Bijnieraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling

Bijnieraandoeningen zijn aandoeningen van de bijnieren. De bijnieren zijn niet, zoals de naam lijkt uit te drukken, een orgaan die de nieren bijstaan in hun functie. De twee bijnieren (glandula suprarenalis of adrenalis) liggen op de nieren en zijn meestal ingebed in het vetkapsel van de nier. De bijnieren worden rijkelijk van bloed voorzien door drie slagaders. De bijnieren produceren hormonen die de stofwisseling reguleren. De bijnierschors produceert als belangrijkste hormoon cortisol en het bijniermerg maakt onder andere adrenaline. Oorzaken van bijnieraandoeningen bestaan uit tumoren; infecties; een probleem in een andere klier, zoals de hypofyse, die helpt bij het reguleren van de bijnier; of bepaalde medicijnen. De behandeling van een bijnieraandoening hangt af van de oorzaak. Chirurgische ingreep of medicijnen kunnen vele aandoeningen van de bijnier behandelen.

• Bijnieraandoeningen
• Stoornissen
• Bijnieren
• Symptomen van bijnieraandoeningen
• Oorzaken
• Tumoren (gezwellen) in de bijnieren
• Tumoren in het bijnierschors
• Tumoren in het bijniermerg
• Symptomen van tumoren in de bijniermerg
• Behandeling van bijniertumoren
• Syndroom van Cushing
• Oorzaken syndroom van Cushing
• Symptomen syndroom van Cushing
• Behandeling syndroom van Cushing
• Bijnierinsufficiëntie (ziekte van Addison)
• Symptomen van bijnierinsufficiëntie
• Diagnose van bijnierinsufficiëntie
• Behandeling van bijnierinsufficiëntie
• Primair hyperaldosteronisme (ziekte van Conn)
• Symptomen ziekte van Conn
• Oorzaak ziekte van Conn
• Behandeling ziekte van Conn
• Behandeling van aandoeningen van de bijnier

Bijnieraandoeningen

Stoornissen

Bijnieraandoeningen zijn aandoeningen die interfereren met de normale werking van de bijnieren. Bijnierstoornissen kunnen hyperfunctie (overmatige werkzaamheid van de bijnieren) of hypofunctie (te geringe werkzaamheid van de bijnieren) veroorzaken en kunnen aangeboren of verworven zijn.

Bijnieren

De bijnier produceert hormonen die de groei, ontwikkeling en stressreactie beïnvloeden, en het helpt ook om de nierfunctie te reguleren. Er zijn twee delen van de bijnieren, de bijnierschors en de bijniermedulla. De bijnierschors produceert mineralocorticoïden, een groep corticosteroïden, die tot de steroïdhormonen behoren en die de zout- en waterbalans in het lichaam reguleren, glucocorticoïden (waaronder cortisol) die een groot aantal functies in het lichaam hebben, alsook androgenen, hormonen met een testosteronachtige functie. D bijniermedulla produceert epinefrine (adrenaline) en norepinephrine (noradrenaline). Aandoeningen van de bijnier kunnen de productie van een of meer van deze hormonen beïnvloeden.

Symptomen van bijnieraandoeningen

Bijnieraandoeningen kunnen gepaard gaan met veel symptomen, onder meer:

• hoge bloeddruk
• spier- en botzwakte
  Hoofdpijn / Bron: Andresr/Shutterstock.com
• humeurigheid, prikkelbaarheid of depressie
• hoge bloedsuikers
• hoofdpijn
• enig verlies van gezichtsvermogen
• minder frequente of geen menstruatie of zeer lichte menstruatie
• moeilijkheden om zwanger te raken
• impotentie bij mannen

Oorzaken

Bijnieraandoeningen worden veroorzaakt door problemen met één of beide bijnieren of door problemen met andere klieren, zoals de hypofyse. Specifieke aandoeningen kunnen optreden wanneer de bijnieren te weinig of te veel hormonen produceren, of wanneer te veel hormonen vanuit een externe bron worden geïntroduceerd.

Tumoren (gezwellen) in de bijnieren

Tumoren of gezwellen op de bijnieren zijn een zeldzaam verschijnsel. Het merendeel is niet kwaadaardig. Vaak verschijnen ze in één bijnier. De gevolgen van zo'n tumor is afhankelijk van de plaats waar ze verschijnen. Deze tumoren produceren hormonen die in de bloedbaan terecht komen en werkzaam zijn in het lichaam. Te dientengevolge komen er te veel bijnierhormonen in het lichaam terecht, wat zowel de stofwisseling als de waterhuishouding verstoord. Ook de reactie van het lichaam op spanning en stress kan ontregeld raken.

Tumoren kunnen op twee plaatsen in de bijnier voorkomen:

• in de schors (de buitenlaag); en
• in het merg (het binnenste gedeelte).

Tumoren in het bijnierschors

Een tumor in de bijnierschors kan corticosteroïden, aldosteron of androgenen afscheiden. Overproductie van corticosteroïden kan tot veranderingen in het uiterlijk en in de stofwisseling leiden: zie syndroom van Cushing hieronder. Een overschot aan aldosteron leidt tot veranderingen in de zout- en waterhuishouding in het lichaam en kan aanleiding geven tot hoge bloeddruk. Deze aandoening wordt hyperaldosteronisme genoemd. Bij vrouwen kan een te hoog gehalte aan androgenen (mannelijke geslachtshormonen) leiden tot virilisatie: dat is de ontwikkeling van manlijke kenmerken, zoals:

• sterke haargroei op gezicht, ledematen en de rest van het lichaam;
• menstruatie wordt minder of blijft zelfs geheel uit;
• het kleiner worden van de borsten;
• clitoris wordt groter, groei van de clitoris;
• adamsappel (strottenhoofd) wordt groter en de stem wordt lager;
• haar op slapen en kruin wordt allengs minder.

Bij mannen wordt een hoog gehalte van aldosteron doorgaans niet opgemerkt.

Tumoren in het bijniermerg

Tumoren in het bijniermerg (feochromocytomen genaamd) veroorzaken een sterk verhoogde afgifte van epinefrine (adrenaline) en norepinefrine (noradrenaline) door het bijniermerg waardoor de bloeddruk sterk en blijvend is verhoogd (hoge bloeddruk / hypertensie).

Symptomen van tumoren in de bijniermerg

De mogelijke verschijnselen zijn onder andere:

• zweten (transpireren);
• hevige hoofdpijn;
• netvliesbloedingen;
• hartkloppingen;
• duizeligheid bij plotseling opstaan;
• hoge bloeddruk;
• woedeaanvallen.

Behandeling van bijniertumoren

Vaak kunnen bijniertumoren operatief verwijderd worden. In geval we te maken hebben met kwaadaardige tumoren, kan chemotherapie of bestraling noodzakelijk zijn.

Syndroom van Cushing

Het syndroom van Cushing is een verzamelnaam van allerlei symptomen die veroorzaakt wordt door een te hoog cortisolgehalte in het bloed, waardoor de regelmechanismen met betrekking tot de stofwisseling verstoord raken. Dit syndroom komt vaker bij vrouwen voor.

Oorzaken syndroom van Cushing

De meest voorkomende oorzaken zijn:

• Een langdurige behandeling met corticosteroïden, dat zijn middelen die zijn afgeleid van het natuurlijke bijnierschorshormoon cortisol, zoals prednison, en die worden aangewend ter bestrijding van reumatoïde artritis en andere ontstekingsaandoeningen. Dergelijke medicatie versterken het effect van corticosteroïden.
• Een tumor van de bijnierschors (zie voorgaande) met als gevolg een overproductie van corticosteroïden.
  Hypofyse / Bron: Tefi/Shutterstock.com
• Tumor van de hypofysevoorkwab. Een tumor van de hypofysevoorkwab (hersenen), die de productie van hormonen in de bijnieren regelt - de hypofyse geeft in dat geval teveel van het hormoon ACTH af, hetgeen de bijnieren stimuleert om cortisol te maken.

Symptomen syndroom van Cushing

De symptomen kunnen zich in enkele maanden tijd ontwikkelen en zijn:

• vollemaansgezicht: het gezicht kan rood en bol worden;
• gewichtstoename, met name rond borst en buik;
• moeheid, snel uitgeput;
• moeite met traplopen als gevolg van spierverslapping - kan ook bij de armen het geval zijn;
• emotionele en psychische labiliteit/depressiviteit en gevoelens van somberheid/negatieve gemoedsveranderingen;
• bloeddrukverhoging;
• vetbobbels tussen de schouderbladen, onder aan de nek (buffalo hump);
• bovenmatige haargroei op gezicht en lichaam;
• onregelmatige menstruatie of zelfs het geheel uitblijven van de menstruatie;
• roodpaarse strepen op de romp (vaak op de buik, maar ook op dijen en armen);
• snel blauwe plekken;
  Snel blauwe plek na een stoot of val / Bron: KoS, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• vorming van acne;
• verminderde geslachtsdrift, minder zin in seks, of zelfs helemaal geen zin meer;
• vetzucht (obesitas);
• botafbraak, het broos worden van de botten (osteoporose / botontkalking);
• verhoogd glucosegehalte van het bloed (hyperglykemie);
• diabetes mellitus;
• chronische hartkwaal.

Behandeling syndroom van Cushing

Als de diagnose is gesteld, dan hangt de behandeling af van de achterliggende oorzaak van de aandoening. Bij een langdurige behandeling met corticosteroïden, kan besloten worden de dosis te verminderen of de kuur te beëindigen. Stop nooit zonder tussenkomst van je huisarts met medicatie. Bij een tumor, zal een medicijn worden voorgeschreven die het corticosteroïden-niveau omlaag brengt. De tumoren worden operatief verwijderd en/of bestreden via chemotherapie of bestraling.

Bijnierinsufficiëntie (ziekte van Addison)

De ziekte van Addison, ook bekend als bijnierinsufficiëntie, treedt op wanneer onvoldoende actieve bijnieren niet genoeg van het hormoon cortisol en in sommige gevallen het hormoon aldosteron produceren. De mogelijk levensbedreigende ziekte treft zowel mannen als vrouwen en kan op elke leeftijd beginnen. Ongeveer vier op de 100.000 mensen hebben bijnierinsufficiëntie.

In de meeste gevallen is bijnierinsufficiëntie het gevolg van de vernietiging van de bijnierschors, de buitenste laag van de bijnieren. Deze aandoening is bekend als primaire bijnierinsufficiëntie en is meestal een auto-immuunziekte waarbij je immuunsysteem zijn antilichamen gebruikt om de eigen bijnieren aan te vallen en te vernietigen. Enkele minder vaak voorkomende oorzaken van primaire bijnierinsufficiëntie zijn bijniertumoren, tuberculose (tbc) en andere infecties.

Secundaire bijnierinsufficiëntie is een meer algemene vorm van bijnierinsufficiëntie en is te wijten aan een gebrek aan corticotropine of adrenocorticotroop hormoon (ACTH). ACTH is een hormoon dat wordt uitgescheiden door de hypofyse, wat op zijn beurt de bijnieren stimuleert om cortisol te produceren, maar niet aldosteron. Het ontbreken van ACTH leidt tot een daling van de productie van adrenale cortisol.

Een abrupt einde aan de behandeling met glucocorticoïden, zoals prednison, is meestal de meest voorkomende oorzaak van secundaire bijnierinsufficiëntie. Andere oorzaken van secundaire bijnierinsufficiëntie zijn minder frequent en omvatten: hypofysetumoren, voorgeschiedenis van hypofyseoperaties en bestraling

Symptomen van bijnierinsufficiëntie

Symptomen zijn:

• zwakte
• vermoeidheid
• gewichtsverlies
• gebrek aan eetlust
• misselijkheid
• braken
• buikpijn
• obstipatie
• diarree
• duizeligheid of duizeligheid bij het opstaan
• verlangen naar zout voedsel
• bruine verkleuring van de huid
• spier- en gewrichtspijn

Als de symptomen van bijnierinsufficiëntie onbehandeld blijven, kunnen ze leiden tot ernstige misselijkheid, braken, buikpijn en lage bloeddruk. Dit staat bekend als een bijniercrisis. Dit treedt vooral op bij koorts, infectie, stress, oververmoeidheid of spanning.

Diagnose van bijnierinsufficiëntie

Het diagnosticeren van bijnierinsufficiëntie bestaat voornamelijk uit een reeks bloedonderzoeken om de cortisolspiegels in je systeem te meten. Als de niveaus onvoldoende zijn, kunnen CT- en MRI-scans worden gebruikt om te bepalen of de exacte oorzaak kan worden toegeschreven aan bijnierinsufficiëntie.

Behandeling van bijnierinsufficiëntie

Behandeling van bijnierinsufficiëntie bestaat uit het aanvullen van het tekort aan hormonen door dagelijks pillen in te nemen:

• hydrocortison of cortisonacetaat (deze vervangen cortisol); en
• fludrocortison (dit vervangt aldosteron).

Primair hyperaldosteronisme (ziekte van Conn)

Primair hyperaldosteronisme (ziekte van Conn) is overproductie van mineralocorticoïden (aldosteron) door de bijnieren.

Symptomen ziekte van Conn

De klinische presentatie is zeer aspecifiek en kan bestaan uit

• hoge bloeddruk
• hoofdpijn
• vaak plassen en veel dorst
• spierzwakte of spierkrampen

Je hebt mogelijk geen klachten, afgezien van hypertensie of hoge bloeddruk die ongevoelig is voor conventionele behandeling of lage kaliumspiegels die worden opgemerkt bij gebruikelijke bloedonderzoeken. De gevolgen van langdurig hyperaldosteronisme zijn gerelateerd aan hoge bloeddruk, lage kaliumspiegels en omvatten hartproblemen.

Oorzaak ziekte van Conn

De belangrijkste oorzaak van hyperaldosteronisme is een goedaardige tumor (adenoom) van de bijnier.

Behandeling ziekte van Conn

Laparoscopische adrenalectomie (verwijdering van de bijnier waar de tumor zit).

Behandeling van aandoeningen van de bijnier

Artsen gebruiken een verscheidenheid aan chirurgische en medische behandelingen voor aandoeningen van de bijnier. Deze bestaan uit:

• Operatie om tumoren in de bijnier te verwijderen of, indien nodig, een operatie om één of beide bijnieren te verwijderen.
• Minimaal invasieve chirurgie uitgevoerd door de neusgaten om tumoren in de hypofyse te verwijderen.
• Medicatie om de overmatige productie van hormonen te stoppen.
• Hormoonvervanging.

Lees verder

• Hyperaldosteronisme: symptomen, oorzaken en behandeling
• Nieraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Nierkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Nierstenen: symptomen, oorzaken, behandeling en verwijderen
• Nierbekkenontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling