Het gevaar van uitslapen

Uitslapen lijkt extra energie te geven. Maar in werkelijkheid kost het je juist energie. Door uitslapen in het weekend verschuif je je bioritme en creëer je eigenlijk een jetlag. Daar kun je tot halverwege de week last van hebben. Ook structureel laat naar bed gaan en uitslapen (dus ook op werkdagen) zorgt ervoor dat je minder fit bent, dan als je elke dag op tijd naar bed gaat en op tijd opstaat. Ons bioritme is namelijk afgestemd op het daglicht. Tegen de avond wordt er extra melatonine aangemaakt: 's nachts slapen we dus het best. Hierin zit wel een verschil tussen ochtendmensen en avondmensen. Als je in het weekend extra wilt slapen kun je beter een dutje doen dan uitslapen.

Uitslapen maakt je minder fit

Als je elke werkdag vroeg op moet staan, kan het heel lekker zijn om in het weekend extra lang te blijven liggen: lekker uitslapen. Maar uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat uitslapen in het weekend helemaal niet zo verkwikkend is als het lijkt. In het weekend zelf heb je er misschien profijt van, maar in de werkweek erna heb je vervolgens minder energie dan normaal.

Australische wetenschappers deden onderzoek naar het energiepeil van twee groepen jonge mensen die door de week vroeg moesten opstaan. De ene groep werd verplicht in het weekend net zo vroeg op te staan als door de week, wat resulteerde in gemiddeld 7,5 uur slaap per nacht (de hoeveelheid slaap die een volwassene gemiddeld ongeveer nodig heeft). De andere groep mocht in het weekend uitslapen. In deze groep werd in het weekend per nacht bijna 10 uur geslapen. De eerste groep (die niet mocht uitslapen) was in de week daarop veel fitter en energieker dan de tweede groep. Terwijl de tweede groep aanzienlijk meer uren had geslapen.

Uitslapen zorgt voor een 'maandagmorgen blues'

Dit heeft te maken met de aanmaak van melatonine: de stof in je hersenen die je slaperig maakt. Melatonine wordt iedere dag opnieuw in een bepaald ritme aangemaakt. Door uitslapen in het weekend wordt dit ritme verschoven. Daardoor val je 's avonds minder snel in slaap en 's ochtends duurt het langer voordat je op een natuurlijke wijze wakker wordt. Je creëert daarmee dus een soort jetlag, en versterkt de 'maandagmorgen blues'. En dit effect beperkt zich niet tot de maandag. Volgens de Australische wetenschappers zit je lichaam pas weer op donderdag in het oude ritme. Wil je de maandagmorgen blues voorkomen, dan is een regelmatig slaapritme van groot belang.

Vroeg naar bed en vroeg opstaan, of laat naar bed en uitslapen

In bovengenoemd onderzoek gingen de proefpersonen door de week en in het weekend ongeveer om dezelfde tijd naar bed. Het verschil tussen de twee groepen zat in het tijdstip dat ze opstonden. Veel mensen vinden niet alleen uitslapen in het weekend lekker; ze gaan 's avonds ook nog eens later naar bed. Ze slapen doordeweeks van 23:00 uur tot 7:00 uur, en in het weekend van 1:00 uur tot 9:00 uur.

Ook dit zorgt voor een jetlag, zo mogelijk nog sterker dan wanneer het alleen om uitslapen gaat. Hier wordt namelijk het hele slaap-waakritme verschoven.

Maar zelfs wanneer je structureel slaapt van 1:00 uur tot 9:00 uur (dus ook op werkdagen), levert dat minder energie en fitheid op dan wanneer je elke dag van 23:00 uur tot 7:00 uur slaapt. De aanmaak van melatonine is namelijk ook verbonden aan de aanwezigheid van daglicht: het opkomen en ondergaan van de zon (vandaar dat lichttherapie in de winter kan helpen om beter te slapen en je fitter te voelen). Met andere woorden: ons lichaam slaapt het best en rust het beste uit wanneer we 's nachts slapen.

Het is echter wel zo dat de ene mens gevoeliger is voor daglicht dan de andere. Ook is er een duidelijk verschil tussen ochtendmensen en avondmensen. Maar ochtendmensen zijn wel duidelijk in het voordeel. Hun bioritme is beter afgestemd op het opkomen en ondergaan van de zon.

Dutjes doen in plaats van uitslapen

Als je in het weekend of op een ander tijdstip toch een beetje extra wilt slapen, kun je beter een dutje doen dan uitslapen. Wanneer je ongeveer 20 minuten slaapt in de middag, kan dat een heleboel extra energie geven, zonder dat je daarbij je bioritme verstoort en een jetlag creëert.

Lees verder

• Goed slapen: je nachtrust verbeteren op natuurlijke wijze
• Kwaliteit van slaap verbeteren: beter slapen
• 10 redenen om meer te slapen
• Slapen: Beter uitrusten met minder slaap
• Ik kan niet slapen: Wat moet ik doen?