Hoofdpijn voorhoofd, achterhoofd, achter de ogen, vanuit nek
Hoofdpijn voorhoofd en hoofdpijn achterhoofd ofwel pijn in het hoofd: nagenoeg iedereen - kind en volwassene - heeft weleens last (gehad) van hoofdpijn; variërend van milde tot knallende hoofdpijn. Hoofdpijn kan zich op allerlei manieren manifesteren: pijn in het voorhoofd, pijn in het achterhoofd, hoofdpijn vanuit de nek, pijn in het voorhoofd boven de ogen en pijn achter de ogen (zere ogen), pijn aan de zijkant van het hoofd (links en rechts, hoofdpijn bij de slapen) en pijn op het hoofd. Hoofdpijn kan gepaard gaan met misselijkheid, duizeligheid, vermoeidheid en andere symptomen. Of iemand heeft last van een snerpende, stekende of brandende pijn. Er wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen de verschillende typen van ernstige hoofdpijnklachten, zoals klassieke migraine, spanningshoofdpijn en clusterhoofdpijn. We zetten de symptomen van deze verschillende soorten hoofdpijn op een rijtje.- Hoofdpijn in voorhoofd of achterhoofd, achter de ogen en pijn vanuit de nek
- Hoofdpijn en persoonlijke levenssituatie
- Verschillende typen ernstige hoofdpijnklachten
- Spanningshoofdpijn
- Migraine
- Clusterhoofdpijn
- Symptomen van de drie typen hoofdpijn
- Wat zijn de symptomen van spanningshoofdpijn?
- Wat zijn de symptomen van migraine?
- Wat zijn de symptomen van clusterhoofdpijn?
- Overige vormen van hoofdpijn
- Aangezichtspijn (trigeminusneuralgie)
- Stekende hoofdpijn (stabbing headaches)
- Arteriitis temporalis
- Occipitalis neuralgie
- Hoesthoofdpijn
- Hoofdpijn a.g.v. orthostatische hypotensie
- Alarmsymptomen hoofdpijn
- Wanneer de huisarts inschakelen?
Dit artikel beschrijft de symptomen van drie verschillende typen ernstige hoofdpijnklachten, te weten migraine, spanningshoofdpijn en clusterhoofdpijn, soms ook wel clustermigraine genoemd, en wat minder bekende vormen van hoofdpijn. Er wordt niet ingegaan op de behandeling van de diverse soorten hoofdpijn; dat gebeurt in aparte artikelen.
Hoofdpijn in voorhoofd of achterhoofd, achter de ogen en pijn vanuit de nek
Hoofdpijn wordt gedefinieerd als een pijn gelokaliseerd in het hoofd. Hoofdpijn is in al zijn vormen een courante klacht en één van de meest voorkomende locaties van pijn in het lichaam. Het kan vele oorzaken hebben. Hoofdpijn is vrijwel nooit een symptoom van een ernstige onderliggende ziekte of aandoening, ook niet als het een ernstige hoofdpijn betreft. Uitvoerig onderzoek onder een representatieve groep hoofdpijnpatiënten heeft uitgewezen dat er slechts in een gering aantal gevallen sprake is van een dusdanige ernstige aandoening, dat verder medisch onderzoek noodzakelijk was.(¹) Bij hevige hoofdpijn hoeft men dus niet meteen te denken aan een hersengezwel of bloedvatstoornis. Bij de overgrote meerderheid van alle hoofdpijn (meer dan 99%) betreft het of spanningshoofdpijn of migraine. Als er sprake is van bepaalde waarschuwingssignalen, is nader medisch onderzoek geboden. Hierbij kan men denken aan een steeds ernstiger worden functieverlies van armen en benen, het achteruitgaan van de spraak of het gezichtsvermogen (zie onder).
