Pseudokroep: besmettelijk, aanval, symptomen en behandeling

Pseudokroep is een aandoening die voorkomt bij jonge kinderen, waarbij er sprake is van benauwdheid, hoorbare inademing en blafhoest (zeehondenhoest). Het wordt in de meeste gevallen veroorzaakt door een ontsteking van het slijmvlies van het strottenhoofd (laryngitis). Pseudokroep komt vooral bij kinderen van één tot vijf jaar voor. De aandoening heeft een self-limiting karakter. Pseudokroep is niet heel erg besmettelijk.

• Wat is pseudokroep?
• Epidemiologie van pseudokroep: wie, waar en waarom?
• Hoe kom je aan pseudokroep?
• Is pseudokroep besmettelijk?
• Wat zijn de symptomen van pseudokroep?
• Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van pseudokroep: wat gebeurt er in het lichaam?
• Oorzaken van pseudokroep: een uitgebreide verkenning
• Virale infecties: de belangrijkste boosdoeners
• Seizoensgebonden factoren: de invloed van het weer
• Anatomische en fysiologische kwetsbaarheid bij kinderen
• Omgevingsfactoren: irriterende stoffen en luchtkwaliteit
• Allergieën en overgevoeligheid
• Genetische en familiale factoren
• Trauma of mechanische irritatie
• Zeldzamere oorzaken: bacteriële infecties en andere aandoeningen
• Samenvatting: een samenspel van factoren
• Risicogroepen
• Risicofactoren
• Wat kunnen de ouders/verzorgers zelf doen?
• Zelfzorg
• Aanvullende adviezen
• Wat doet de huisarts?
• Prognose

Wat is pseudokroep?

Het was een rustige herfstnacht totdat de driejarige Mila plotseling wakker werd met een gierende ademhaling en een blaffende hoest. Haar ouders schrokken enorm; het leek alsof ze geen lucht kreeg. In paniek belden ze de huisartsenpost. De arts stelde hen gerust: het was pseudokroep, een onschuldige maar angstaanjagende aandoening waarbij de luchtwegen door een virus ontstoken raken. Met stoom uit de douche en frisse lucht bij een open raam kalmeerde Mila snel. Een nacht vol zorgen eindigde gelukkig met een opgelucht gezin, en Mila sliep de rest van de nacht als een roos. "Volgende keer blijven we rustiger," grapte haar vader, terwijl hij de huisarts bedankte.

Pseudokroep (laryngitis subglottica) is een virusinfectie van de bovenste luchtwegen die zich manifesteert bij jonge kinderen. Kenmerkend zijn de scherpe blafhoest (zeehondenhoest) het vaak gierende geluid tijdens het ademen, 'inspiratoire stridor' genoemd. De aandoening komt vooral voor bij kinderen één tot vijf jaar. De naam pseudokroep is ontleend aan difterie, de 'echte' kroep. Dit vanwege gelijkenis van de symptomen.

Het zijn vooral jonge kinderen die pseudokroep krijgen en een enkele keer komt het bij een jong schoolkind voor. De incidentie in de leeftijd van 0-5 jaar ligt tussen de 15 en 37 per 1.000 kinderen per jaar.¹ Het komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes. In de herfst komt het vaker voor.

Epidemiologie van pseudokroep: wie, waar en waarom?

Pseudokroep, ook bekend als laryngitis subglottica, is een aandoening die vooral jonge kinderen treft en vaak voor paniek zorgt door de plotselinge, blaffende hoest en ademhalingsproblemen. Hoewel het meestal onschuldig is, roept het veel vragen op over wie het treft en waarom. Laten we de cijfers en factoren achter pseudokroep onderzoeken.

Kinderen versus volwassenen: een kinderziekte
Pseudokroep komt vrijwel uitsluitend voor bij kinderen tussen de 6 maanden en 5 jaar, met een piekincidentie rond de leeftijd van 1 tot 2 jaar. De anatomie van jonge kinderen speelt hierbij een belangrijke rol; hun luchtwegen zijn nauwer, waardoor zelfs een lichte zwelling in het strottenhoofd al ademhalingsproblemen kan veroorzaken.

