Seksuele disfuncties: pijnstoornissen

Pijnstoornissen vormen een aparte categorie seksuele disfuncties. De twee meest voorkomende pijnstoornissen in de seksuologie zijn dyspareunie, met als meestvoorkomende vorm het vulvair vestibulitis syndroom, en vaginisme. Bij dyspareunie is er sprake van pijnklachten in of rond de vagina. Bij vaginisme is er sprake van het ongewild aanspannen van spieren in de vagina, waardoor penetratie onmogelijk is of pijn bij penetratie aanwezig is.

Seksuele disfuncties

• Libidostoornissen
• Opwindingsstoornissen
• Orgasmestoornissen
• Pijn
• Satisfactie

Dyspareunie

Dyspareunie wordt in de DSM beschreven als recidiverende of aanhoudende genitale pijn samenhangend met de geslachtsgemeenschap bij de man of vrouw. De term dyspareunie is afkomstig uit het Grieks en betekent 'het niet goed bij elkaar passen van bedgenoten'. De DSM stelt dat de dyspareunie niet uitsluitend veroorzaakt mag worden door een gebrekkige vochtigheid (lubricatie) bij de vrouw of door vaginistisch reageren. Dyspareunie kan een gevolg zijn van een somatische aandoening.

Twee vormen van dyspareunie

Er kunnen twee soorten dyspareunie onderscheiden worden, diepe dyspareunie of oppervlakkige dyspareunie.

Bij diepe dyspareunie is er sprake van pijn bij diepe stoten tijdens de penetratie. De pijn wordt vaak ervaren als dof en in de buikstreek. Soms worden diepe dyspareunieklachten veroorzaakt door somatische factoren, zoals wondjes in de vagina of aandoeningen als endometriose.

Bij oppervlakkige dyspareunie wordt de pijn primair ervaren bij het binnentreden van de penis (of een ander voorwerp) in de vagina. De pijn wordt vaak omschreven als een branderig gevoel, alsof men een schaafwond heeft. Door 70% van de vrouwen wordt ook pijn ervaren wanneer het gebied aangeraakt wordt met een wattenstaafje, en is het gebied roodachtig van kleur. Sommige vrouwen hebben enkel klachten bij het binnendringen van de penis, andere vrouwen (ook) voor of na de geslachtsgemeenschap.

Vulvair vestibulitis syndroom

Het vulvair vestibulitis syndroom, vroeger ook wel focale vulvitis genoemd, is een veelvoorkomende vorm van oppervlakkige dyspareunie bij jonge vrouwen. Bij deze vrouwen is er sprake van branderige, rode plekjes rond de ingang van de vagina. Deze plekjes raken geïrriteerd door bijvoorbeeld het dragen van te strakke broeken, penetratie of fietsen.

Lichamelijk onderzoek

Om dyspareunieklachten goed in kaart te kunnen brengen is een lichamelijk of somatisch onderzoek noodzakelijk. Bij dit onderzoek wordt vaak vastgesteld dat de vaginawand dunner is dan bij vrouwen zonder dyspareunie klachten, waardoor er sneller wondjes en dergelijke ontstaan. Tevens kan er door psychische spanning een gebrekkige lubricatie van de vagina onstaan, waardoor er sneller pijnklachten optreden en men in een vicieuze cirkel terecht komt.

Vaginisme

Vaginisme wordt door de DSM beschreven als recidiverende of aanhoudende spasme van de musculatuur van het buitenste derde deel van de vagina, waardoor de geslachtsgemeenschap belemmerd wordt. In de praktijk komt het er op neer dat de spieren rondom de vagina zich buiten de controle van de vrouw om aanspannen, waardoor gemeenschap niet mogelijk is of slechts met pijnklachten mogelijk is. Pijn is echter niet noodzakelijk om de diagnose vaginisme te kunnen stellen.

Vrouwen kunnen niet alleen vaginistisch reageren op een penis, maar in sommige gevallen ook op een vinger of een tampon. Daarnaast is het mogelijk dat een vrouw in een klinische situatie, bijvoorbeeld bij een inwendig onderzoek, niet vaginistisch reageert en in een seksuele context wel, en vice versa.

Psychische factoren

Bij slechts een enkele vrouw met vaginisme wordt een lichamelijke oorzaak voor het vaginistisch reageren gevonden, zoals een stug maagdenvlies. Vaginisme kan daarom beter beschouwd worden als een geconditioneerde respons op een 'bedreigende' stimulus van buiten. Hoewel dit veel geroepen wordt, heeft seksueel misbruik bij slechts een minderheid van de vaginistische vrouwen plaatsgevonden.

Vaginisme en partner

Ondanks de beperkte of zelfs onmogelijke gelegenheid voor penetratie, hebben veel vrouwen met vaginisme een partner. Ook op seksueel gebied hoeven beide partners niets te kort te komen, seksualiteit bestaat immers uit meer dan enkel penetratie.

Pijn bij seks bij mannen

Ook mannen kunnen pijn bij de seks ervaren. Er bestaan diverse vormen van seksuele pijn. Deze zijn onder te verdelen in lokale, regionale en algemene pijn.

Lokale pijn

Lokale pijn bij de seks kan diverse oorzaken hebben. Hieronder vallen onder meer fimosis (een vernauwing van de voorhuid van de penis), een lokale schimmelinfectie, een te kort toompje, ontstekingen en de zogenaamde 'blauwe ballen' die ontstaan wanneer een man wel seksueel opgewonden geraakt is maar geen orgasme beleeft. Een aparte oorzaak van lokale pijn is de ziekte van Peyronie. Dit is een kromstand van de penis die zeer frequent voorkomt.

Regionale pijn

Onder regionale pijn vallen onder meer een liesbreuk, pijn in de bekkenbodem en andere lichamelijke krachten die niet direct gerelateerd zijn aan seksualiteit, zoals darmkrampen en rugklachten.

Algemene pijn

Een aparte en nog niet vaak onderzochte vorm van algemene pijn is de zogenaamde orgasmehoofdpijn. Bij sommige mannen is het orgasme zo intens dat er steken in het hoofd kunnen ontstaan welke als zeer pijnlijk ervaren kunnen worden. Deze orgasmehoofdpijn kent geen restverschijnselen.

Lees verder

• Seksuele disfuncties: opwindingsstoornissen
• Seksuele disfuncties: libidostoornissen
• Pijn tijdens het vrijen bij de man (dyspareunie)
• Aangeboren genitale afwijkingen bij de man
• Aangeboren genitale afwijkingen bij de vrouw