Zwangerschap en bevalling: de ontwikkeling van nieuw leven

Een kind krijgen is een zeer intense levenservaring. De zwangerschap is een opwindende en spannende tijd voor veel vrouwen en hun partners, die vaak variëren tussen vreugde, hoop en angst: gaat alles goed? Gedraag ik me correct? Hoe wordt het nieuwe leven met kinderen? Van de conceptie tot de geboorte van een kind verandert het lichaam van een vrouw op een verbazingwekkende manier: het stelt zich op een ​​nieuw leven in. Een nieuw orgaan, de placenta, wordt gevormd om voor het kindje te zorgen. Het lichaam slaat meer vocht op en er stroomt meer bloed in de bloedsomloop dan normaal, beide zijn door het gewicht zeer snel op te merken. De melkklieren bereiden zich voor op de melkproductie. Bindweefsel, ligamenten, pezen en spieren worden flexibeler zodat het kind op een natuurlijke manier geboren kan worden. Al deze veranderingen worden geïnitieerd en in stand gehouden door hormonen. Het lichaam maakt op geen enkel moment meer hormonen aan dan tijdens de zwangerschap.

• Conceptie
• Zaadcellen
• Hoe lang kan sperma overleven?
• Ejaculaat
• Moeizame weg
• Innesteling
• De ontwikkeling van een nieuw leven
• Drie trimesters
• Vruchtzak, navelstreng en placenta
• Baarmoederhals
• Verloop bij de zwangere vrouw
• Het dagelijkse leven
• Zwangerschapsklachten en ziekten
• Klachten
• Aandoeningen
• Indaling en bevalling
• Pijn tijdens de bevalling
• Risicobevalling
• Ná de geboorte
• Apgartest
• Naweeën en lichamelijk herstel
• Kraamzorg
• Gewicht
• Babyblues of kraamtranen

Conceptie

Over het algemeen heeft de vrouw één vruchtbare periode per maand. De man produceert in dezelfde periode miljarden zaadcellen. Bij iedere zaadlozing wordt 1-5 milliliter zaadvocht uitgestoten dat gemiddeld 500 miljoen zaadcellen bevat. Vanaf de conceptie – dat is het moment dat de eicel en de zaadcel met elkaar samensmelten – vangt de zwangerschap aan. Het genetisch materiaal van vader en moeder versmelt en groeit uit tot een nieuw, genetisch uniek individu. De moeder levert een voedende en beschermende omgeving, alwaar het ongeboren kind kan groeien totdat het geboren wordt en aan een eigen bestaan begint.

Zo werkt de bevruchting:

• Elke maand komt er in één van de eierstokken een rijpe eicel vrij.
• Deze komt in een eileider terecht (eisprong).
• Het zal de komende 12 tot 24 uur vruchtbaar zijn.
• Na geslachtsgemeenschap kan de eicel daar bevrucht worden door een zaadcel.
• De bevruchting vindt plaats op het moment dat een zaadcel de celkern bereikt.
• Het eitje en de zaadcel smelten samen tijdens de bevruchting.
• Er ontstaat een bevruchtingsmembraan dat de eicel afsluit nadat deze bevrucht is door één zaadcel, waardoor andere zaadcellen niet meer binnen kunnen komen.
• De bevruchte eicel deelt zich nu om de paar uur.
• Hierna wordt de bevruchte eicel naar de baarmoeder getransporteerd door de trilhaartjes.

Zaadcellen

Hoe lang kan sperma overleven?

Hoe lang sperma uit het ejaculaat (het bij een zaadlozing geproduceerde zaadmengsel) overleeft, hangt voornamelijk af van de omgeving. In de ideale omgeving van de baarmoeder in vruchtbare tijd kan sperma drie tot vijf dagen overleven en soms zelfs langer, tot zeven dagen. Zodra sperma aan lucht wordt blootgesteld, droogt het uit en is het dood. Als het sperma niet meer wordt omgeven door vloeistof, kan er geen bevruchting meer plaatsvinden.

Ejaculaat

De zaadcellen worden gevormd in de testikels of teelballen van de man. Tijdens een orgasme vermengen deze spermacellen zich met een afscheiding uit de prostaat. Dit mengsel wordt ejaculaat genoemd. Normaal komen er bij een zaadlozing 60 tot 150 miljoen zaadcellen vrij. Ejaculatie of zaadlozing is bij mannen de uitstoot van sperma. Dit vindt plaats tijdens geslachtsgemeenschap wanneer een man een orgasme heeft en zijn penis in de vagina van een vrouw heeft. Van daaruit 'zwemt' het sperma naar de baarmoeder en de eileiders.

Moeizame weg

Als de zaadcellen de eerste horde hebben overwonnen komen ze in de baarmoeder. Het milieu in de baarmoeder is vijandig voor de zaadcellen en velen leggen hier het loodje. Doch het milieu verandert iets in de periode net voor je eisprong, waardoor zaadcellen beter kunnen overleven in de baarmoeder. Op die manier kan een klein aantal van de allersterkste zaadcellen toch de reis naar de eileider overleven. Ongeveer 12 tot 24 uur na de zaadlozing komen ze in de eileider aan. Om tot de eicel te kunnen doordringen scheiden de zaadcellen stoffen uit die de wand van de eicel doorgankelijk maken. Als de beschermlaag van de eicel voldoende opgelost is kan slechts één zaadcel de eicel binnendringen. Zodra dit is gebeurd, ontstaat een bevruchtingsmembraan dat de eicel afsluit nadat deze bevrucht is door één zaadcel. Hierdoor kunnen andere zaadcellen niet meer binnendringen.

Innesteling

In de eileider (de tuba) vindt de samensmelting plaats van de eicel met de zaadcel. Samen vormen zij de zygote, welke uit één cel bestaat. Deze deelt zich vele malen en er ontstaat een duidelijk herkenbaar en goed afgegrensd klompje cellen. De vrucht wordt in dit stadium blastula genoemd. Deze verplaatst zich van de eileider naar de baarmoeder en op of rond de vijfde dag nadat de bevruchting heeft plaatsgevonden, hecht de blastula zich vast aan het goed doorbloede slijmvlies van de baarmoederwand. Dit proces noemt men innesteling of nidatie. Een deel van de blastula groeit uit tot het embryo – zo wordt het ongeboren kind in de eerste acht weken genoemd – en het andere deel wordt de moederkoek of placenta.

De ontwikkeling van een nieuw leven

Drie trimesters

De zwangerschap kent drie stadia, ook wel trimesters genoemd. Deze duren allemaal drie maanden. Elk trimester heeft zijn eigen belangrijke mijlpalen in de ontwikkeling en groei van de baby. ook kent elk trimester specifieke veranderingen in het lichaam van de moeder. Het eerste trimester is de meest kwetsbare periode. In deze fase van de zwangerschap worden alle belangrijke organen en systemen aangelegd. Tijdens het tweede en derde trimester, is de foetus volledig gevormd en groeit en rijpt het snel. Dit kan bij de moeder klachten als kortademigheid veroorzaken, doordat haar longen in het gedrang komen. Ook kunnen er tijdens de zwangerschap andere klachten optreden. Tijdens het derde trimester maakt de baby een groeispurt. De trimesters zijn als volgt verdeeld:

• eerste trimester: 0 - 12 weken
• tweede trimester: 12 - 24 weken
• derde trimester: 24 - 40 weken

Na acht weken zijn alle voor het leven noodzakelijke organen – zoals hart en hersenen – aangelegd en vanaf dat moment wordt het ongeboren kind een foetus genoemd. In de 32 weken die nog zullen volgen, rijpen de organen en weefsels verder. De hersenen worden ook vroeg in de zwangerschap gevormd en gaan de gehele zwangerschap door met groeien en ontwikkelen, maar ook in de vroege kinderjaren gaat dit proces door. Tegen het einde van de tweede maand beginnen armen, benen, vingers en tenen zich te ontwikkelen. Het ongeboren kind zal vanaf dat moment kleine, spontane bewegingen maken.

Vruchtzak, navelstreng en placenta

De baby groeit binnen de vruchtzak (de amnionholte), welke is gevuld met vruchtwater waar de baby als het ware in zwemt. De baby zit door middel van de navelstreng vast aan de placenta. Hierlangs verloopt de voeding. Via de navelstreng worden voedings- en afvalstoffen in het bloed via de foetus en de placenta uitgewisseld.

Baarmoederhals

De baarmoederhals – de opening naar de baarmoeder – blijft tot de geboorte gesloten. Door weeën opent zich de baarmoederhals, hetgeen ontsluiting wordt genoemd. Als gevolg hiervan kan de baby doorgelaten worden. De vagina verbindt de baarmoeder met de buitenwereld. Er bevindt zich een slijmprop in de ingang naar de baarmoederhals, welke tegen infectie beschermt.

Verloop bij de zwangere vrouw

Aan het begin van de zwangerschap zijn de lichamelijke veranderingen nog maar nauwelijks zichtbaar. Door de verhoogde doorbloeding kan de huid er roder uitzien. Bij de één blijft het bij ‘gezonde rode wangen’, terwijl de andere last kan krijgen van kleine rode gesprongen vaatjes in het gezicht (spinnenkop of spider naevi). De meeste zwangere vrouwen merken echter dat hun lichaam verandert: velen voelen zich sneller moe, hun eetlust verandert, hun borsten worden strakker, 's ochtends voelen ze zich vaak ziek. En door de snelle toename van hormonen en een verandering in de borststructuur kunnen je tepels en borsten al vanaf drie tot vier weken vrij gevoelig en pijnlijk zijn.

Vooral in de eerste drie maanden van de zwangerschap beïnvloedt de hormonale verandering vaak het emotionele leven. Vrouwen kunnen bijvoorbeeld gevoeliger reageren dan normaal en de dingen anders zien en beleven dan voorheen. Bovendien is het niet altijd gemakkelijk om je aan te passen aan de nieuwe levenssituatie, vooral als de zwangerschap niet gepland was.

Het tweede trimster is voor veel vrouwen de meest aangename tijd van de zwangerschap: hun lichaam is volledig veranderd, maar de buikomvang en het lichaamsgewicht belemmeren het dagelijkse leven nog niet te veel. De meeste vrouwen voelen zich weer mentaal in orde, sommigen voelen gedurende deze tijd een speciale energie en genieten van hun lichaam. De bewegingen van het kind zijn nu grotendeels duidelijk voelbaar.

In het laatste derde deel van de zwangerschap groeit en ontwikkelt het kind snel en wordt het groter en zwaarder. Tegen het einde van de zwangerschap hebben de meeste vrouwen te maken met symptomen veroorzaakt door de groeiende buik en wordt het dagelijks leven steeds moeilijker. De negende maand staat in het teken van geboorte en het kindje dat komen gaat.

Het dagelijkse leven

Het dagelijkse leven verandert ook tijdens de zwangerschap: de voorbereidingen op de komst van het kindje nemen een (groot) deel van je tijd in beslag. Allengs hebben de meeste zwangere vrouwen meer tijd nodig voor alledaagse dingen en tegen het einde van de zwangerschap gaan werkende vrouwen met zwangerschapsverlof.

Veel vrouwen maken zich tijdens de zwangerschap meer zorgen over hun gezondheid dan voorheen. Dit omvat vragen over voeding en lichaamsbeweging: wat moet ik eten en heb ik extra voedingssupplementen nodig? Hoeveel gewichtstoename is normaal? Kan ik blijven sporten, waar moet ik op letten?

Aangezien alcohol en nicotine het ongeboren kind ernstig kunnen schaden, roken en drinken de meeste zwangere vrouwen niet. Veel vrouwen zien een geplande zwangerschap als een uitgelezen kans om te stoppen met roken. Roken tijdens de zwangerschap verhoogt onder meer het risico op een miskraam of vroeggeboorte en een laag geboortegewicht. Alcohol tijdens zwangerschap is schadelijk voor het ongeboren kind. Tot en met één glas alcohol per dag is het risico van een miskraam of vroeggeboorte mogelijk al verhoogd en kan het invloed hebben op de mentale ontwikkeling van het kindje.

Zwangerschapsklachten en ziekten

Klachten

Sommige vrouwen voelen zich tijdens hun zwangerschap helemaal op hun gemak, sommige zelfs beter dan ooit. Velen hebben echter ook typische symptomen, zogeheten zwangerschapsklachten, die in de loop van de maanden veranderen: zwangerschapsmisselijkheid is eerst een veelvoorkomend probleem, later en bij toenemend gewicht kan het bijvoorbeeld gaan om rugpijn, brandend maagzuur, vochtretentie (vocht vasthouden of oedeem), spataderen, obstipatie en aambeien, aandrang om te plassen of slaapstoornissen.

Aangezien dergelijke klachten bij een zwangerschap horen en vaak vanzelf verdwijnen, kunnen de meeste zwangere vrouwen er goed mee overweg. En er zijn verschillende manieren om zwangerschapsproblemen te verlichten.

Aandoeningen

Er zijn ziekten die alleen tijdens de zwangerschap voorkomen, zoals pre-eclampsie (zwangerschapsvergiftiging), een zwangerschapscomplicatie die gekenmerkt wordt door een combinatie van te hoge bloeddruk en eiwitverlies via de urine. Een andere aandoening is zwangerschapsdiabetes. Hierbij is er tijdelijk te veel suiker in je bloed.

Indaling en bevalling

Een paar weken voor de bevalling begint, zakt het hoofdje van het ongeboren kind tot in het bekken van de zwangere vrouw. In de volksmond wordt dit 'indalen' genoemd. Tussen de 37e en 42e week van de zwangerschap begint de normale bevalling. Er worden drie stadia onderscheiden:

• Ontsluitingsweeën. Veel bevallingen beginnen met ontsluitingsweeën, waarbij de baarmoeder samentrekt en de baarmoederhals zich opent om het kindje door te kunnen laten;
• Uitdrijvingsweeën of persweeën. Als de vrouw genoeg ontsluiting heeft om haar kindje geboren te laten worden, gaan de ontsluitingsweeën over in persweeën. Hierbij wordt de baby uitgedreven.
• Uitdrijving van de placenta. Tijdens het derde stadium van de bevalling vindt de uitdrijving van de placenta plaats.

Pijn tijdens de bevalling

Een wee is een samentrekking van de baarmoederspier. Door regelmatige samentrekkingen van de baarmoederspieren opent de baarmoederhals zich en wordt het kind steeds verder in het geboortekanaal geduwd. Nagenoeg alle vrouwen ervaren de ontsluitingsweeën als pijnlijk. Ontsluitingsweeën zijn de samentrekkingen van de baarmoeder die ervoor zorgen dat de baarmoedermond zich opent. Veel vrouwen zijn bang voor de pijn waarmee dit gepaard gaat. Maar angst maakt de pijn alleen maar intenser. Je lichaam maakt hormonen zoals endorfine aan die een pijnstillende werking hebben. Je krijgt tussendoor genoeg pauze om even bij te komen en je batterijen op te laden. Mocht het echter te pijnlijk worden, dan kan pijnbestrijding uitkomst bieden. De meest gebruikte manieren om de pijn te bestrijden zijn:

• pijnbestrijding met morfineachtige medicijnen
• pijnbestrijding met de Remifentanilpomp die jij zelf kunt bedienen
• epidurale pijnbestrijding (de zogeheten 'ruggenprik')
• spinale anesthesie (verdoving)

Risicobevalling

Als tijdens de zwangerschap duidelijk is dat er complicaties kunnen optreden tijdens de normale bevalling, wordt dit een risicobevalling genoemd. Oorzaken zijn onder meer:

• ongunstige positie van het kind in de baarmoeder, bijvoorbeeld een stuitligging (wat betekent dat je kind met de billen eerst ligt in plaats van het hoofd eerst)
• grote afwijking van de afmetingen van het kind (heel groot of juist een heel klein kind)
• een placenta praevia, waarbij de moederkoek (placenta) laag in de baarmoeder ingenesteld is en je tijdens de zwangerschap plotseling vaginaal bloedverlies kunt krijgen
• bepaalde ziekten van de moeder zoals hiv of een hartziekte
• bepaalde misvormingen of ziekten van het kind
• meerling

Ná de geboorte

Apgartest

Zodra een kind geboren is, wordt gekeken of het goed gaat en alles in orde. Met de Apgartest wordt bepaald hoe goed de baby zich aanpast aan het leven buiten de baarmoeder. De Apgarscore is een test waarmee een snelle indruk van de algemene toestand van een pasgeborene verkregen kan worden. De test richt zich op:

• ademhaling
• pols-/hartslag
• spierspanning/-tonus
• aspect/kleur
• reactie op prikkels

De test is ontwikkeld in 1952 door dr. Virginia Apgar (1909 - 1974).

Naweeën en lichamelijk herstel

Na de geboorte herstelt het lichaam van de moeder zich geleidelijk. Maar het duurt even voordat alles is genezen en de baarmoeder weer is geslonken naar het formaat van voor je zwangerschap. Meteen na je bevalling kan je daarom last krijgen van naweeën die nodig zijn om je baarmoeder weer te laten slinken. Als alles goed gaat, kunnen de eerste weken met het kind, de kraamtijd of kraambed(periode) (Latijn: puerperium), een bijzondere fase van rust en geluk zijn. Vaders plannen vandaag meestal vaderschapsverlof om de pasgeborene te leren kennen en hun partner te ondersteunen.

Kraamzorg

In Nederland heb je wettelijk recht op minimaal 24 uur kraamzorg verdeeld over 8 dagen. Je hebt maximaal recht op 80 uur kraamzorg. Het advies en de actieve ondersteuning van de kraamverzorgster zijn een belangrijke hulp voor veel moeders en hun families.

Gewicht

Veel vrouwen wegen na de zwangerschap wat meer dan voorheen. De meesten van hen hebben een half jaar nodig om weer op hun normale gewicht te komen. Direct na de geboorte is het geen goed moment om af te vallen. Op de lange termijn helpt vaak een combinatie van een verandering in dieet en veel beweging. Als je borstvoeding geeft, zul je vaak iets sneller je oude gewicht terughebben. Borstvoeding geven kost namelijk tussen de 300 en 500 calorieën energie per dag. Korter dan drie maanden borstvoeding geven heeft echter geen positief effect heeft op gewichtsverlies.

Babyblues of kraamtranen

De hernieuwde hormonale verandering na de bevalling en de geheel nieuwe levenssituatie kunnen vrouwen ondanks alle vreugde over hun kind mentaal in de problemen brengen: geluk en stress liggen meestal dicht bij elkaar. Zonder voldoende ondersteuning ontstaat al snel een overweldigend gevoel. Het fenomeen 'babyblues' oftewel 'kraamtranen' is een bekend fenomeen. Zo'n 80% van alle pas bevallen vrouwen heeft er last van, vooral de derde en vierde dag na je bevalling. Je kunt je op die dagen huilerig en prikkelbaar voelen. Ook kun je je nerveus voelen en slecht slapen. Gelukkig gaat dit meestal vanzelf over.

Lees verder

• Zwangerschap en voeding: wat (niet) eten en aanvullingen
• Zwangerschapsklachten: klachten tijdens de zwangerschap
• Zwangerschapsmisselijkheid: symptomen, oorzaken, behandeling
• Zwangerschapsstreep (linea nigra): symptomen en voorkomen