Overmatig alcoholgebruik kan hoofdpijn (kater) veroorzaken / Bron: Istock.com/Csaba DeliHoofdpijn en persoonlijke levenssituatie
Hoofdpijn hangt vaak samen met de levenssituatie waarin iemand zich bevindt. Migraine en hoofdpijn kunnen door talloze factoren worden uitgelokt, zowel geestelijk als lichamelijk. Door veranderingen in de dagelijkse bezigheden, een verandering in verantwoordelijkheden of verandering van slaapritme. Maar ook zaken als langdurige inspanning, te weinig drinken of te weinig slaap kunnen hoofdpijn uitlokken. Of denk aan de beruchte kater de dag na de inname van te veel alcohol. Hoofdpijn kan ook een lichamelijke oorzaak hebben. Zo gaat bloedarmoede vaak gepaard met hoofdpijn; bloedarmoede is een veelvoorkomend ziektebeeld bij kinderen en ouderen. Andere ziektebeelden die met hoofdpijn gepaard kunnen gaan zijn afwijkingen van de ogen; aandoeningen van de neus- en bijholten; aandoeningen van de oren. Zo uit zich een middenoorontsteking bij kinderen vaak het eerst in hoofdpijn.De meeste hoofdpijn valt onder de zogeheten 'spierspanningshoofdpijn', waarbij onbekend is wat de precieze oorzaak ervan is. Er lijkt een verband te zijn met kleine verkrampingen in spieren, myofasciale triggerpoints.
Verschillende typen ernstige hoofdpijnklachten
Er wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen de verschillende typen van ernstige hoofdpijnklachten, zoals:- klassieke migraine;
- spanningshoofdpijn; en
- clusterhoofdpijn.
Meer vrouwen dan mannen hebben last van spanningshoofdpijn / Bron: Istock.com/JackFSpanningshoofdpijn
Spanningshoofdpijn is de meest voorkomende vorm van hoofdpijn. Tot 90% van de volwassenen heeft er ooit last van gehad, of zal er een keer last van krijgen. Spanningshoofdpijn komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.Spanningshoofdpijn kan het gevolg zijn van fysieke of emotionele stress op het lichaam, waardoor de spierspanning zich verhoogd in het gebied van de hoofd en/of de nek, Deze verhoogde spierspanning geeft aanleiding tot hoofdpijnklachten.
Migraine
Migraine staat op de tweede meest voorkomende vorm van hoofdpijn. Zowel kinderen als volwassenen kunnen er door getroffen worden. Vóór de puberteit worden jongens en meisjes gelijkelijk getroffen door migraine, maar na de puberteit, worden meer vrouwen dan mannen erdoor getroffen. Er wordt geschat dat 6% van de mannen en tot 18% van de vrouwen ten minste één keer migraine in hun leven zullen ervaren.Gewoonlijk beginnen migraineaanvallen tussen het 12e en 25e levensjaar. Een migraineaanval duurt vaak enkele uren.
Clusterhoofdpijn
Clusterhoofdpijn is een zeldzame vorm van hoofdpijn die slechts 0,1% van de bevolking (1 op 1.000 mensen) treft. Het komt vaker voor bij mannen, maar vrouwen en kinderen kunnen ook last hebben van dit soort hoofdpijn.De aanvallen zijn kort en hevig. Ze komen snel op en verdwijnen daarna weer plotseling. Vaak heeft een patiënt minstens twee aanvallen per dag, vaak rond dezelfde tijd, in veel gevallen 's nachts.
Symptomen van de drie typen hoofdpijn
Wat zijn de symptomen van de drie soorten ernstige hoofdpijn?Wat zijn de symptomen van spanningshoofdpijn?
De pijnsymptomen van een spanningshoofdpijn zijn:- Hoofdpijn achterhoofd en vanuit de nek: de hoofdpijn begint in de achterkant van het hoofd en de bovenkant van de nek.
- De pijn is vaak aan beide kanten van het hoofd aanwezig (bilateraal), en wordt vaak omschreven als een strakke band om het hoofd. Links en rechts van het hoofd wordt een pijnlijk knijpend gevoel ervaren, vooral in de spieren die naar het achterhoofd en de slaap of slaapstreek lopen.
- De ervaren druk rondom het hoofd is vaak het meest intens over de wenkbrauwen.
- De pijn is meestal mild (niet uit te schakelen).
- De spieren van de schouders, nek en schedel zijn vaak extra gevoelig.
- De pijn is niet geassocieerd met een aura (zie bij 'migraine'), misselijkheid, braken, of overgevoeligheid voor licht en geluid.
