De geneeskracht van beerwortel of bergvenkel

Beerwortel is een 60 cm hoge en 30 cm brede meerjarige plant die groeit in heel West- en Centraal-Europa. Hij behoort tot de schermbloemigen en groeit graag in bergachtige gebieden zoals de Alpen. De wortels van bergvenkel zijn in Schotland een veel gegeten groente. Daarnaast wordt bergvenkel in heel Europa als medicijn gebruikt, bijvoorbeeld bij urinewegproblemen. Bergvenkel groeit niet in het wild in Nederland; je zult hem moeten kweken. Voordeel is dat het een plant is waar je weinig omkijk naar hebt. Let op! Dit artikel is geschreven vanuit de persoonlijke visie van de auteur en bevat mogelijk informatie die niet wetenschappelijk onderbouwd is en/of aansluit bij de algemene zienswijze.

Inhoud:

• Naamgeving
• Beerwortels eten
• Vijf leuke weetjes over bergvenkel
• Verspreiding beerwortel
• Bergvenkel in de moestuin
• Inhoudsstoffen
• Dodoens over bergvenkel
• Traditioneel gebruik in Europa

Naamgeving

De Latijnse naam die we in de wetenschap gebruiken van deze geneesplant is Meum athamanticum. In het Nederlands zeggen we zowel beerwortel als bergvenkel. Een oudere naam voor deze plant is varkenswortel. De Engelse naam voor deze plant is baldmoney; hij is opgedragen aan de Noorse mythologische God Baldr. In Duitsland heet de plant Bärwurz. In Frankrijk wordt bergvenkel Fenouil des Alpes genoemd. Het Latijnse woord Meum komt van het Griekse woord ´meon´ of ´meion´ wat varkensvenkel betekent. Athamanticum heeft een Latijnse oorsprong; het wordt vaker voor planten gebruikt maar het is niet helemaal duidelijk waar deze naam vandaan komt.

Beerwortels eten

De wortels van beerwortel worden gegeten. Deze wortels kunnen worden verzameld in de maanden september en oktober. In Schotland is het een waar alomtegenwoordig gebruik om de wortels als groente te gebruiken. Ze worden er net als pastinaak gegeten; de wortels worden gekookt en zo gegeten of als extra groente in een soep gedaan. De bladeren kunnen worden aangewend als kruid of toevoeging aan salades, soepen en warme gerechten. De bladeren lijken qua vorm wat op dille en zijn heel kruidig van smaak. Deze bladkruid past goed samen met bieslook in een kruidenkwark. De geur van het blad is een soort combinatie van anijs en wortel maar zijn smaak is vrij bitter.

Vijf leuke weetjes over bergvenkel

1. Beerwortel wordt soms ook meum genoemd.
2. Een kilo beerwortelpoeder kost al snel meer dan 100 euro.
3. In stukjes gehakte wortel van bergvenkel wordt verkocht als aromatische en medicinale thee.
4. Bergvenkel kun je bereiden in een kruidenbitter of kruidenlikeur. Verder kun je met pure alcohol een tinctuur maken van bergvenkel.
5. Bladeren van bergvenkel kun je fijn snijden en zijn lekker door een kruidenboter

Verspreiding beerwortel

Beerwortel groeit niet in Nederland en is zeldzaam te vinden in de Ardennen van België, maar des te meer in de berggebieden van Europa zoals de Pyreneeën, de Vogezen, de Alpen, Noord-Spanje, de Apennijnen, de Schotse hooglanden en op de Balkan. In Zuid-Noorwegen is de plant met succes geïntroduceerd. Hij houdt vooral van kalkachtige grond en groeit bij voorkeur in wilde graslanden en weilanden.

Bergvenkel in de moestuin

Bergvenkel komt niet in Nederland voor maar deze eetbare en medicinale plant zou in Nederland in een moestuin kunnen groeien. Deze zeer aromatische geneesplant geeft de voorkeur aan vochtige grond en halfschaduw. Bergvenkel wordt verkocht in sommige tuincentra. Bergvenkel staat graag naast een struik of een boom. Het is geen voortwoekerende plant; hij geeft juist de ruimte aan andere planten. Bergvenkel bloeit van mei tot augustus. Je hebt weinig omkijk naar deze plant; het is een ideale plant voor mensen die niet veel tijd hebben om in de moestuin te werken. Als de planten te groot worden kun je ze splitsen en op een andere plek neerzetten, of aan een bevriende tuinliefhebber geven. Je kunt de zaden bewaren en individueel opkweken in een pot. De zaden moeten zo vroeg mogelijk in het jaar worden gezaaid, het liefst als het nog koud is. Een plant uit zaad opkweken is een langzaam proces. Het duurt enige jaren voordat bergvenkel een mooi vol gebladerte heeft.

Inhoudsstoffen

Etherische oliën vormen een belangrijk onderdeel in medicinale planten. Volgens Spaans onderzoek uit 2004 zitten er de volgende etherische oliën in bergvenkel: betaocimeen, gammaterpineen, terpinoleen en p-cymeen. De Spaanse onderzoekers zagen dat bergvenkel in Spanje andere verhoudingen van etherische oliën heeft dan bergvenkel uit Frankrijk en Duitsland. Dit is een bekend gegeven. Elke grond, omgeving en groeiomstandigheden zijn aanleiding voor veranderingen in verhoudingen van samenstellingen van medicinale stoffen. Er zitten ook koffiezuurderivaten in als werkzame stoffen.

Dodoens over bergvenkel

Rembert Dodoens, de baanbrekende kruidenwetenschapper uit de Nederlanden van de 17e eeuw, beschreef dat in het oude Griekenland men reeds beerwortel kenden. De antieke Romeinen gebruikten het volgens Plinius bij nierproblemen; het kan overtollig vocht uit het lichaam lozen, zo beschreef Dodoens. Verder is het een verwarmend middel dat ´Crampen ende rhommelingen´ in de maag doet verdwijnen, zo noteerde Dodoens in zijn Cruyde-boek dat hij in 1644 publiceerde. Ook werd het in zijn tijd voorgeschreven om koorts en andere kwalen die moeders kregen te verhelpen. Overigens was Dodoens het met Galenus, pionier in de geneeskunde eens dat de wortels van bergvenkel niet teveel moeten worden gegeten omdat de warmte die ervan uitgaat tot pijn in het hoofd kan leiden.

Traditioneel gebruik in Europa

In de volksgeneeskunde is beerwortel een medicijn bij menstruatieproblemen, en urinewegaandoeningen. Het is een diureticum, wat wilt zeggen dat het vochtafdrijvend is. Daarnaast wordt het ingezet bij catthar, hysterie en maagziekten, tenminste volgens de Engelse kruidengeneeskunde. In de Middeleeuwen in Duitsland werd het als een plant gezien die goed is voor de blaas, urinewegen, lever en nieren. Het werd ingezet bij waterzucht of oedeem, geelzucht, pijnlijke darmen en blaasstenen. In het Zwarte Woud in Duitsland eten de koeien veel bergvenkel waardoor de kaas van deze melk een extra lekkere smaak heeft. In Duitsland is er de medicinale kruidenhoning die Bärwurzbirnenhonig wordt genoemd. Letterlijk betekent dit: bergvenkelperenhoning. Het wordt gemaakt van honing van bijen waaraan kruiden zoals bergvenkel zijn toegevoegd, vermengd met een puree van peren. Verder heeft bergvenkel een genezende werking bij maagzweer, spijsverteringsproblemen en menstruatieperikelen. Hildegard van Bingen schreef dat bergvenkel goed was bij jicht maar zij staat vrij alleen in dit voorschrift.