deze tumoren zijn infiltratief en kunnen omliggende hersengebieden binnendringen en zich via het corpus callosum naar de andere zijde van de hersenen verspreiden. Verspreiding buiten de hersenen is uiterst zeldzaam.

Nieuwe tumor

Glioblastomen kunnen de novo ontstaan, wat betekent dat ze beginnen als een graad IV-tumor zonder een voorgeschiedenis van een laaggradige tumor. De novo-glioblastomen zijn de meest voorkomende vorm en worden vaak aangetroffen bij oudere volwassenen. Deze tumoren zijn bijzonder agressief.

Secundaire tumor

Secundaire glioblastomen ontstaan uit eerder bestaande laaggradige astrocytische tumoren (graad II of graad III). Hoewel secundaire glioblastomen vaak langzamer groeien dan de novo-tumoren, kunnen ze na verloop van tijd progressief agressief worden.

Risicofactoren

Genetische aandoeningen

Bepaalde genetische aandoeningen verhogen het risico op het ontwikkelen van een glioblastoom, hoewel deze aandoeningen niet altijd tot deze tumor leiden. De volgende genetische aandoeningen worden geassocieerd met een verhoogd risico op glioblastomen:

• Li-Fraumeni-syndroom (verhoogd risico op meerdere vormen van kanker)
• Turcot-syndroom (gekenmerkt door neurologische symptomen en darmproblemen)
• Neurofibromatose (aandoening met tumoren op huid en in de ogen)
• Tubereuze sclerose (aandoening gekenmerkt door tumoren in de hersenen, huid en nieren)
• Virussen zoals SV40, HHV-6, en cytomegalovirus zijn ook in verband gebracht met glioblastomen.

Omgevingsfactoren

Bepaalde omgevingsfactoren kunnen het risico op glioblastomen verhogen:

• Blootstelling aan pesticiden
• Blootstelling aan rook
• Eerdere radiotherapie
• Werken in de productie van rubber
• Werken in de raffinage van aardolie

Risicogroepen

Glioblastoom komt vaker voor in bepaalde risicogroepen, met name in volwassenen van middelbare leeftijd en ouderen. Echter, genetische predisposities en eerdere blootstelling aan risicofactoren kunnen de kans op het ontwikkelen van glioblastoom vergroten.

Volwassenen tussen 45 en 70 jaar
Glioblastoom wordt het vaakst gediagnosticeerd bij volwassenen van middelbare leeftijd. De incidentie stijgt met de leeftijd, met een piek rond de leeftijd van 60 jaar. Het is zeldzaam bij kinderen, maar er komen wel gevallen voor bij jongere volwassenen.

Mannen en vrouwen
Mannen hebben een iets hoger risico om een glioblastoom te ontwikkelen dan vrouwen. Dit kan te maken hebben met genetische of hormonale verschillen, hoewel het exacte mechanisme nog niet volledig begrepen is.

Genetische aandoeningen en erfelijkheid
Mensen met bepaalde genetische syndromen, zoals neurofibromatose type 1, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van glioblastoom. Dit komt doordat de genen die betrokken zijn bij deze aandoeningen vaak het celgroei- en reparatieproces verstoren, wat tumorgroei bevordert.

Symptomen

Glioblastomen veroorzaken vaak snel symptomen door de groei van de tumor die druk uitoefent op de hersenen of door het oedeem (vochtophoping) rond de tumor, wat leidt tot zwelling van de hersenen. De symptomen zijn afhankelijk van de locatie van de tumor. Veel voorkomende symptomen zijn onder andere epileptische aanvallen, hoofdpijn, misselijkheid en braken, geheugenverlies, veranderingen in de persoonlijkheid, stemming, of concentratie, en gelokaliseerde neurologische symptomen zoals gevoelsuitval, zwakte aan één kant van het lichaam, spraak- en taalproblemen, en oogproblemen.

Alarmsymptomen

Glioblastomen kunnen zich geleidelijk ontwikkelen en worden vaak pas in een later stadium gediagnosticeerd wanneer de symptomen duidelijker worden. Het herkennen van alarmsymptomen is belangrijk voor vroegtijdige detectie.

Hoofdpijn en misselijkheid
Een van de eerste symptomen van een glioblastoom kan een plotselinge, aanhoudende hoofdpijn zijn, vaak gepaard met misselijkheid en braken. Dit kan wijzen op verhoogde intracraniale druk als gevolg van de groei van de tumor.

Neurologische symptomen
Afhankelijk van de locatie van de tumor kunnen andere neurologische symptomen optreden, zoals verwardheid, geheugenverlies, spraakproblemen, of verlies van motorische functie aan één kant van het lichaam.

Seizures (stuipen)
In sommige gevallen kunnen patiënten met een glioblastoom epileptische aanvallen ervaren, wat een gevolg kan zijn van de tumor die het zenuwstelsel verstoort.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van een glioblastoom wordt meestal gesteld door een combinatie van een CT-scan en een MRI-scan. Bevestiging van de diagnose gebeurt vaak door middel van een weefselbiopsie.

Behandeling van glioblastoom

De behandeling van glioblastomen bestaat meestal uit een combinatie van chirurgie, chemotherapie en radiotherapie. Het medicijn temozolomide is vaak een onderdeel van de chemotherapie. Hooggedoseerde steroïden worden ingezet om de zwelling in de hersenen te verminderen en de symptomen te verlichten.

Prognose van glioblastoom

Glioblastomen neigen ernaar om snel terug te keren (herhaling van kanker), zelfs na intensieve behandeling. Ondanks succesvolle verwijdering van de tumor tijdens een operatie blijven vaak onzichtbare kankercellen achter die zich blijven vermenigvuldigen en zich verspreiden in de hersenen. De gemiddelde overlevingsduur na de diagnose bedraagt ongeveer 12 tot 15 maanden. De vijfjaarsoverleving is minder dan 3 tot 7%. Zonder behandeling is de overleving vaak slechts drie maanden. Jongere patiënten hebben doorgaans een iets betere overlevingskans dan oudere patiënten.

Complicaties van glioblastomen

Glioblastomen kunnen verschillende complicaties met zich meebrengen, zowel door de tumor zelf als door de behandeling:

Complicaties door de tumor

• Herseninfarcten: De tumor kan leiden tot verstoringen in de bloedtoevoer naar delen van de hersenen, wat kan resulteren in herseninfarcten.
• Hersenoedeem: De tumor kan zwelling in de hersenen veroorzaken, wat leidt tot verhoogde intracraniale druk en bijkomende neurologische symptomen.

Complicaties door de behandeling

• Infecties: Chirurgie en chemotherapie kunnen de weerstand van het lichaam verminderen, waardoor patiënten vatbaarder zijn voor infecties.
• Neurocognitieve veranderingen: Behandeling, vooral radiotherapie en chemotherapie, kan leiden tot cognitieve achteruitgang, waaronder geheugenverlies en verminderde mentale helderheid.
• Vermoeidheid en misselijkheid: Veel voorkomende bijwerkingen van chemotherapie en radiotherapie, die de levenskwaliteit aanzienlijk kunnen beïnvloeden.

Door een combinatie van vroege diagnose, gerichte behandeling en ondersteunende zorg kan de impact van deze complicaties worden geminimaliseerd, hoewel de vooruitzichten voor patiënten met glioblastomen nog steeds beperkt zijn.

Preventie van glioblastomen

Er is momenteel geen bewezen methode om glioblastoom te voorkomen, aangezien de oorzaken complex en vaak genetisch zijn. Er zijn echter enkele strategieën die het risico op hersentumoren in het algemeen kunnen verminderen.

Vermijden van risicofactoren
Het verminderen van blootstelling aan ioniserende straling kan het risico op glioblastoom verlagen, vooral bij mensen die zich in risicogroepen bevinden, zoals degenen die eerder hersenbestraling hebben ondergaan voor een andere aandoening.

Gezonde levensstijl
Het handhaven van een gezonde levensstijl, met regelmatige lichaamsbeweging, een evenwichtig voedingspatroon, en het vermijden van roken, kan bijdragen aan het verminderen van het risico op veel soorten kanker, hoewel het bewijs voor de preventie van glioblastoom specifiek beperkt is.

Lees verder

• Glioom: Primaire hersentumor met schade aan hersenen
• Hersentumor: Soorten, typen, symptomen en behandeling
• Meningeoom: Tumor op hersen- en ruggenmergsvliezen
• Turcot-syndroom: Aandoening met darmpoliepen en hersentumor
• Medulloblastoom: Hersentumor in kleine hersenen