- De pijn kan sporadisch voorkomen (d.w.z. zelden en zonder patroon), maar kan bij sommige mensen ook veelvuldig en zelfs dagelijks optreden.
- De meeste mensen zijn ondanks de zeurende hoofdpijn in staat om normaal te functioneren en hun dagelijkse bezigheden te blijven doen. De patiën kan gewoon naar zijn werk, ofschoon hij zich niet optimaal voelt.
- De pijn wordt bij inspanning, zoals traplopen of fietsen, niet erger.
- Door ontspanning nemen de klachten vaak allengs af of verdwijnen zelfs geheel.
Wat zijn de symptomen van migraine?
de symptomen van migrainehoofdpijn variëren en kunnen optreden met of zonder een waarschuwing vooraf. Het zien van een aura gaat soms aan de migraineaanval vooraf. Een aura treedt meestal zo'n 30 minuten vóór de hoofdpijn begint op. Een patiënt kan dan vlekken, golvende lijnen, of knipperende lampjes, lichtflitsen, flikkeringen of gekleurde vlekken aan één kant van het gezicht zien. Soms treden bepaalde neurologische uitvalsverschijnselen op, zoals verlamming van een arm, niet of nauwelijks uit de woorden kunnen komen, gevoelsstoornissen, enz. De meeste mensen ervaren echter geen aura voordat ze een migraine-aanval krijgen. Mensen die geen waarschuwingssignaal vooraf krijgen, ervaren soms wel gevoelens van lusteloosheid, honger en slaap voorafgaande een aanval. De aanvallen keren vaak om de paar weken terug. Maar er kunnen ook maanden of zelfs jaren tussen de aanvallen verlopen.Veelvoorkomende symptomen van migraine zijn:
- Pulserende, bonzende of kloppende hoofdpijn, doorgaans aan één kant van het hoofd.
- De hoofdpijn is vaak zeer hevig: een borende of scherpende pijn van worden ervaren.
- Soms breidt de pijn zich uit over het gehele gezicht en de nek, en soms zelfs tot in de armen.
- De aanvallen kunnen enkele uren tot wel drie dagen aanhouden.
- De hoofdpijn wordt erger bij fysieke activiteit, vooral door te bukken.
- Misselijkheid, braken, of beide.
- Overgevoeligheid voor licht (fotofobie) en geluid (fonofobie), en soms voor bepaalde geuren.
- Concentratieverlies.
- De pijn kan ook vergezeld gaan met duizeligheid.
- De patiënt ziet er tijdens een aanval bleek en grauw uit. Zijn huid is zweterig en klam. De patiënt klaagt dat zijn ledematen koud zijn.
In de meeste gevallen ligt de patiënt tijdens een aanval op bed, in een zo donker mogelijke kamer, zonder enige vorm van geluid om zich heen. Er zijn verschillende soorten migraine, elk met unieke eigenschappen. Sommige vrouwen krijgen bijvoorbeeld migraine voor, tijdens of kort na hun menstruatie.
Wat zijn de symptomen van clusterhoofdpijn?
Clusterhoofdpijn wordt gekenmerkt door het feit dat de hoofdpijnaanvallen in tijd gegroepeerd zijn. Deze vorm van hoofdpijn manifesteert zich in clusters van enkele weken of maanden, gevolgd door een pijnvrije periode van maanden of zelfs jaren. Deze vorm van hoofdpijn is korter dan een migraineaanval of spanningshoofdpijn, maar ze zijn wel veel heviger. De symptomen zijn:- Hoofdpijn achter de ogen: clusterhoofdpijn is een zeer hevige bonzende of stekende, ondraaglijke pijn die meestal rondom of achter het oog wordt gevoeld.
- Sommige patiënten beschrijven de pijn alsof er een hete pook in het oog wordt gestoken. Het aangedane oog kan rood, ontstoken, en waterig worden.
- Somtijds krijgt iemand er een loopneus bij.
- Gedurende de periode waarin de clusterhoofdpijn optreedt, wordt de patiënt gewoonlijk één of twee keer per dag getroffen door een hoofdpijnaanval, maar sommige patiënten hebben het vaker.
- Elke pijnaanval duurt gemiddeld 15 minuten, maar kan ook veel langer duren (tot 180 minuten).
- De aanvallen hebben de neiging iedere dag op ongeveer hetzelfde tijdstip te komen.
- Iemand met een clusterhoofdpijnaanval kan onmogelijk stil blijven zitten. Deze mensen hebben bewegingsdrang en soms is de pijn zo heftig dat ze met hun vuisten (en soms ook het hoofd) tegen de muur bonken of slaan.
Overige vormen van hoofdpijn
Hieronder worden enkele andere vormen van hoofdpijn nader toegelicht.
Drielingzenuw (nervus trigeminus) / Bron: Lipothymia, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Aangezichtspijn (trigeminusneuralgie)
Aangezichtspijn of trigeminusneuralgie is een aandoening, waarbij men last heeft van typische kortdurende heftige pijnscheuten in het aangezicht. Het betreft pijn aan één kant van het gezicht als gevolg van druk, ontsteking of een andere aandoening van de wortel van de gevoelszenuw van het gelaat (deze wordt wel de 'nervus trigeminus' of 'drielingzenuw' genoemd). Karakteristiek voor aangezichtspijn zijn de volgende klachten:- kortdurende scherpe aanvallen van pijn in tandvlees, lip, neusvleugel of wang en dat aan één kant van het gezicht.
- De aanvallen kunnen slechts een paar seconden tot wel enkele minuten aanhouden.
- De aanvallen kunnen steeds frequenter worden. Sommige patiënten hebben tot honderden keren per dag aanvallen.
Stekende hoofdpijn (stabbing headaches)
Stekende hoofdpijn (in het Engels: stabbing headaches) duidt op is een vorm van hoofdpijn waarbij je last hebt van één of meerdere kortdurende pijnsteken of pijnscheuten in je hoofd. Vaak is de pijn gelokaliseerd in het voorhoofd, rondom of boven het oog of bij de slapen. De steek kan links in het hoofd optreden, maar op een ander moment voel je het weer rechts en op een andere plek. Je kunt de stekende pijn ook ervaren aan de achterkant van het hoofd. Stekende hoofdpijn betreft een goedaardige vormen van plots ontstane hoofdpijn en heeft niets van doen met de aanwezigheid van een hersentumor. Het gaat normaal gesproken niet gepaard met wazig zien, duizeligheid of andere klachten.Arteriitis temporalis
Bij de aandoening arteriitis temporalis treedt er hoofdpijn ter hoogte van de slaap op. Vaak heb je pijn aan één slaap (de rechter of de linker slaap), maar soms ook aan beide slapen. Arteriitis temporalis is een ontsteking van de arteria temporalis, een slagader aan de zijkant van het hoofd. Deze slagader raakt daardoor vernauwd waardoor er minder bloed doorheen stroomt. Arteriitis temporalis is een vorm van reuscelarteriitis (RCA). Dit is een aandoening waarbij ontstekingen in (middel)grote slagaders in het lichaam ontstaan. De aandoening komt vooral voor bij mensen boven de 50 jaar en wordt vaker bij vrouwen gezien dan bij mannen. Arteriitis temporalis gaat soms samen met polymyalgia rheumatica (PMR), een vorm van reuma, waarbij de spieren rond de nek, schouders en/of heupen stijf en pijnlijk zijn.Occipitalis neuralgie
Deze vorm van hoofdpijn is bij weinig mensen bekend. Het gaat bij occipitalis neuralgie om aanvalsgewijze drukkende of stekende pijn in het achterhoofd met uitstraling over de schedel. De pijn is meestal gelokaliseerd aan één kant bij het achterhoofd, dus links of rechts. Deze hoofdpijn wordt veroorzaakt door een geïrriteerde zenuw, de nervus occipitalis major, die vanuit hoog in de nek tussen de nekspieren door naar de achterkant van de schedel loopt.
Vermoeidheid door medicatieafhankelijke hoofdpijn / Bron: Istock.com/BartekSzewczykMedicatieafhankelijke hoofdpijn (MAH) is chronische hoofdpijn (dat wil zeggen langer dan 15 dagen per maand gedurende ten minste drie maanden) als gevolg van regelmatig gebruik van pijnstillers. Deze vorm van hoofdpijn kan bijvoorbeeld al optreden als je vaker dan 15 keer per maand paracetamol of een NSAID gebruikt, of als je vaker dan 10 keer per maand triptanen (medicijnen voor de behandeling van migraine) gebruikt. De hoofdpijn verdwijnt normaal gesproken binnen één maand nadat je gestopt bent met het gebruik van het medicijn dat de hoofdpijn veroorzaakt. MAH gaat vaak gepaard met klachten als vermoeidheid, vergeetachtigheid, slaapstoornissen en depressiviteit.
Hoesthoofdpijn
Hoesthoofdpijn is een ongebruikelijke vorm van hoofdpijn die optreedt na drukverhogende momenten, zoals hoesten, persen, niezen, snuiten, lachen, huilen, zingen, bukken of persen tijdens de stoelgang. Er worden twee vormen hoesthoofdpijn onderscheiden: primaire hoesthoofdpijn, meestal onschuldig van aard, en is vaak van korte duur. Secundaire hoesthoofdpijn is ernstiger, omdat ze kan worden veroorzaakt door problemen in de hersenen.Hoofdpijn a.g.v. orthostatische hypotensie
Orthostatische hypotensie is een plotselinge bloeddrukdaling van meer dan 20 mmHg systolisch (bovendruk) of meer dan 10 mmHg diastolisch (onderdruk) die optreedt bij plotseling opstaan vanuit liggende of zittende positie (binnen 3 minuten na opstaan). Symptomen zijn duizeligheid, licht-in-het-hoofd worden, hoofdpijn, (sterk) verminderd zicht, en flauwvallen.Alarmsymptomen hoofdpijn
Hieronder een schematisch overzicht van de alarmsymptomen hoofdpijn, waarbij je onverwijld medische hulp moet inschakelen.| Alarmsymptomen hoofdpijn | Mogelijke oorzaak | Eventuele bijkomende symptomen |
|---|---|---|
| Nieuwe hoofdpijn boven 50 jaar. | Hersentumor, arteriitis temporalis (= ontsteking van een bloedvat - slagader - aan de zijkant van het hoofd, ter hoogte van de slaap). | Hersentumor: psychische veranderingen; uitvalsverschijnselen; Epileptische toevallen. Arteriitis temporalis: hoofdpijn ter hoogte van de slaap (of beide slapen). De hoofdpijn kan heftig en bonzend zijn. De huid boven het ontstoken bloedvat wordt soms rood en kan steken of branden. Het bloedvat kan opzetten en knobbelig aanvoelen. Ook kauwen doet soms pijn. Eventueel koorts. Minder zin in eten en daardoor afvallen. |
| Eerste migraineaanval boven 40 jaar. | Hersentumor. | Zie boven. |
| Hoofdpijn beneden de leeftijd van 6 jaar. | Hersentumor, hydrocephalus (bij deze aandoening kan het hersenvocht niet wegvloeien). | Hydrocephalus: overgeven; sufheid; niet tot rust kunnen komen; hoofdpijn. |
| Ouderen met pijn temporaal (= pijn aan de zijkant van het hoofd). | Arteriitis temporalis. | Zie boven. |
| Zwangerschap en onbekende hoofdpijn (derde trimester). | Pre-eclampsie (zwangerschapsvergiftiging) en HELLP-syndroom. | Gespannen gevoel bovenin de buik; opgezwollen handen en enkels of een opgezwollen gezicht (oedeem); tintelingen in de vingers; gezichtsstoornissen (lichtflitsen of sterretjes zien); pijn in de bovenrug of tussen de schouderbladen; misselijkheid / veel braken; concentratieproblemen. Hevige pijn in de bovenbuik of onder de borst/maagkuiltje (typerend bij HELLP-syndroom). |
| Toename van hoofdpijn na een ongeval. | Sub/epiduraal hematoom (bloeduitstortingen). | Hoofdpijn, sufheid of verwardheid na hoofdletsel. Misselijkheid, braken of duizeligheid. Pupilverwijding. |
| Heftige hoofdpijn met een zeer hoge bloeddruk. | Maligne hypertensie. (Iedere vorm van hypertensie of hoge bloeddruk kan leiden tot maligne hypertensie. Hypertensie is een systolische bloeddruk van meer dan 140 mmHg of meer dan 90 mmHg. Bij maligne hypertensie is de diastolische bloeddruk hoger dan 130 mmHg. Door vaatveranderingen in de niervaten door hoge bloeddruk neemt de reninesecretie sterk toe, waardoor de bloeddruk nog hoger wordt. Het is dus een vicieuze cirkel. | Hoofdpijn, stoornissen in het zien, benauwdheid, verwardheid, verlammingsverschijnselen en trekkingen van armen en benen. |
| Acuut ontstane, zeer heftige pijn. | Meningitis (hersenvliesontsteking), CVA, subarachnoïdale bloeding. | Hersenvliesontsteking: hoge koorts; hoofdpijn; misselijkheid, overgeven (braken); verwardheid, slaperigheid of sufheid; pijnlijke gewrichten; overgevoeligheid voor licht of geluid; nekstijfheid (bij kin op de borst: het verschijnsel dat het hoofd niet of met grote moeite voorover gebogen kan worden), ook wel nekkramp genoemd; bewegen van de nek is pijnlijk, alsook het optrekken van de benen. CVA: plotseling verlies van spierkracht (spierzwakte) aan één kant van het lichaam (in het gezicht, een arm of een been); gevoelsstoornissen (gevoelloosheid of tintelingen) aan één kant van het lichaam (in het gezicht, een arm of een been); moeite met spreken of het begrijpen van wat anderen zeggen; problemen met het gezichtsvermogen: moeite met zien in één oog of beide ogen, dubbel zien, of totaal verlies van het gezichtsvermogen; moeite met lopen of veranderde manier van lopen; evenwichtsstoornissen, duizeligheid of een slechte coördinatie (tegen meubilair aanlopen); minder alert of zelf bewustzijnsverlies; veranderingen in gehoor; Persoonlijkheid: veranderde stemming of emotionele veranderingen; Verwarring of geheugenverlies; slikklachten; Veranderingen in smaak(sensatie); Moeilijkheden bij het schrijven of lezen; gebrek aan controle over de blaas of darmen. |
| Hoofdpijn met koorts (en gedaald bewustzijn). | Meningitis. | Zie boven. |
| Nekstijfheid/neurologische afwijkingen. | Meningitis, hersentumor. | Zie boven. |
| Hoofdpijn met tekenen van drukverhoging. | Hersentumor. | Zie boven. |
| Focale neurologische afwijkingen. | Hersentumor. | Zie boven. |
| Ochtendbraken; braken niet gerelateerd aan hoofdpijn. | Hersentumor. | Zie boven. |
| Persoonlijkheidsveranderingen/achteruitgang schoolprestaties. | Hersentumor. | Zie boven. |
| Migraine aura steeds aan dezelfde kant. | Hersentumor. | Zie boven. |
Wanneer naar de huisarts met hoofdpijn? / Bron: Istock.com/monkeybusinessimagesWanneer de huisarts inschakelen?
Wanneer kun je het beste contact opnemen met de huisarts bij hoofdpijn? Neem sowieso in de volgende situaties contact op met je huisarts:- de hoofdpijn verdwijnt niet ondanks genomen maatregelen; en
- wanneer je een zware hoofdpijn krijgt die je niet eerder hebt gehad.
In de volgende gevallen moet je met spoed je huisarts of de huisartsenpost bellen:
- wanneer je zonder aanleiding een snel opkomende, heftige hoofdpijn krijgt, waarbij je je erg ziek voelt;
- wanneer je heftige hoofdpijn krijgt, wat gepaard gaat met koorts, een pijnlijke of stijve nek, sufheid of overgeven;
- wanneer je heftige hoofdpijn krijgt na een ongeval;
- wanneer je ineens last krijgt van uitvalsverschijnselen krijgt, zoals een verlamde arm, een scheve mond, onduidelijk praten of minder zien;
- wanneer je in de laatste drie maanden van een zwangerschap plotsklaps hoofdpijn krijgt.
Ook als er andere verschijnselen zijn waarover jij je zorgen maakt, is het verstandig om met je huisarts te overleggen.
Noot:
