Vrije radicalen, anti-oxidanten, superfood en kanker

Er is de laatste jaren veel te doen geweest omtrent de vermeende gezondheidseffecten van anti-oxidanten. Zo zouden anti-oxidanten het verouderingsproces vertragen, het lichaam beschermen tegen hart- en vaatziekten, kanker en Alzheimer. De producenten van voedingssupplementen speelden hier, de afgelopen twintig jaar, handig op in ondanks dat de veronderstelde gezondheidseffecten nooit wetenschappelijk onderbouwd waren. Hetzelfde is momenteel aan de gang met de hype over "superfoods" zoals Goji bessen, Açaí bessen, Chiazaad, Chlorella, Maca, Quinoa en Spirulina . Het eten van deze "superfoods" zou de gezondheid positief beïnvloeden, kanker voorkomen en het zou helpen af te vallen. Wat zijn de wetenschappelijke bewijzen voor deze veronderstellingen en zijn anti-oxidanten en "superfoods" de "heilige graal" voor een lang en gezond leven?

Inhoud

• Anti-oxidanten en vrije radicalen
• Onderzoek naar anti-oxidanten
• Anti-oxidanten en kankercellen
• Superfoods
• Kwaliteit van onze voedingsmiddelen
• Lijst van "superfoods"

Anti-oxidanten en vrije radicalen

In ons lichaam is er continue een strijd aan de gang tussen goed en kwaad, tussen anti-oxidanten en vrije radicalen. De vrije radicalen zijn in dit verhaal het kwaad en de anti-oxidanten proberen deze te verdrijven. Maar wat zijn dat voor dingen die vrije radicalen, hoe komen ze in ons lichaam en wat doen ze daar?

Vrije radicalen

Alles in de natuur is in balans of zoekt een balans. Dit is ook het geval met moleculen. Vrije radicalen zijn moleculen die een elektron te weinig hebben. Om terug in balans te komen gaan ze op zoek naar een elektron. Dit gebeurt op een vrij agressieve wijze. Vrije radicalen rukken een elektron gewoon bij een andere molecuul vandaan (een vorm van oxidatie). Vrije radicalen beschadigen op deze manier een hele molecuul en deze zal op zijn beurt in een vrij radicaal veranderen en ook weer op zoek gaat naar een elektron. Op deze manier ontstaat er een kettingreactie. Vrije radicalen kunnen zo cellen en zelfs DNA beschadigen. Zo kunnen ze de celdeling verstoren en de kans op het ontstaan van kankercellen vergroten. Er zijn veel verschillende vrije radicalen. De meest bekende ontstaat door de reactie met zuurstof, deze reactie wordt oxideren genoemd. Wanneer vrije radicalen schade veroorzaken, noemen we dat oxidatieve stress. Vrije radicalen komen op verschillende manieren het lichaam binnen onder andere via zonlicht, sigarettenrook, alcohol, stress en milieuverontreinigende stoffen. Ook gebruiken cellen in ons lichaam zuurstofmoleculen om energie uit verteerd voedsel te halen (metabolisme). Hierbij komen ook vrije radicalen vrij. Maar zijn nu alle vrij radicalen slecht? Het antwoordt hierop is nee, alleen een teveel aan vrije radicalen kunnen na verloop van tijd de gezondheid nadelig beïnvloeden. Ons immuunsysteem zelf maakt ook een dosis vrije radicalen aan in zijn strijd tegen indringers. Door het gebruik van deze vrije radicalen probeert het immuunsysteem bacteriën en virussen te doden die niet in het lichaam thuis horen.

Anti-oxidanten

Vrij radicalen kunnen geneutraliseerd worden door anti-oxidanten. Anti-oxidanten staan heel gemakkelijk een elektron af aan een vrije radicaal. Anti-oxidanten is een verzamelnaam voor vitaminen zoals vitamine C en E en bepaalde mineralen als seleen. Ook bio-actieve stoffen zoals flavonoïden uit groente en fruit vallen eronder. Soms worden anti-oxidanten aan voedingsmiddelen toegevoegd, deze staan dan vermeld als E-nummer (niet alle E-nummer zijn dus slecht). Hoe een antioxidant werkt kunt u bijvoorbeeld zien wanneer men een appel doormidden snijdt. Al vrij snel zal het vruchtvlees bruin kleuren (als gevolg van oxidatie). Besprenkeld men het vruchtvlees met citroensap, wat rijk is aan vitamine C, dan zal het vruchtvlees niet snel bruin worden. Dit dankzij de anti-oxidanten werking van vitamine C. Lang werd gedacht dat een verhoogde inname van anti-oxidanten het lichaam zou beschermen tegen allerlei ziekten die ontstaan als gevolg van een teveel aan vrije radicalen. Maar de praktijk blijkt niet zo zwart-wit te zijn.

Onderzoek naar anti-oxidanten

Om te onderzoeken wat de effecten van anti-oxidanten zijn op het menselijk lichaam en of een extra dosis ziekten kan voorkomen, werd in Amerika een groot onderzoek gestart. Het onderzoek richten zich op een extra dosis vitamine E en/of in combinatie met het sporenelement selenium. Het doel van het onderzoek was om aan te tonen of deze extra dosis mannen zou beschermen tegen het ontwikkelen van prostaatkanker. Aan het onderzoek namen 35.000 mannen van 50 jaar en ouder deel. De mannen werden in vier groepen verdeeld:

• Groen één kreeg dagelijks een dosis vitamine E.
• Groep twee kreeg dagelijks een dosis selenium.
• Groep drie kreeg dagelijks een dosis vitamine E en selenium.
• Groep vier kreeg dagelijks een placebo.

Het onderzoek werd na vijf en een half jaar in 2008 stop gezet. De reden hiervoor was dat na vijf en een half jaar onderzoek al duidelijk was dat de beoogde resultaten niet gehaald zouden worden. Het tegendeel werd zelf bewezen door dit onderzoek. Na een observatieperiode van nog eens anderhalf jaar toonde in 2011 de onderzoeksresultaten aan: de groep mannen die dagelijks vitamine E slikten hadden 17% meer risico op prostaatkanker dan de andere groepen. Opmerkelijk was dat de groep die vitamine E en selenium slikten geen verhoogd risico hadden. De groep die alleen selenium slikte hadden een hogere kans op het ontwikkelen van diabetisch. Ook bleken de supplementen niet te beschermen tegen het ontwikkelen van andere vormen van kanker.

Anti-oxidanten en kankercellen

Anno 2014 is de wetenschappelijke kennis omtrent het ontstaan en de behandeling van kanker weer wat toegenomen. Gezonde cellen hebben een ingebouwd mechanisme om zichzelf onder specifieke omstandigheden te vernietigen. Zo ruimt het lichaam oude en beschadigde cellen op. Hiervoor heeft het lichaam wel vrije radicalen nodig. Sommige vormen van kanker maken echter ook gebruik van dit mechanisme. Deze kankercellen maken namelijk zelf anti-oxidanten aan waardoor ze vrije radicalen wegvangen. Op deze manier hebben vrij radicalen geen invloed op de kankercellen en kunnen deze ongestoord door woekeren. Een antioxidant rijk dieet is dan alleen maar een extra voedingsbron voor deze kankercellen, aldus Nobelprijs winnaar Dr. James Watson⁽¹⁾. Dit is een van de redenen waarom het Nederlands Kankerinstituut-Antoni van Leeuwenhoek-ziekenhuis in Amsterdam het gebruik van extra anti-oxidanten tijdens bestraling of een chemokuur afraadt. Tegenwoordig wordt aangenomen dat anti-oxidanten het ontstaan van kankercellen in het lichaam kunnen vertragen. Maar wanneer er eenmaal kankercellen aanwezig zijn dan kunnen anti-oxidanten een extra voedingsbron voor deze kankercellen betekenen. Ook in het lichaam zal de verhouding tussen anti-oxidanten en vrije radicalen in balans moeten zijn. Een teveel aan vrije radicalen is niet goed maar een teveel aan anti-oxidanten dus ook niet. Dit is eveneens van toepassing op diverse vitamines en mineralen. Daarom bestaat er een aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) die is vastgesteld door de Gezondheidsraad.

Superfoods

De naam "superfood" is nogal misleidend omdat het doet denken aan een voedingsmiddel die enkel gezonde eigenschappen heeft en het eten daarvan allerlei ziekten en aandoeningen zal voorkomen. Een echte "superfood" bestaat niet. De naam "superfood" is eigenlijk een marketingterm die in de jaren 90 van de vorige eeuw is verzonnen om een verzameling voedingsmiddelen een naam te geven. Deze voedingsmiddelen zouden bovengemiddelde gezondheidseffecten bezitten. Voedingsmiddelen worden "superfoods" genoemd als ze rijk zijn aan vitamines, mineralen en anti-oxidanten. Ook zijn ze arm aan slechte vetten. Hieronder valt ook bijvoorbeeld broccoli, kiwi, banaan, appel, blauwe druiven, ananas, tomaten enz. enz. Sinds 1 juli 2007 is het in de Europese Unie verboden om de term "superfood " voor voedsel te gebruiken zonder extra informatie. Daarnaast is er in 2012 een nieuwe Europese wet ingevoerd die alle misleidende gezondheidsclaims verbiedt. "Superfoods" nemen wel steeds vaker de plek in van de vitaminepillen, wat wel een goede ontwikkeling is. Door het gebruik van "superfoods" krijgt men ook andere voedingsstoffen binnen die niet in een pilletje zitten. Maar ook hier dient men rekening te houden met de concentratie aan anti-oxidanten, vitamines en mineralen in deze "superfoods" en de hoeveelheden die men eet (drinkt). Een groot deel van vitaminen waarvan men te veel binnen krijgt verlaat het lichaam zonder schadelijke gevolgen. Maar niet alle vitaminen in hoge dosis zijn onschadelijk.

Kwaliteit van onze voedingsmiddelen

Iedereen die het nieuws omtrent voeding een beetje volgt weet dat er tegenwoordig veel mis mee is. Regelmatig komen er nieuwsberichten voorbij met weer een levensmiddelenschandaal. Maar wat veel mensen niet weten is dat ook de kwaliteit van onze voeding ook hard achteruit gaat. Zo onderzocht het Zwitserse bedrijf Geigy in 1985 enkele levensmiddelen zoals broccoli, aardappelen, wortelen, bananen, appels en aardbeien. De producten werden onderzocht op het gehalte van bepaalde vitamines en mineralen. Het onderzoek werd in 1996 en 2002 herhaald. De uitkomst van deze onderzoeken toonde aan dat het gehalte aan voedingsstoffen met meer dan VIJFTIG procent was gedaald. De oorzaak die hieraan ten grondslag ligt is: gronduitputting, luchtvervuiling, snelle groei (kunstmest), langdurige opslag en transport ⁽²⁾. Dit houdt dus in dat we twee maal zoveel groente zouden moeten eten om dezelfde hoeveelheid voedingsstoffen binnen te krijgen, met dezelfde gezondheidseffecten, als twintig jaar geleden. De zogenaamde "superfoods" die heden ten dage voor torenhoge prijzen over de toonbank gaan staat wellicht ook zo een toekomst te wachten. Goji bessen bijvoorbeeld komen oorspronkelijk uit het Himalayagebergte maar worden tegenwoordig op veel andere plaatsen geteeld, vaak ook weer met gebruik van kunstmest met gronduitputting en kwaliteitsverlies tot gevolg.

Lijst van "superfoods"

Hieronder volgt een lijst met enkele "superfoods" met hun samenstelling en veronderstelde gezondheidseffecten. Het gebruik van deze "superfoods" zou een aanvulling kunnen zijn bij een gevarieerd dieet, geen vervanging. Van oorsprong waren mensen jagers en voedselverzamelaars. Zij hadden in hun leven enkele duizenden eetbare planten, bessen, zaden, noten, insecten, vogels, vissen en dieren tot hun beschikking. Een tegenwoordige supermarkt heeft hooguit een aanbod van enkele tientallen soorten fruit en groente. Daarvan is de voedingswaarde over het algemeen ook nog eens een stuk lager. "Superfoods" kunnen een gezonde aanvulling op het menu zijn, maar het zijn geen wondermiddelen.


Al deze "superfoods" kunnen een gezonde aanvulling op het menu zijn, maar het zijn geen wondermiddelen.

Lees verder

• Biologisch, beter of niet?
• Zware metalen: giftig of nodig voor de gezondheid
• Weerstand verhogen met vitamine E bommen
• Gezonde seizoensgroenten: zomergroente
• Slapen om je hersenen te beschermen