Hersenoedeem: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose

Hersenoedeem duidt op een zwelling van de hersenen. Hersenoedeem is een complicatie van pathologische processen, zoals tumoren, ontstekingen, watervergiftiging, vasculaire processen of een verstoring van de water-elektrolytenbalans van de hersenen na verwondingen, operaties en na een succesvol behandelde hartstilstand. Aangezien de hersenen weinig kans hebben om uit te zetten vanwege de benige schedel eromheen, is hersenoedeem meestal een ernstige ziekte, vooral omdat de zwellende hersenen ook de grote aders (sinussen) in de hersenen kunnen samendrukken, die ervoor zorgen dat het bloed uit de hersenen stroomt. De intracraniale druk neemt toe, wat leidt tot een verlaging van de cerebrale perfusiedruk en daarmee de cerebrale doorbloeding. Dit kan resulteren in een herseninfarct of ischemische beroerte en blijvende hersenschade tot en met hersendood.

• Wat is hersenoedeem?
• Oorzaken
• Pathogenese
• Symptomen van hersenoedeem
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek met de arts
• Verder onderzoek
• Behandeling van hersenoedeem
• Prognose

Wat is hersenoedeem?

Hersenoedeem is zwelling/vochtophoping (oedeem) van de hersenen als gevolg van een toename van het hersenvolume en druk van verschillende oorsprong. In het ergste geval kan het leiden tot de hersendood.

Oorzaken

Mogelijke oorzaken van hersenoedeem kunnen zijn:

• een ruimte-innemend proces in de hersenen, zoals een gezwel (tumor), een cyste of een abces:
• goedaardige of kwaadaardige hersentumor
• bloeding
• hematomen
• hersenabces
• Ischemie ('onvoldoende doorbloeding'), bijvoorbeeld door:
• herseninfarct
• zwaar ongeval (trauma)
• complicaties van een bacteriële infectie (bijvoorbeeld meningo-encefalitis)
• trombose:
• cerebrale veneuze sinus trombose (CVST), waarbij er een bloedprop in de afvoerende bloedvaten van het hoofd zit
• verplaatsing van het ventrikelstelsel of ventrikelsysteem:
• hydrocefalie (waterhoofd)
Schematische weergave van het ventrikelstelsel in de menselijke hersenen / Bron: Henry Vandyke Carter, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• stoornissen van de water- en elektrolytenbalans, bijvoorbeeld:
• hyponatriëmie (wanneer de natriumspiegels in het lichaam laag zijn)
• waterintoxicatie (watervergiftiging): wanneer een teveel aan water en te weinig elektrolyten worden ingenomen
• overige oorzaken:
• alcoholmisbruik
• leverfalen
• grote hoogte: de kans op een hersenzwelling is groter wanneer je je op een hoogte van meer dan 4.000 meter bevindt

Pathogenese

In de meeste gevallen ontwikkelt hersenoedeem zich rond een ontstekingshaard; het oedeem zélf is niet per se goed zichtbaar, maar de veroorzaker wel. Dit wordt perifocaal oedeem genoemd. In de meeste gevallen is schade aan de bloed-hersenbarrière in het gebied van de haarvaten primair verantwoordelijk voor de zwelling van de hersenen. Een hierdoor veroorzaakt verstoord zuurstoftransport verhoogt de klachten.

De verstoorde vloeistofstroom leidt tot een toename van de intracraniale druk. Dit kan in eerste instantie door een functionele reserve worden gecompenseerd, maar al snel is deze reserve uitgeput en loopt de druk sterk op.

Levensbedreigende gevolgen van de toename van de druk zijn vooral de verplaatsing van hersensubstantie en de daaruit voortvloeiende compressie van vitale structuren.

Symptomen van hersenoedeem

Symptomen van hersenoedeem variëren, afhankelijk van de ernst en de oorzaak. Meestal steken de symptomen plotseling de kop op. Je kunt een van deze symptomen opmerken:

• hoofdpijn
• nekpijn of nekstijfheid
• misselijkheid en/of braken
• duizeligheid
• onregelmatige ademhaling
• verlies van gezichtsvermogen of veranderingen in het gezichtsvermogen
• Geheugenverlies
• niet kunnen lopen
• moeite met spreken
• epileptische aanvallen
• verminderd bewustzijn en bewustzijnsverlies

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek met de arts

De anamnese en medische voorgeschiedenis staan op de eerste plaats bij het stellen van de diagnose. Vragen over eerdere ziekten, bestaande infecties en trauma's zijn hierbij belangrijk.

Verder onderzoek

De volgende onderzoeken kunnen worden verricht:

• lichamelijk onderzoek
• neurologisch onderzoek
• CT-scan van het hoofd om de omvang en locatie van de zwelling te bepalen
• MRI van het hoofd om de omvang en locatie van de zwelling te bepalen
• bloedonderzoek om de oorzaken van de zwelling te achterhalen
• lumbaalpunctie

Behandeling van hersenoedeem

De behandeling van hersenoedeem kan bestaan uit:

• Medicijnen om zwelling te verminderen en bloedstolsels te voorkomen.
• Een verhoging van het bovenlichaam van 15–30°.
• Osmotherapie: het gebruik van medicijnen om vocht uit de hersenen te verwijderen om de bloedstroom naar de hersenen te helpen verhogen en intracraniële druk (de druk binnen de schedel) te verminderen.
• Operatie: in ernstige gevallen kan een operatie nodig zijn om de intracraniële druk te verminderen.
• Hypothermie: hierbij wordt de lichaamstemperatuur verlaagd, waardoor zwelling in de hersenen kan worden verminderd.

Prognose

Hersenoedeem kan ernstige en blijvende gevolgen voor je hebben. De prognose varieert van persoon tot persoon en is afhankelijk van de precieze locatie en ernst van het oedeem, evenals hoe snel je en adequaat je wordt behandeld.

Lees verder

• Longoedeem: symptomen, oorzaken, behandeling en preventie
• Oedeem: symptomen, oorzaken en behandeling vochtophoping
• Hersenaandoeningen: symptomen, oorzaak en behandeling
• Hersenabces: symptomen en behandeling abces in de hersenen
• Hersentumor: symptomen, behandeling en levensverwachting