Ziekte van Huntington: ongewild bewegen en aangetaste geest

Door toedoen van een genetische afwijking ontstaat er een ongewone DNA stapeling binnen een specifiek gen, waardoor te lange en daardoor giftige Huntingtin proteïnen worden aangemaakt. Deze stof accumuleert in neuronen van het brein en zenuwbanen. Het leidt tot verval van de cognitiviteit, aantasting van het geheugen, geest en persoonlijkheid. Daarnaast gaat men ongewild ongecontroleerd spastisch bewegen. Wat houdt de ziekte van Huntington in en hoe ligt een overerfbare genmutatie met CAG stapeling hieraan ten grondslag?

Ziekte van Huntington

• Aantasting hersenen
• HTT-genmutatie
• CAG trinucleotide expansie
• Complicaties ziekte van Huntington
• Mate van voorkomen
• Symptomen behandelen

Aantasting hersenen

De ziekte van Huntington wordt van ouder op kind via het genetisch materiaal overgedragen. Door een genafwijking van het DNA-chromosoom is er sprake van een onjuiste overmatige stapeling binnen het DNA. Daardoor worden onjuiste en te lange proteïnen aangemaakt. Het vormt een gifstof waarmee de hersencellen en zenuwbanen worden aangetast. Deze ziekte is ongeneesbaar en dus zal men er onvermijdelijk aan komen te overlijden. Wat houdt de ziekte van Huntington in en wat voor invloed heeft de HTT-genmutatie met overmatig CAG-stapeling hierbij?

HTT-genmutatie

Bij deze ziekte gaat het om autosomale dominante overerving van een genafwijking op de korte arm van chromosoom vier. Deze gen ligt aan het uiteinde daarvan op positie 4p16.3 (lit.1). Het wordt ook wel het HTT-gen genoemd en is verantwoordelijk voor instructies om het Huntingtin proteïne aan te maken. Dit eiwit zit in uiteenlopende weefsels overal in het lichaam. Het heeft een belangrijke rol voor de ontwikkeling en in stand houden van neuronen binnen de zenuwbanen. Daarom komt het ook in grote hoeveelheden voor in de hersenen. Het is daarnaast van invloed op neurotransmitters en transport van mineralen door het lichaam. Bovendien beschermt het de kleinste deeltjes van het lichaam oftewel de celorganel.

CAG trinucleotide expansie

Een kenmerkend probleem bij HTT-genmutatie is dat DNA-elementen herhaaldelijk voorkomen. Het gaat om een drietal stoffen binnen het DNA, zijnde cytosine, adenine en guanine oftewel CAG. Deze stoffen zijn noodzakelijk om het DNA samen te stellen en in goede conditie te houden. Bij gezonde mensen worden de CAG-elementen tien tot maximaal vijfendertig maal herhaalt binnen het gen. Bij deze ziekte treedt de herhalende opbouw veertig tot honderd keer op. Het zorgt ervoor dat een ongewoon lange variant van het Huntingtin proteïne wordt aangemaakt. De verlengde variant is voor het lichaam onbruikbaar en wordt daarom afgebroken in kleinere deeltjes. Die stof vormt vanaf dat moment een gifstof, waarbij het in neuronen gaat accumuleren. Dit zorgt ervoor dat het functioneren van cellen in zenuwbanen en de hersenen worden verstoord. Het tast voornamelijk de buitenste hersenschors en het onder de grote hersenen gelegen striatum. De hersenschors is van groot belang voor de cognitiviteit, geheugen en denkcapaciteit van de persoon (lit.2). Het striatum is net als de hersenstam van belang bij de motoriek met andere basisfuncties en –processen (lit.3). Let wel de CAG-stapeling kan gedurende de verschillende levensfasen toenemen, waardoor de invloed eveneens groter wordt.

Complicaties ziekte van Huntington

De werking van het striatum wordt aangetast, waardoor basisfuncties minder goed worden uitgevoerd. Daarbij neemt de afgifte van dopamine in de hersenen af, waardoor relatief meer acetylcholine aanwezig is. Het leidt tot trillingen en ongewone bewegingen vergelijkbaar met Parkinson. Denk daarbij aan ongecontroleerde spastische bewegingen. Omdat ook de communicatie via de zenuwen wordt verstoord, verliest de persoon in toenemende mate de controle over die bewegingen. Daarnaast wordt de persoonlijkheid van de persoon aangetast. Het denken en geheugen verandert en kan deels verdwijnen. Men wordt niet meer de persoon van vroeger, omdat de persoonlijkheid wijzigt.

Mate van voorkomen

Het gaat hier om over een dominante overerfbare ziekte en dus komt het binnen bepaalde families voor. Kinderen van zieke ouders hebben vijftig procent kans om eveneens deze ziekte te krijgen. Vaak zullen de eerste symptomen voor het veertigste levensjaar voordoen, waarna de lichamelijke en geestelijke toestand geleidelijk aan verslechtert. Vanaf het moment dat de ziekte de eerste complicaties geeft, duurt het gemiddeld gezien zestien jaar alvorens de persoon komt te overlijden (lit.4). In ons land hebben circa vijftienduizend mensen deze ziekte. Vermoedelijk lopen er circa nog vijfduizend jongere personen rond die het kunnen krijgen. In die gevallen is dus nog niet met zekerheid vastgesteld, dat men de genmutatie heeft. Binnen die groep jongeren kan eveneens het als Westphal voordoen. In dat geval heeft men reeds op jeugdige leeftijd een hoge CAG stapeling. Meestal gaat het om een zestigtal (lit.1) jongeren of meer. Dit resulteert in eerste instantie tot heftige spierstijfheid, waardoor men bewegingsloos is. De andere complicaties volgen in een later stadium.

Symptomen behandelen

Er is sprake van een genmutatie waartegen nog geen medicijn bestaat. Het enige wat kan worden gedaan, is de complicaties minder ernstig laten zijn. Het kan daarbij gaan om levodopa om acetylcholine te onderdrukken, waardoor spierbewegingen minder heftig zijn. Ook kan medicatie worden toegepast om geestelijke achteruitgang te vertragen.

Lees verder

• Hepatische encefalopathie: stoornissen door leverziekten
• Geestelijke afwezigheid, gepieker of toch iets anders?