Volwassenen hebben zelden last van pseudokroep, omdat hun luchtwegen breder zijn en beter bestand tegen zwelling. Als volwassenen symptomen ontwikkelen, wordt dit meestal veroorzaakt door andere aandoeningen zoals allergieën of ernstige luchtweginfecties.

Een voorbeeld: Een tweejarige jongen in Nederland werd midden in de nacht wakker met een blaffende hoest en een hese stem. Zijn moeder dacht aan verkoudheid, maar de arts diagnosticeerde pseudokroep. Binnen enkele dagen waren zijn symptomen verdwenen, zonder verdere complicaties.

Mannen versus vrouwen: wie wordt vaker getroffen?
Jongens hebben een iets hogere kans op pseudokroep dan meisjes, met een verhouding van ongeveer 1,5:1. Dit verschil wordt mogelijk verklaard door subtiele anatomische verschillen in de luchtwegen, maar de exacte oorzaak is niet volledig duidelijk.

Klimaat en seizoenen: wanneer komt het vaker voor?
Pseudokroep komt vaker voor in de koudere maanden, zoals herfst en winter. Dit heeft te maken met de verhoogde verspreiding van virale infecties, de belangrijkste oorzaak van pseudokroep. Virussen zoals het para-influenzavirus, dat verantwoordelijk is voor ongeveer 75% van de gevallen, verspreiden zich sneller in koele, droge lucht.

In Nederland en België zien huisartsen de meeste gevallen van pseudokroep tussen oktober en maart. In tropische gebieden of de Nederlandse overzeese gebieden, zoals Curaçao, komt pseudokroep minder vaak voor en is het meestal gerelateerd aan andere virussen die daar heersen.

Voeding, leefstijl en andere risicofactoren
Hoewel voeding en leefstijl geen directe oorzaak zijn van pseudokroep, kunnen ze wel invloed hebben op het immuunsysteem van kinderen. Een gezond voedingspatroon met voldoende vitamines en mineralen kan helpen om infecties beter te weerstaan. Kinderen die regelmatig worden blootgesteld aan sigarettenrook, hebben een verhoogd risico op luchtweginfecties, waaronder pseudokroep. Dit komt doordat rook de luchtwegen irriteert en zwelling kan verergeren.

Genetische factoren: zit het in de familie?
Genetica speelt geen directe rol bij pseudokroep, maar familiegeschiedenis kan een indicatie zijn van de gevoeligheid voor luchtweginfecties of allergieën, die de kans op pseudokroep kunnen vergroten. Kinderen met een voorgeschiedenis van astma of andere luchtwegproblemen lijken vatbaarder te zijn voor ernstige symptomen van pseudokroep.

Verschillen wereldwijd: hoe vaak komt het voor?
De incidentie van pseudokroep varieert wereldwijd. In Europa en Noord-Amerika worden jaarlijks naar schatting 3-6% van de kinderen onder de vijf jaar getroffen. In ontwikkelingslanden zijn de cijfers lager, waarschijnlijk door onderdiagnose of andere gezondheidsprioriteiten. In tropische gebieden is pseudokroep minder seizoensgebonden, maar nog steeds een bekende aandoening.

In Nederland zien huisartsen elk jaar duizenden gevallen van pseudokroep, terwijl in België vergelijkbare cijfers worden gerapporteerd. Dankzij goede gezondheidszorg in deze landen is de prognose vrijwel altijd gunstig, en complicaties zijn zeldzaam.

Hoe kom je aan pseudokroep?

Een verkoudheidsvirus is de boosdoener, waarbij de slijmvliezen van keel, neus en oren zijn aangedaan en tevens die van de grotere luchtwegen. Er treedt zwelling op van de binnenwand van het strottenhoofd, als gevolg waarvan de adem wordt bemoeilijkt en de karakteristieke blafhoest ontstaat.

Is pseudokroep besmettelijk?

Pseudokroep is een ontsteking van het slijmvlies van het strottenhoofd, die vaak weer het gevolg is van een 'gewone' virale luchtweginfectie. Een verkoudheidsvirus is besmettelijk voor andere kinderen. Verkoudheidsvirussen verspreiden zich vrij gemakkelijk via vochtdruppeltjes in de uitgeademde lucht die door anderen kunnen worden ingeademd.

Wat zijn de symptomen van pseudokroep?

Het kind is wat verkouden en heeft een typische blafhoest. Er is vaak ook sprake van een lichte verhoging. Een aanval van pseudokroep verloopt bijna altijd op dezelfde manier. Het kind is niet ziek, maar vaak alleen verkouden. ’Omstreeks tien of elf uur 's avonds of ‘s nachts wordt het huilend wakker. Het kind is benauwd en heeft vooral moeite met inademen. Hierdoor kan het in paniek raken. Voor de ouders is het vaak ook schrikken. Bij het inademen is een gierend geluid hoorbaar (stridor). Het kind heeft een luide blafhoest (zeehondenhoest) en is soms hees. De temperatuur is normaal of er is sprake van een beetje verhoging. Een aanval van pseudokroep gaat binnen enkele uren vanzelf over, waarna het kind weer rustig kan slapen. Een aanval van pseudokroep kan één keer voorkomen, maar het beeld kan zich ook enkele dagen achter elkaar voordoen. De volgende nacht zijn de verschijnselen meestal minder hevig. In een enkel geval zijn er aanvallen met grotere tussenpozen.

Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van pseudokroep: wat gebeurt er in het lichaam?

Pseudokroep, of laryngitis subglottica, is een aandoening die zich op dramatische wijze kan aandienen, met een blaffende hoest en gierende ademhaling. Achter dit angstaanjagende tafereel schuilt een complex mechanisme in de luchtwegen. Om te begrijpen wat pseudokroep precies is, en hoe het ontstaat, duiken we in de pathofysiologie en het ontstaansmechanisme van deze veelvoorkomende kinderziekte.

De rol van virussen: de start van het proces
De meeste gevallen van pseudokroep worden veroorzaakt door virale infecties, met name door het para-influenzavirus (type 1 en 2), dat verantwoordelijk is voor ongeveer 75% van de gevallen. Andere virussen, zoals het influenzavirus, adenovirus of respiratoir syncytieel virus (RSV), kunnen ook pseudokroep uitlokken. Deze virussen infecteren de bovenste luchtwegen, waaronder het strottenhoofd (larynx) en de luchtpijp (trachea).

Bij een infectie dringen virussen de slijmvliezen van de luchtwegen binnen en veroorzaken ze een ontstekingsreactie. Het immuunsysteem reageert door witte bloedcellen naar het geïnfecteerde gebied te sturen, wat leidt tot zwelling (oedeem), roodheid en verhoogde slijmproductie. Bij pseudokroep is deze ontsteking gelokaliseerd in het gebied net onder de stembanden (subglottisch), een cruciale plek waar zelfs kleine zwelling grote gevolgen kan hebben.

Waarom kinderen kwetsbaarder zijn: anatomische verschillen
De kenmerkende symptomen van pseudokroep, zoals de blaffende hoest en gierende ademhaling (stridor), komen voort uit de anatomie van jonge kinderen. Hun luchtwegen zijn van nature smaller dan die van volwassenen, en de kraakbeenstructuur in het strottenhoofd is minder stevig. Dit betekent dat zelfs een milde ontsteking en zwelling in dit gebied de luchtstroom aanzienlijk kan beperken.

Bij kinderen jonger dan vijf jaar is de subglottische ruimte slechts enkele millimeters breed. Wanneer deze ruimte door zwelling met 1 millimeter wordt verkleind, kan dit de luchtstroom al met 50-60% verminderen. Dit verklaart waarom pseudokroep zo’n plotselinge en dramatische impact heeft op jonge kinderen, terwijl volwassenen met dezelfde infectie slechts lichte keelpijn ervaren.

De cascade van symptomen: van hoest tot stridor
De ontstekingsreactie in de subglottische ruimte veroorzaakt zwelling en vernauwing van de luchtwegen, wat leidt tot de typische symptomen van pseudokroep:

• Blaffende hoest: De zwelling irriteert de stembanden, wat resulteert in een hoestgeluid dat lijkt op het blaffen van een zeehond.
• Heesheid: Door de betrokkenheid van de stembanden raken deze geïrriteerd, wat heesheid veroorzaakt.
• Stridor: Wanneer de lucht door de vernauwde luchtwegen wordt geperst, ontstaat het hoge, piepende geluid dat bekend staat als stridor. Dit is vaak hoorbaar tijdens het inademen.
• Benauwdheid: Bij ernstige vernauwing kan de ademhaling zo moeilijk worden dat het kind tekenen van zuurstoftekort vertoont, zoals een blauwe verkleuring rond de lippen (cyanose).
• De symptomen verergeren vaak 's nachts door natuurlijke veranderingen in de ademhaling en luchtwegspieren tijdens de slaap.

De invloed van prikkels en triggers
Hoewel de virale infectie de primaire oorzaak is, kunnen andere factoren de symptomen van pseudokroep verergeren. Droge, koude lucht irriteert de gevoelige slijmvliezen en kan de zwelling vergroten. Daarnaast kunnen huilen, angst en inspanning leiden tot een verhoogde ademhalingsfrequentie, wat de symptomen verder kan escaleren. Dit verklaart waarom kinderen vaak extra benauwd worden tijdens een paniekaanval.

Het zelfbeperkende karakter van pseudokroep
Een belangrijk kenmerk van pseudokroep is dat het vaak zelfbeperkend is. De ontsteking bereikt meestal zijn piek binnen 24-48 uur, waarna het immuunsysteem de infectie onder controle krijgt. Naarmate de zwelling afneemt, verbeteren de symptomen spontaan, vaak binnen een paar dagen.

Voor veel kinderen zijn simpele maatregelen zoals stoom, frisse lucht en rust voldoende om het herstelproces te ondersteunen. Bij ernstigere gevallen, waarin de luchtwegvernauwing significant is, kan medische interventie nodig zijn, zoals corticosteroïden om de zwelling te verminderen of adrenaline-inhalatie om de luchtwegen snel te openen.

Conclusie: een complex proces in een klein lichaam
Pseudokroep is een aandoening met een relatief eenvoudige oorzaak – een virale infectie – maar de gevolgen ervan worden versterkt door de anatomie en fysiologie van jonge kinderen. De combinatie van ontsteking, zwelling en de natuurlijke beperkingen van smalle luchtwegen zorgt voor de kenmerkende symptomen. Het begrijpen van deze processen helpt ouders en zorgverleners om snel te handelen en de aandoening effectief te beheersen. Wat beangstigend lijkt, is vaak eenvoudig te behandelen – en met de juiste zorg herstelt de kleine patiënt snel en volledig.

Oorzaken van pseudokroep: een uitgebreide verkenning

Pseudokroep, of laryngitis subglottica, is een aandoening die meestal wordt veroorzaakt door een infectie, maar er zijn meerdere factoren die bijdragen aan het ontstaan of verergeren van de symptomen. Hier volgt een uitgebreide uitleg van de oorzaken, met zowel primaire triggers als minder bekende factoren.

Virale infecties: de belangrijkste boosdoeners

De overgrote meerderheid van de gevallen van pseudokroep wordt veroorzaakt door virale infecties. Het para-influenzavirus is de meest voorkomende veroorzaker, verantwoordelijk voor ongeveer 75% van de gevallen. Andere virussen die pseudokroep kunnen veroorzaken, zijn:

• Respiratoir syncytieel virus (RSV): Vooral berucht bij jonge kinderen en baby's, dit virus veroorzaakt naast pseudokroep vaak bronchitis of longontsteking.
• Adenovirus: Dit virus kan niet alleen pseudokroep veroorzaken, maar ook gepaard gaan met koorts en keelpijn.
• Influenzavirus: Seizoensgebonden griepvirussen kunnen in sommige gevallen leiden tot luchtwegontsteking die lijkt op pseudokroep.
• Mazelenvirus: Hoewel zeldzaam door vaccinatie, kan mazelen pseudokroep veroorzaken bij niet-gevaccineerde kinderen.

Deze virussen infecteren het slijmvlies van de bovenste luchtwegen, wat leidt tot ontsteking en zwelling in het subglottische gebied (net onder de stembanden).

Seizoensgebonden factoren: de invloed van het weer

Pseudokroep komt vaker voor in de herfst en winter, wanneer luchtweginfecties zich sneller verspreiden. Koele, droge lucht kan de slijmvliezen van de luchtwegen uitdrogen en irriteren, waardoor de symptomen verergeren. Bovendien brengen kinderen in deze seizoenen meer tijd binnenshuis door, wat de verspreiding van virussen vergemakkelijkt.

• Voorbeeld: In Nederland worden de meeste gevallen van pseudokroep tussen oktober en maart gezien, vaak na een plotselinge temperatuurwisseling of tijdens een griepgolf.

Anatomische en fysiologische kwetsbaarheid bij kinderen

Jonge kinderen hebben een nauwere subglottische ruimte (het gebied onder de stembanden) en een minder stevig kraakbeen in hun luchtwegen. Dit maakt hen gevoeliger voor zwelling en vernauwing als gevolg van ontsteking. Daarnaast is hun immuunsysteem nog in ontwikkeling, waardoor ze vatbaarder zijn voor virale infecties.

Omgevingsfactoren: irriterende stoffen en luchtkwaliteit

Irriterende stoffen in de omgeving kunnen pseudokroep uitlokken of verergeren, zelfs als een virale infectie al aanwezig is. Voorbeelden zijn:

• Sigarettenrook: Kinderen die worden blootgesteld aan passief roken, hebben vaker luchtweginfecties en een verhoogd risico op pseudokroep.
• Luchtvervuiling: Fijnstof en chemische dampen kunnen de luchtwegen irriteren en ontsteking verergeren.
• Droge lucht: Vooral in verwarmde binnenruimtes in de winter kan droge lucht de slijmvliezen uitdrogen, wat bijdraagt aan luchtwegproblemen.

Allergieën en overgevoeligheid

Hoewel minder vaak voorkomend, kunnen allergieën of overgevoeligheidsreacties een rol spelen bij het ontstaan van symptomen die lijken op pseudokroep. Allergenen zoals huisstofmijt, pollen of dierenharen kunnen leiden tot zwelling en irritatie van de luchtwegen, waardoor kinderen met een virale infectie vatbaarder worden voor ernstige symptomen.

Genetische en familiale factoren

Hoewel pseudokroep geen direct genetisch bepaalde aandoening is, kunnen sommige kinderen een erfelijke aanleg hebben voor gevoelige luchtwegen. Als familieleden gevoelig zijn voor luchtweginfecties, zoals astma of chronische bronchitis, kan dit ook de kans op pseudokroep vergroten.

• Voorbeeld: Een gezin waarin beide ouders astma hebben, meldt dat hun tweejarige dochter vaker pseudokroep-achtige symptomen heeft na een verkoudheid.

Trauma of mechanische irritatie

Mechanische irritatie van de luchtwegen, zoals langdurig huilen of schreeuwen, kan pseudokroepachtige symptomen verergeren door lokale zwelling van de stembanden en omliggende weefsels. Dit gebeurt vooral bij kinderen die al een virale infectie hebben.

Zeldzamere oorzaken: bacteriële infecties en andere aandoeningen

Ofschoon pseudokroep meestal viraal is, kan het in zeldzame gevallen ook bacterieel zijn. Bacteriële infecties zoals epiglottitis of tracheitis kunnen symptomen veroorzaken die lijken op pseudokroep, maar deze zijn vaak ernstiger en vereisen onmiddellijke medische aandacht. Daarnaast kunnen bepaalde medische aandoeningen, zoals gastro-oesofageale reflux (GORZ), bijdragen aan ontsteking van de luchtwegen, wat de symptomen kan verergeren.

Risicogroepen

Pseudokroep, ook wel laryngitis subglottica genoemd, is een aandoening die vooral jonge kinderen treft. De ziekte veroorzaakt een kenmerkende blafhoest en ademhalingsproblemen. Hier zijn de belangrijkste risicogroepen:

Risicofactoren

Naast risicogroepen zijn er specifieke factoren die de kans op pseudokroep vergroten. Dit kan variëren van leefomstandigheden tot seizoensinvloeden. Hier zijn de belangrijkste risicofactoren:


Door deze risicofactoren en risicogroepen in gedachten te houden, kun je de kans op pseudokroep bij kinderen verkleinen en symptomen sneller herkennen.

Wat kunnen de ouders/verzorgers zelf doen?

Zelfzorg

Wanneer het kind benauwd wakker wordt, kan het in paniek raken en gaan huilen. Hierdoor is het zuurstofverbruik hoger, wat aanleiding kan geven tot nog meer benauwdheid. Daarom is het belangrijk dat het kind door de ouders/verzorgers gekalmeerd wordt. Houd het kind bij u totdat het weer in slaap is gevallen. Warme, vochtige lucht heeft weinig effect, zo is gebleken uit onderzoek. U hoeft dus niet met het kind in de badkamer of douchecel te gaan zitten om te stomen. Het gaat erom dat de ouders rust uitstralen en het kind op zijn gemak stellen.

Aanvullende adviezen

Nog een aantal adviezen:

• Het kind kan beter ademen als het rechtop zit of zijn hoofd wat hoger ligt;
• Neem het kind mee naar buiten als de lucht droog en koud is.
• Bied het kind voldoende te drinken aan, bij voorkeur iets kouds; of een waterijsje.
• Vermijd grote maaltijden omdat hoesten het kind kan laten braken.
• In geval van koorts moet je ervoor zorgen dat het kind het niet te warm heeft of helemaal is toegedekt met een warm dekbed.
• Ventileer de kamer waar het kind ligt.
• Stel het kind niet bloot aan passief roken. Tabaksrook irriteert de luchtwegen en verhoogt de frequentie van infecties.

Wat doet de huisarts?

Wanneer het kind benauwd blijft, is het verstandig de huisarts te raadplegen. De huisarts zal het kind onderzoeken en nagaan of er inderdaad sprake is van een aanval van pseudokroep. De huisarts zal onder meer met zijn stethoscoop naar de ademgeluiden luisteren. Bij matig ernstige gevallen zal bijna altijd rust en een afwachtend beleid volstaan. Antibiotica helpen niet bij een virus en luchtwegverwijders zijn alleen effectief bij vernauwing van de kleine luchtwegen, zoals bij astma, maar niet van de grote. Hoestdrankjes en andere huis-, tuin- en keukenmiddeltjes hebben geen effect op de aanval. Bij ernstiger gevallen van pseudokroep met erge benauwdheid, kan een (inhalatie)corticosteroïd (bijvoorbeeld dexamethason) voorgeschreven worden. In zeldzame gevallen heeft deze aandoening een ernstig verloop en moet een kind met spoed in het ziekenhuis worden opgenomen. Soms is intubatie — het inbrengen van een beademingsbuis — nodig. Alarmverschijnselen zijn het blauw, bleek of slap worden van het kind.

Prognose

Na de leeftijd van 4-5 jaar worden de symptomen milder. In de regel is pseudokroep een milde ziekte die 3-4 dagen duurt; het hoesten kan evenwel langer duren. Pseudokroep wordt 's nachts vaak erger 's nachts wanneer het kind in bed ligt en wordt in de loop van de dag beter.

Noot

1. Dr. J.A.H. Eekhof, dr. A. Knuistingh Neven, dr. W. Opstelten: Kleine kwalen bij kinderen. Elsevier Gezondheidszorg, Maarssen, tweede druk 2009.

Lees verder

• Geel of groen slijm ophoesten en bloed hoesten: oorzaken
• Keelontsteking: symptomen, oorzaken, behandeling & preventie
• Kinkhoest: symptomen, besmettelijk, vaccinatie, volwassenen
• Infectieuze oorzaken van acute hoest: waardoor komt het?
• Verkoudheid: verstopte neus, niezen, koorts, keelpijn, hoest