Hoofdpijn voorhoofd, achterhoofd, achter de ogen, vanuit nek

Hoofdpijn voorhoofd, achterhoofd, achter de ogen, vanuit nek Hoofdpijn voorhoofd en hoofdpijn achterhoofd ofwel pijn in het hoofd: nagenoeg iedereen - kind en volwassene - heeft weleens last (gehad) van hoofdpijn; variërend van milde tot knallende hoofdpijn. Hoofdpijn kan zich op allerlei manieren manifesteren: pijn in het voorhoofd, pijn in het achterhoofd, hoofdpijn vanuit de nek, pijn in het voorhoofd boven de ogen en pijn achter de ogen (zere ogen), pijn aan de zijkant van het hoofd (links en rechts, hoofdpijn bij de slapen) en pijn op het hoofd. Hoofdpijn kan gepaard gaan met misselijkheid, duizeligheid, vermoeidheid en andere symptomen. Of iemand heeft last van een snerpende, stekende of brandende pijn. Er wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen de verschillende typen van ernstige hoofdpijnklachten, zoals klassieke migraine, spanningshoofdpijn en clusterhoofdpijn. We zetten de symptomen van deze verschillende soorten hoofdpijn op een rijtje.
Dit artikel beschrijft de symptomen van drie verschillende typen ernstige hoofdpijnklachten, te weten migraine, spanningshoofdpijn en clusterhoofdpijn, soms ook wel clustermigraine genoemd, en wat minder bekende vormen van hoofdpijn. Er wordt niet ingegaan op de behandeling van de diverse soorten hoofdpijn; dat gebeurt in aparte artikelen.

Hoofdpijn in voorhoofd of achterhoofd, achter de ogen en pijn vanuit de nek

Hoofdpijn wordt gedefinieerd als een pijn gelokaliseerd in het hoofd. Hoofdpijn is in al zijn vormen een courante klacht en één van de meest voorkomende locaties van pijn in het lichaam. Het kan vele oorzaken hebben. Hoofdpijn is vrijwel nooit een symptoom van een ernstige onderliggende ziekte of aandoening, ook niet als het een ernstige hoofdpijn betreft. Uitvoerig onderzoek onder een representatieve groep hoofdpijnpatiënten heeft uitgewezen dat er slechts in een gering aantal gevallen sprake is van een dusdanige ernstige aandoening, dat verder medisch onderzoek noodzakelijk was.(¹) Bij hevige hoofdpijn hoeft men dus niet meteen te denken aan een hersengezwel of bloedvatstoornis. Bij de overgrote meerderheid van alle hoofdpijn (meer dan 99%) betreft het of spanningshoofdpijn of migraine. Als er sprake is van bepaalde waarschuwingssignalen, is nader medisch onderzoek geboden. Hierbij kan men denken aan een steeds ernstiger worden functieverlies van armen en benen, het achteruitgaan van de spraak of het gezichtsvermogen (zie onder).

Overmatig alcoholgebruik kan hoofdpijn (kater) veroorzaken / Bron: Istock.com/Csaba DeliOvermatig alcoholgebruik kan hoofdpijn (kater) veroorzaken / Bron: Istock.com/Csaba Deli

Hoofdpijn en persoonlijke levenssituatie

Hoofdpijn hangt vaak samen met de levenssituatie waarin iemand zich bevindt. Migraine en hoofdpijn kunnen door talloze factoren worden uitgelokt, zowel geestelijk als lichamelijk. Door veranderingen in de dagelijkse bezigheden, een verandering in verantwoordelijkheden of verandering van slaapritme. Maar ook zaken als langdurige inspanning, te weinig drinken of te weinig slaap kunnen hoofdpijn uitlokken. Of denk aan de beruchte kater de dag na de inname van te veel alcohol. Hoofdpijn kan ook een lichamelijke oorzaak hebben. Zo gaat bloedarmoede vaak gepaard met hoofdpijn; bloedarmoede is een veelvoorkomend ziektebeeld bij kinderen en ouderen. Andere ziektebeelden die met hoofdpijn gepaard kunnen gaan zijn afwijkingen van de ogen; aandoeningen van de neus- en bijholten; aandoeningen van de oren. Zo uit zich een middenoorontsteking bij kinderen vaak het eerst in hoofdpijn.

De meeste hoofdpijn valt onder de zogeheten 'spierspanningshoofdpijn', waarbij onbekend is wat de precieze oorzaak ervan is. Er lijkt een verband te zijn met kleine verkrampingen in spieren, myofasciale triggerpoints.

Verschillende typen ernstige hoofdpijnklachten

Er wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen de verschillende typen van ernstige hoofdpijnklachten, zoals:
  • klassieke migraine;
  • spanningshoofdpijn; en
  • clusterhoofdpijn.

Meer vrouwen dan mannen hebben last van spanningshoofdpijn / Bron: Istock.com/JackFMeer vrouwen dan mannen hebben last van spanningshoofdpijn / Bron: Istock.com/JackF

Spanningshoofdpijn

Spanningshoofdpijn is de meest voorkomende vorm van hoofdpijn. Tot 90% van de volwassenen heeft er ooit last van gehad, of zal er een keer last van krijgen. Spanningshoofdpijn komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.

Spanningshoofdpijn kan het gevolg zijn van fysieke of emotionele stress op het lichaam, waardoor de spierspanning zich verhoogd in het gebied van de hoofd en/of de nek, Deze verhoogde spierspanning geeft aanleiding tot hoofdpijnklachten.

Migraine

Migraine staat op de tweede meest voorkomende vorm van hoofdpijn. Zowel kinderen als volwassenen kunnen er door getroffen worden. Vóór de puberteit worden jongens en meisjes gelijkelijk getroffen door migraine, maar na de puberteit, worden meer vrouwen dan mannen erdoor getroffen. Er wordt geschat dat 6% van de mannen en tot 18% van de vrouwen ten minste één keer migraine in hun leven zullen ervaren.

Gewoonlijk beginnen migraineaanvallen tussen het 12e en 25e levensjaar. Een migraineaanval duurt vaak enkele uren.

Clusterhoofdpijn

Clusterhoofdpijn is een zeldzame vorm van hoofdpijn die slechts 0,1% van de bevolking (1 op 1.000 mensen) treft. Het komt vaker voor bij mannen, maar vrouwen en kinderen kunnen ook last hebben van dit soort hoofdpijn.

De aanvallen zijn kort en hevig. Ze komen snel op en verdwijnen daarna weer plotseling. Vaak heeft een patiënt minstens twee aanvallen per dag, vaak rond dezelfde tijd, in veel gevallen 's nachts.

Symptomen van de drie typen hoofdpijn

Wat zijn de symptomen van de drie soorten ernstige hoofdpijn?

Wat zijn de symptomen van spanningshoofdpijn?

De pijnsymptomen van een spanningshoofdpijn zijn:
  • Hoofdpijn achterhoofd en vanuit de nek: de hoofdpijn begint in de achterkant van het hoofd en de bovenkant van de nek.
  • De pijn is vaak aan beide kanten van het hoofd aanwezig (bilateraal), en wordt vaak omschreven als een strakke band om het hoofd. Links en rechts van het hoofd wordt een pijnlijk knijpend gevoel ervaren, vooral in de spieren die naar het achterhoofd en de slaap of slaapstreek lopen.
  • De ervaren druk rondom het hoofd is vaak het meest intens over de wenkbrauwen.
  • De pijn is meestal mild (niet uit te schakelen).
  • De spieren van de schouders, nek en schedel zijn vaak extra gevoelig.
  • De pijn is niet geassocieerd met een aura (zie bij 'migraine'), misselijkheid, braken, of overgevoeligheid voor licht en geluid.
  • De pijn kan sporadisch voorkomen (d.w.z. zelden en zonder patroon), maar kan bij sommige mensen ook veelvuldig en zelfs dagelijks optreden.
  • De meeste mensen zijn ondanks de zeurende hoofdpijn in staat om normaal te functioneren en hun dagelijkse bezigheden te blijven doen. De patiën kan gewoon naar zijn werk, ofschoon hij zich niet optimaal voelt.
  • De pijn wordt bij inspanning, zoals traplopen of fietsen, niet erger.
  • Door ontspanning nemen de klachten vaak allengs af of verdwijnen zelfs geheel.

Wat zijn de symptomen van migraine?

de symptomen van migrainehoofdpijn variëren en kunnen optreden met of zonder een waarschuwing vooraf. Het zien van een aura gaat soms aan de migraineaanval vooraf. Een aura treedt meestal zo'n 30 minuten vóór de hoofdpijn begint op. Een patiënt kan dan vlekken, golvende lijnen, of knipperende lampjes, lichtflitsen, flikkeringen of gekleurde vlekken aan één kant van het gezicht zien. Soms treden bepaalde neurologische uitvalsverschijnselen op, zoals verlamming van een arm, niet of nauwelijks uit de woorden kunnen komen, gevoelsstoornissen, enz. De meeste mensen ervaren echter geen aura voordat ze een migraine-aanval krijgen. Mensen die geen waarschuwingssignaal vooraf krijgen, ervaren soms wel gevoelens van lusteloosheid, honger en slaap voorafgaande een aanval. De aanvallen keren vaak om de paar weken terug. Maar er kunnen ook maanden of zelfs jaren tussen de aanvallen verlopen.

Veelvoorkomende symptomen van migraine zijn:
  • Pulserende, bonzende of kloppende hoofdpijn, doorgaans aan één kant van het hoofd.
  • De hoofdpijn is vaak zeer hevig: een borende of scherpende pijn van worden ervaren.
  • Soms breidt de pijn zich uit over het gehele gezicht en de nek, en soms zelfs tot in de armen.
  • De aanvallen kunnen enkele uren tot wel drie dagen aanhouden.
  • De hoofdpijn wordt erger bij fysieke activiteit, vooral door te bukken.
  • Misselijkheid, braken, of beide.
  • Overgevoeligheid voor licht (fotofobie) en geluid (fonofobie), en soms voor bepaalde geuren.
  • Concentratieverlies.
  • De pijn kan ook vergezeld gaan met duizeligheid.
  • De patiënt ziet er tijdens een aanval bleek en grauw uit. Zijn huid is zweterig en klam. De patiënt klaagt dat zijn ledematen koud zijn.

In de meeste gevallen ligt de patiënt tijdens een aanval op bed, in een zo donker mogelijke kamer, zonder enige vorm van geluid om zich heen. Er zijn verschillende soorten migraine, elk met unieke eigenschappen. Sommige vrouwen krijgen bijvoorbeeld migraine voor, tijdens of kort na hun menstruatie.

Wat zijn de symptomen van clusterhoofdpijn?

Clusterhoofdpijn wordt gekenmerkt door het feit dat de hoofdpijnaanvallen in tijd gegroepeerd zijn. Deze vorm van hoofdpijn manifesteert zich in clusters van enkele weken of maanden, gevolgd door een pijnvrije periode van maanden of zelfs jaren. Deze vorm van hoofdpijn is korter dan een migraineaanval of spanningshoofdpijn, maar ze zijn wel veel heviger. De symptomen zijn:
  • Hoofdpijn achter de ogen: clusterhoofdpijn is een zeer hevige bonzende of stekende, ondraaglijke pijn die meestal rondom of achter het oog wordt gevoeld.
  • Sommige patiënten beschrijven de pijn alsof er een hete pook in het oog wordt gestoken. Het aangedane oog kan rood, ontstoken, en waterig worden.
  • Somtijds krijgt iemand er een loopneus bij.
  • Gedurende de periode waarin de clusterhoofdpijn optreedt, wordt de patiënt gewoonlijk één of twee keer per dag getroffen door een hoofdpijnaanval, maar sommige patiënten hebben het vaker.
  • Elke pijnaanval duurt gemiddeld 15 minuten, maar kan ook veel langer duren (tot 180 minuten).
  • De aanvallen hebben de neiging iedere dag op ongeveer hetzelfde tijdstip te komen.
  • Iemand met een clusterhoofdpijnaanval kan onmogelijk stil blijven zitten. Deze mensen hebben bewegingsdrang en soms is de pijn zo heftig dat ze met hun vuisten (en soms ook het hoofd) tegen de muur bonken of slaan.

Overige vormen van hoofdpijn

Hieronder worden enkele andere vormen van hoofdpijn nader toegelicht.

Drielingzenuw (nervus trigeminus) / Bron: Lipothymia, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Drielingzenuw (nervus trigeminus) / Bron: Lipothymia, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Aangezichtspijn (trigeminusneuralgie)

Aangezichtspijn of trigeminusneuralgie is een aandoening, waarbij men last heeft van typische kortdurende heftige pijnscheuten in het aangezicht. Het betreft pijn aan één kant van het gezicht als gevolg van druk, ontsteking of een andere aandoening van de wortel van de gevoelszenuw van het gelaat (deze wordt wel de 'nervus trigeminus' of 'drielingzenuw' genoemd). Karakteristiek voor aangezichtspijn zijn de volgende klachten:
  • kortdurende scherpe aanvallen van pijn in tandvlees, lip, neusvleugel of wang en dat aan één kant van het gezicht.
  • De aanvallen kunnen slechts een paar seconden tot wel enkele minuten aanhouden.
  • De aanvallen kunnen steeds frequenter worden. Sommige patiënten hebben tot honderden keren per dag aanvallen.

Stekende hoofdpijn (stabbing headaches)

Stekende hoofdpijn (in het Engels: stabbing headaches) duidt op is een vorm van hoofdpijn waarbij je last hebt van één of meerdere kortdurende pijnsteken of pijnscheuten in je hoofd. Vaak is de pijn gelokaliseerd in het voorhoofd, rondom of boven het oog of bij de slapen. De steek kan links in het hoofd optreden, maar op een ander moment voel je het weer rechts en op een andere plek. Je kunt de stekende pijn ook ervaren aan de achterkant van het hoofd. Stekende hoofdpijn betreft een goedaardige vormen van plots ontstane hoofdpijn en heeft niets van doen met de aanwezigheid van een hersentumor. Het gaat normaal gesproken niet gepaard met wazig zien, duizeligheid of andere klachten.

Arteriitis temporalis

Bij de aandoening arteriitis temporalis treedt er hoofdpijn ter hoogte van de slaap op. Vaak heb je pijn aan één slaap (de rechter of de linker slaap), maar soms ook aan beide slapen. Arteriitis temporalis is een ontsteking van de arteria temporalis, een slagader aan de zijkant van het hoofd. Deze slagader raakt daardoor vernauwd waardoor er minder bloed doorheen stroomt. Arteriitis temporalis is een vorm van reuscelarteriitis (RCA). Dit is een aandoening waarbij ontstekingen in (middel)grote slagaders in het lichaam ontstaan. De aandoening komt vooral voor bij mensen boven de 50 jaar en wordt vaker bij vrouwen gezien dan bij mannen. Arteriitis temporalis gaat soms samen met polymyalgia rheumatica (PMR), een vorm van reuma, waarbij de spieren rond de nek, schouders en/of heupen stijf en pijnlijk zijn.

Occipitalis neuralgie

Deze vorm van hoofdpijn is bij weinig mensen bekend. Het gaat bij occipitalis neuralgie om aanvalsgewijze drukkende of stekende pijn in het achterhoofd met uitstraling over de schedel. De pijn is meestal gelokaliseerd aan één kant bij het achterhoofd, dus links of rechts. Deze hoofdpijn wordt veroorzaakt door een geïrriteerde zenuw, de nervus occipitalis major, die vanuit hoog in de nek tussen de nekspieren door naar de achterkant van de schedel loopt.

Vermoeidheid door medicatieafhankelijke hoofdpijn / Bron: Istock.com/BartekSzewczykVermoeidheid door medicatieafhankelijke hoofdpijn / Bron: Istock.com/BartekSzewczyk
Medicatie afhankelijke hoofdpijn
Medicatieafhankelijke hoofdpijn (MAH) is chronische hoofdpijn (dat wil zeggen langer dan 15 dagen per maand gedurende ten minste drie maanden) als gevolg van regelmatig gebruik van pijnstillers. Deze vorm van hoofdpijn kan bijvoorbeeld al optreden als je vaker dan 15 keer per maand paracetamol of een NSAID gebruikt, of als je vaker dan 10 keer per maand triptanen (medicijnen voor de behandeling van migraine) gebruikt. De hoofdpijn verdwijnt normaal gesproken binnen één maand nadat je gestopt bent met het gebruik van het medicijn dat de hoofdpijn veroorzaakt. MAH gaat vaak gepaard met klachten als vermoeidheid, vergeetachtigheid, slaapstoornissen en depressiviteit.

Hoesthoofdpijn

Hoesthoofdpijn is een ongebruikelijke vorm van hoofdpijn die optreedt na drukverhogende momenten, zoals hoesten, persen, niezen, snuiten, lachen, huilen, zingen, bukken of persen tijdens de stoelgang. Er worden twee vormen hoesthoofdpijn onderscheiden: primaire hoesthoofdpijn, meestal onschuldig van aard, en is vaak van korte duur. Secundaire hoesthoofdpijn is ernstiger, omdat ze kan worden veroorzaakt door problemen in de hersenen.

Hoofdpijn a.g.v. orthostatische hypotensie

Orthostatische hypotensie is een plotselinge bloeddrukdaling van meer dan 20 mmHg systolisch (bovendruk) of meer dan 10 mmHg diastolisch (onderdruk) die optreedt bij plotseling opstaan vanuit liggende of zittende positie (binnen 3 minuten na opstaan). Symptomen zijn duizeligheid, licht-in-het-hoofd worden, hoofdpijn, (sterk) verminderd zicht, en flauwvallen.

Alarmsymptomen hoofdpijn

Hieronder een schematisch overzicht van de alarmsymptomen hoofdpijn, waarbij je onverwijld medische hulp moet inschakelen.

Alarmsymptomen hoofdpijnMogelijke oorzaakEventuele bijkomende symptomen
Nieuwe hoofdpijn boven 50 jaar.Hersentumor, arteriitis temporalis (= ontsteking van een bloedvat - slagader - aan de zijkant van het hoofd, ter hoogte van de slaap).Hersentumor: psychische veranderingen; uitvalsverschijnselen; Epileptische toevallen.

Arteriitis temporalis: hoofdpijn ter hoogte van de slaap (of beide slapen). De hoofdpijn kan heftig en bonzend zijn. De huid boven het ontstoken bloedvat wordt soms rood en kan steken of branden. Het bloedvat kan opzetten en knobbelig aanvoelen. Ook kauwen doet soms pijn. Eventueel koorts. Minder zin in eten en daardoor afvallen.
Eerste migraineaanval boven 40 jaar.Hersentumor.Zie boven.
Hoofdpijn beneden de leeftijd van 6 jaar.Hersentumor, hydrocephalus (bij deze aandoening kan het hersenvocht niet wegvloeien).Hydrocephalus: overgeven; sufheid; niet tot rust kunnen komen; hoofdpijn.
Ouderen met pijn temporaal (= pijn aan de zijkant van het hoofd).Arteriitis temporalis.Zie boven.
Zwangerschap en onbekende hoofdpijn (derde trimester).Pre-eclampsie (zwangerschapsvergiftiging) en HELLP-syndroom.Gespannen gevoel bovenin de buik; opgezwollen handen en enkels of een opgezwollen gezicht (oedeem); tintelingen in de vingers; gezichtsstoornissen (lichtflitsen of sterretjes zien); pijn in de bovenrug of tussen de schouderbladen; misselijkheid / veel braken; concentratieproblemen. Hevige pijn in de bovenbuik of onder de borst/maagkuiltje (typerend bij HELLP-syndroom).
Toename van hoofdpijn na een ongeval.Sub/epiduraal hematoom (bloeduitstortingen).Hoofdpijn, sufheid of verwardheid na hoofdletsel. Misselijkheid, braken of duizeligheid. Pupilverwijding.
Heftige hoofdpijn met een zeer hoge bloeddruk.Maligne hypertensie. (Iedere vorm van hypertensie of hoge bloeddruk kan leiden tot maligne hypertensie. Hypertensie is een systolische bloeddruk van meer dan 140 mmHg of meer dan 90 mmHg. Bij maligne hypertensie is de diastolische bloeddruk hoger dan 130 mmHg. Door vaatveranderingen in de niervaten door hoge bloeddruk neemt de reninesecretie sterk toe, waardoor de bloeddruk nog hoger wordt. Het is dus een vicieuze cirkel. Hoofdpijn, stoornissen in het zien, benauwdheid, verwardheid, verlammingsverschijnselen en trekkingen van armen en benen.
Acuut ontstane, zeer heftige pijn.Meningitis (hersenvliesontsteking), CVA, subarachnoïdale bloeding.Hersenvliesontsteking: hoge koorts; hoofdpijn; misselijkheid, overgeven (braken); verwardheid, slaperigheid of sufheid; pijnlijke gewrichten; overgevoeligheid voor licht of geluid; nekstijfheid (bij kin op de borst: het verschijnsel dat het hoofd niet of met grote moeite voorover gebogen kan worden), ook wel nekkramp genoemd; bewegen van de nek is pijnlijk, alsook het optrekken van de benen.

CVA: plotseling verlies van spierkracht (spierzwakte) aan één kant van het lichaam (in het gezicht, een arm of een been); gevoelsstoornissen (gevoelloosheid of tintelingen) aan één kant van het lichaam (in het gezicht, een arm of een been); moeite met spreken of het begrijpen van wat anderen zeggen; problemen met het gezichtsvermogen: moeite met zien in één oog of beide ogen, dubbel zien, of totaal verlies van het gezichtsvermogen; moeite met lopen of veranderde manier van lopen; evenwichtsstoornissen, duizeligheid of een slechte coördinatie (tegen meubilair aanlopen); minder alert of zelf bewustzijnsverlies; veranderingen in gehoor; Persoonlijkheid: veranderde stemming of emotionele veranderingen; Verwarring of geheugenverlies; slikklachten; Veranderingen in smaak(sensatie); Moeilijkheden bij het schrijven of lezen; gebrek aan controle over de blaas of darmen.
Hoofdpijn met koorts (en gedaald bewustzijn).Meningitis.Zie boven.
Nekstijfheid/neurologische afwijkingen.Meningitis, hersentumor.Zie boven.
Hoofdpijn met tekenen van drukverhoging.Hersentumor.Zie boven.
Focale neurologische afwijkingen.Hersentumor.Zie boven.
Ochtendbraken; braken niet gerelateerd aan hoofdpijn.Hersentumor.Zie boven.
Persoonlijkheidsveranderingen/achteruitgang schoolprestaties.Hersentumor.Zie boven.
Migraine aura steeds aan dezelfde kant.Hersentumor.Zie boven.
(Bron: http://nhg.artsennet.nl)

Wanneer naar de huisarts met hoofdpijn? / Bron: Istock.com/monkeybusinessimagesWanneer naar de huisarts met hoofdpijn? / Bron: Istock.com/monkeybusinessimages

Wanneer de huisarts inschakelen?

Wanneer kun je het beste contact opnemen met de huisarts bij hoofdpijn? Neem sowieso in de volgende situaties contact op met je huisarts:
  • de hoofdpijn verdwijnt niet ondanks ­genomen maatregelen; en
  • wanneer je een zware hoofdpijn krijgt die je niet eerder hebt gehad.

In de volgende gevallen moet je met spoed je huisarts of de huisartsenpost bellen:
  • wanneer je zonder aanleiding een snel opkomende, heftige hoofdpijn krijgt, waarbij je je erg ziek voelt;
  • wanneer je heftige hoofdpijn krijgt, wat gepaard gaat met koorts, een pijnlijke of stijve nek, sufheid of overgeven;
  • wanneer je heftige hoofdpijn krijgt na een ongeval;
  • wanneer je ineens last krijgt van uitvalsverschijnselen krijgt, zoals een verlamde arm, een scheve mond, onduidelijk praten of minder zien;
  • wanneer je in de laatste drie maanden van een zwangerschap plotsklaps hoofdpijn krijgt.

Ook als er andere verschijnselen zijn waarover jij je zorgen maakt, is het verstandig om met je huisarts te overleggen.

Noot:
  1. Ford, D.H., J.P. Schadé, J. Tomson: Het grote medische handboek; Rebo Productions, Lisse, 2009, p.379.

Lees verder

© 2010 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Hoofdpijn achter de ogen, voorhoofd of achterhoofdHoofdpijn achter de ogen, voorhoofd of achterhoofdHoofdpijn komt in verschillende mate voor: van zeer licht tot erg zwaar. Hoofdpijn kan in het voorhoofd voorkomen, in he…
Wat kun je doen tegen hoofdpijn?Wat kun je doen tegen hoofdpijn?Iedereen heeft wel eens hoofdpijn. Dit kan erg vervelend zijn. Het kan zijn dat je hoofdpijn hebt omdat je ziek wordt/be…
Hoofdpijn: migraine, spanningshoofdpijn en hersentumorHoofdpijn: migraine, spanningshoofdpijn en hersentumorHoofdpijn, de meeste mensen hebben er wel eens last van. De oorzaken van hoofdpijn kunnen verschillend zijn: zo kan hoof…
Hoofdpijn: soorten, oorzaken & behandeling hoofdpijnHoofdpijn: soorten, oorzaken & behandeling hoofdpijnEr bestaan drie soorten hoofdpijn: migraine, clusterhoofdpijn en spanningshoofdpijn. De oorzaak van hoofdpijn is bij ied…
Migraine: symptomen, oorzaken, behandeling en complicatiesMigraine: symptomen, oorzaken, behandeling en complicatiesMigrainesymptomen bestaan uit matige tot heftige herhaalde aanvallen van hoofdpijn. Kenmerkende symptomen van migraine z…
Bijziendheid (Myopie)Bijziendheid (Myopie)Bijziendheid is als je niet goed in de verte kunt kijken. Ongeveer 20% in heel Nederland heeft er last van. Het ontwikke…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: istock.com/Wavebreakmedia
  • Everdingen, Jannes J.E. van, (hoofdredactie): Het medisch handboek; Kosmos-Z&K Uitgevers, Utrecht/Antwerpen, vijfde volledig herziene druk 2006.
  • Ford, D.H., J.P. Schadé, J. Tomson: Het grote medische handboek; Rebo Productions, Lisse, 2009.
  • Nhg.artsennet.nl
  • Nl.wikipedia.org
  • www.gezondheidsplein.nl
  • www.thuisarts.nl
  • Afbeelding bron 1: Istock.com/Csaba Deli
  • Afbeelding bron 2: Istock.com/JackF
  • Afbeelding bron 3: Lipothymia, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • Afbeelding bron 4: Istock.com/BartekSzewczyk
  • Afbeelding bron 5: Istock.com/monkeybusinessimages
Reacties

Frank, 10-05-2017
Beste,

Ik heb ongeveer 2 weken nu last van een vreemde hoofdpijn. Dit gebeurt altijd na het werken. Als ik thuis kom of net voordat ik naar huis ga. Pijn is altijd rechts van mijn achterhoofd tot aan mijn nek / schouder. Het begint langzaam naar acuut. Het steekt en bonkt, mijn nek begint stijf te worden en doet ook zeer. Als ik dan thuis ben ga ik onmiddellijk slapen. En als ik dan weer wakker word is het weer over. Maar daarna als ik werk (Kantoor) en begin om 8 uur en ben klaar om 17:00. Heb ik weer vanaf 15:00 hoofdpijn en nekpijn tot ik eigenlijk weer ga slapen.

Ik ben nog niet naar de dokter geweest maar wil het hier graag neerleggen. Reactie infoteur, 04-06-2017
Mogelijk dat er sprake is van spanningshoofdpijn. Dit voelt als een drukkende, knellende pijn aan beide kanten van uw hoofd, of als een strakke band om uw hoofd. Uw huisarts kan een diagnose stellen en samen met u bespreken wat de beste behandeling is.

Veerle, 22-12-2016
Beste, vooral de laatste weken heb ik last van voortdurende aangezichtspijnen over mijn hele gezicht en pijn hoog achteraan in mijn nek. Eerder een drukkende pijn! Ik ga slapen met die pijn en sta ermee op. Ik neem al enige tijd Cymbalta 60mg en Sumatriptan 100mg bij opkomende pijn, ik neem er nu al bijna elke dag tot 2x toe ( Sumatriptan), ik ga ook nog altijd werken, maar het begint serieus door te wegen. Van zodra ik kan lig ik in de zetel om te slapen. ik maak me wel serieus wat zorgen, mijn levenskwaliteit gaat er op achteruit. Lieve groetjes veerle Reactie infoteur, 06-02-2017
Misschien is ook in uw geval verwijzing naar een hoofdpijnpolikliniek zinvol. Vaak krijg je eerst een gesprek met de neuroloog en hij/zij stelt een diagnose. U krijgt vervolgens uitleg over de diagnose en adviezen om hoofdpijn te voorkomen. Als het noodzakelijk is volgen medicamenteuze behandeling, aanvullend onderzoek of een doorverwijzing.

Kelsey, 13-12-2016
Hoi,
Ik heb al een ong. 2 jaar last van hoofdpijn. Ik heb dit -+ 2 keer in de week en het begint dan altijd in de namiddag/avond en is pas de volgende ochtend weer weg. De hoofdpijn is vaak verschillend. Het begint licht en gaat soms door naar een kloppende en soms stekende hoofdpijn. Ook zit het vaak in mijn nek. Af en toe is het zo erg dat ik ook heel misselijk wordt. Ik ben hiervoor naar de huisarts geweest en die heeft alleen gezegd paracetamol in te nemen maar ik ga niet elke week paracetamol slikken. Spanningshoofdpijn zal ook raar zijn want het kan altijd zomaar opduiken, ook in de vakantie. Ik zie nergens echt iets staan waar al mijn symptomen bij staan.
Gr. Reactie infoteur, 06-02-2017
Misschien is een verwijzing naar een hoofdpijnpolikliniek in uw geval zinvol. Mensen met langdurige hoofdpijnklachten kunnen door hun huisarts hiernaar worden verwezen. Op de hoofdpijnpolikliniek is specifieke kennis aanwezig om de verschillende vormen van hoofdpijn te herkennen en deze adequaat te behandelen.

Nicole, 14-08-2016
Hallo, ik heb vaak last van hoofdpijn (spanningshoofdpijn denk ik) en ik heb daarnaast last van een continue pijnlijke/gevoelige plek op mijn schedel, thv de kruin. Als iemand dat dan aanraakt of ik stoot het dan geeft dat hoofdpijn en straalt uit over de rest van mijn schedel. Wat zou dat kunnen zijn, moet ik daarmee naar de huisarts gaan? Wat zou ik er tegen kunnen doen? Reactie infoteur, 15-08-2016
Hoofdpijn en een pijnlijke kruin zijn vervelende klachten. Het is belangrijk om aanhoudende (hoofd)pijnklachten te laten beoordelen door de huisarts. Hij kan kijken wat er aan de hand is (spanningshoofdpijn, haarpijn of wat anders) en een behandeling instellen.

Bert, 13-01-2016
Ik heb de laatste tijd van kortstondige, bonzende pijn in mijn hoofd wanneer ik rechtsta na juist daarvoor te hebben gezeten. Deze pijn duurt vaak enkele seconde en gaat gepaard met kortstondig (een paar seconden) zwarte vlekken voor mijn ogen. Hetzelfde heb ik als ik moet persen op de plee.
Is dit een alarmerend symptoom of is dit normaal? Reactie infoteur, 18-01-2016
Het lijkt erop dat bij u hoofdpijn optreedt na een drukverhogend moment (persen tijdens de stoelgang). Dit lijkt op zogeheten 'hoesthoofdpijn'. Bij 'hoesthoofdpijn' moet er (door een arts) bekeken worden of er sprake is van primaire of secundaire hoesthoofdpijn. Primaire hoesthoofdpijn is relatief onschuldig, maar bij secundaire hoesthoofdpijn kan er sprake zijn van een ernstige onderliggende aandoening. Lees hier verder: http://goo.gl/4O0J0X.

U krijgt ook last van hoofdpijn als u vanuit een zittende houding overeind komt naar een staande houding. Dit lijkt op orthostatische hypotensie, wat duidt op een plotselinge bloeddrukdaling van meer dan 20 mmHg systolisch of meer dan 10 mmHg diastolisch die optreedt bij plotseling opstaan (binnen 3 minuten na opstaan). Symptomen zijn duizeligheid, licht-in-het-hoofd worden, hoofdpijn, (sterk) verminderd zicht, en flauwvallen.

Let op: We gebruiken bewust het woord 'lijkt'; mogelijk is er helemaal geen sprake van hoesthoofdpijn en/of orthostatische hypotensie. Wij stellen GEEN diagnose. Deze informatie is van informatieve aard en beslist GEEN vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts. Uw huisarts kan vaststellen wat er aan de hand is en of een behandeling of verder onderzoek nodig is.

Het onderhavige artikel hebben we n.a.v. uw vraag aangevuld.

Amalia, 20-10-2015
Ik heb al jaren last van stekende hoofdpijn bij mijn voorhoofd voornamelijk aan de rechter kant, dit gebeurt bijna dagelijks meestal rond een uur of 6 of later in de avond. Ik neem 1 ibuprofen in en dan voel ik nog steeds lichte steken op diezelfde plek. Er is bijna geen dag die zonder hoofdpijn voorbij gaat. Wat doe ik hieraan en wat kan de oorzaak mogelijk zijn? Reactie infoteur, 30-10-2015
Er zijn vele vormen van hoofdpijn. Bij chronische hoofdpijnklachten is het verstandig een afspraak te maken met de huisarts. De huisarts vraagt onder meer naar aard, ernst, tijdstip van de dag, lokalisatie van de pijn, patroon en duur van de hoofdpijn; begeleidende symptomen (misselijkheid, braken), etc.; medicatiegebruik zoals analgetica (paracetamol, NSAID’s), triptanen, anticonceptie, antidepressiva, sint-janskruid; cafeïnegebruik; gedrag tijdens een hoofdpijnaanval; familieanamnese met betrekking tot hoofdpijn, etc. Vervolgonderzoek kan nodig zijn.

Sudesh, 28-08-2015
Hallo,

Al meer dan 8 weken klopt/bonst mijn hoofd (linksachter gebied net boven mijn oor), het is niet echt pijnlijk maar wel irritant, en als ik diep adem haal dan voel ik het iets harder. Wat zou het kunnen zijn en hoe kom ik er vanaf? Reactie infoteur, 03-09-2015
Het is verstandig om bij aanhoudende hoofdpijn contact op te nemen met de huisarts.

Geurt, 30-07-2015
Ik heb vaak last van hoofdpijn achter in mijn hoofd en soms lijkt het ook of het achter mijn ogen zit. Als ik snel opsta of even een trap op heb gelopen gaat het hard bonzen in mijn achterhoofd dit heb ik ook als ik pers. De hoofdpijn is eigelijk de hele dag alleen niet elke dag. Ik zit wel vaak achter een beeldscherm


Ik ben 12 jaar Reactie infoteur, 11-08-2015
Langdurig werken achter een beeldscherm kan hoofdpijn in de hand werken. Hoofdpijn kan ontstaan door spanning en verkramping van de nekspieren. U kunt het beste uw klachten laten beoordelen door de huisarts, vooral ook omdat u hoofdpijn lijkt te krijgen van drukverhoging in de hersenen (persen) en fysieke activiteit (traplopen).

Larissa, 04-11-2014
Hallo,
Ik ben 22 jaar en heb al zeker 6 jaar last van hevige hoofdpijnaanvallen. Soms komt het zomaar opzetten op mijn werk maar vaak ook voor en na mijn menstruatie en soms word ik er ook gewoon mee wakker. Het begint meestal met een heel naar gevoel in 1 van mijn oren. Het lijkt alsof mijn oor dan dichtzit en geeft een heel drukkend gevoel. Ook om mijn oren heen voel ik een trekkende pijn. Door dat ik er soms zo gek van word heb ik maniertjes gevonden om het gevoel even te minderen en dan steek ik een vinger in m'n oor en duw die tegen dat botje aan en met m'n andere hand trek ik mijn oorlel omlaag waardoor mijn oor knakt. Ik weet dat dit niet goed is maar dit geeft mij even een verlichtend gevoel. Ook knak ik vaak mijn kaken daar bereik ik dan het zelfde mee. Ondertussen trekt het nare gevoel ook naar mijn nek, schouders, schouderbladen, ogen en wenkbrauwen en soms doen ook mijn hele kaken pijn. In no time heb ik een knallende koppijn die vaak aan 1 kant in mijn hoofd voor komt. Soms links en soms rechts. Het is een knallende koppijn en kan op dat moment helemaal niks meer. Ik word duizelig en inspanning op m'n werk of ergens anders maakt me misselijk. Soms zit ik met tranen in de bus omdat ik niet meer weet hoe ik moet zitten. Ik kan geen geluid of licht horen of zien. Als ik thuis ben neem ik het liefst meteen 2 paracetamol en ga ik in bad in een donkere badkamer. Alleen mijn neus komt dan nog boven water en als ik dan een uurtje lig en echt helemaal ontspan heb ik het gevoel dat mijn hoofdpijn weer minder word of soms helemaal weg is. Ik vind het supervervelend omdat het me vaak belemmerd in wat ik wil doen. Ik ben ook al eens bij mijn huisarts geweest en die zegt dat het een mix is van spanningshoofdpijn en menstruatiepijn en ze zei dat ik mijn anticonceptiepil door moest slikken en bij een aanval een frisse neus moet halen. Dit helpt alleen niks en soms wordt mijn hoofdpijn er alleen maar erger op. Ik zelf en mijn ouders denken dat het wel migraine is vanwege de misselijkheid en het niet kunnen verdragen van licht. Wat denkt u? Reactie infoteur, 10-11-2014
Wellicht dat de hoofdpijnpoli in uw situatie uitkomst kan bieden. In Nederland zijn er tientallen hoofdpijncentra, waar diverse professionals werkzaam zijn, zoals een neuroloog die zich gespecialiseerd heeft in hoofdpijn en vaak een hoofdpijnverpleegkundige. Vooral wanneer u vaak of zeer ernstige hoofdpijn hebt of als een huidige behandeling onvoldoende werkt, kan het raadzaam zijn om een afspraak te maken op de hoofdpijnpoli. Vraag uw huisarts naar de dichtstbijzijnde hoofdpijnpoli bij u in de buurt. Of kijk op www.hoofdpijncentra.nl

Ellyse, 17-09-2013
Wat kan ik doen, naar heftig stoten aan het hoofd? klachten met de ogen! Reactie infoteur, 19-09-2013
U hebt uw hoofd flink gestoten en daar pijn aan de ogen aan overgehouden. Ik weet niet hoe lang die klachten reeds aanhouden, maar het lijkt mij verstandig een afspraak te maken met uw huisarts. Hij kan u wat vragen stellen en u lichamelijk onderzoeken.

Sophie, 09-03-2013
Wel apart dat bij vrijwel alles hersentumor staat, bedankt voor nog meer hoofdpijn. Reactie infoteur, 09-03-2013
Het overzicht waar u naar verwijst betreft 'alarmsymptomen'. Alarmsymptomen zijn verschijnselen die bij een arts een belletje laten rinkelen, omdat ze kunnen wijzen op een ernstige onderliggende aandoening. Bij de overgrote meerderheid van alle hoofdpijn (meer dan 99%) betreft het echter of spanningshoofdpijn of migraine. Als er sprake is van bepaalde 'waarschuwingssignalen', is nader medisch onderzoek geboden.

Annemarie, 22-04-2012
Ik (bijna 40 jaar) heb als sinds mijn 15-de hoodpijn en migraine. Ik gebruik nu relpax als ik een aanval heb of ibuprofen als ik gewone heftige hoofdpijn heb. Verschillende medicijnen geprobeerd en mijn hormoonhuishuiding ligt nu sinds een jaar plat dmv provera ivm endometriose en hoofdpijn klachten. Mijn hoofdpijn/migraine wordt steeds erger waardoor ik vaak misselijk, moe en vooral vergeetachtig ben. Dit heeft zeker invloed op mijn leven.

Heeft u nog tips of andere chronische medicijnen die kunnen helpen.
Moet ik me zorgen maken dat ik ook vergeetachtig ben? Reactie infoteur, 28-04-2012
Wellicht dat de hoofdpijnpoli uitkomst kan bieden, . In Nederland zijn een dertigtal hoofdpijncentra. Hierin zijn diverse professionals werkzaam, waaronder een neuroloog die zich gespecialiseerd heeft in hoofdpijn en vaak een hoofdpijnverpleegkundige.
Met name wanneer u vaak of zeer ernstige hoofdpijn heeft of als een huidige behandeling niet voldoende werkt, kan het raadzaam zijn om een afspraak te maken op de hoofdpijnpoli. Vraag uw huisarts naar de dichtstbijzijnde hoofdpijnpoli bij u in de buurt. Of kijk op www.hoofdpijncentra.nl

Andrea, 16-04-2012
Hallo, ik had een vraagje. Ik heb al een paar weken last van een ontzettende hoofdpijn. Vooral mijn voorhoofd (nog boven de wenkbrauwen), maar ook mijn achterhoofd (beetje onderin) doen erg zeer. Ik kan de pijn beschrijven als drukkend. Daarbij voel ik me erg duizelig, heb ik soms het idee alsof ik op andermans benen loop en heb ik een warmer voorhoofd. Deze hoofdpijn incl bijkomende klachten zoeken mij steeds vaker op en ik word steeds vaker in mijn functioneren belemmert. Ik heb geen last van stress, ben niet misselijk en dergelijke. Wel ben ik vaak van paarden gevallen. Daarbij ben ik 1x hard op mijn nek terecht gekomen en 1x erg hard op mijn rug. Een kennis van mij zei dat dit mrt mijn hoofdpijn te maken kon hebben en het flauwvallen. Zij heeft mij een chiropractor aanbevolen. Heeft u misschien een idee wat ik zou kunnen hebben, en bovenal wat ik hier aan kan doen? Reactie infoteur, 28-04-2012
Eerst moet duidelijk zijn wat de oorzaak is van de hoofdpijn alvorens overgegaan kan worden tot een behandeling. Wanneer hoofdpijn het dagelijks leven negatief beïnvloedt, is het verstandig naar de huisarts te gaan. Samen met de huisarts kan uitgezocht worden om welke soort hoofdpijn het gaat. Eventueel zal hij medicijnen of een therapie voorschrijven om de klachten te verminderen of weg te nemen. De huisarts kan u ook verwijzen voor verder onderzoeken, bijvoorbeeld naar een hoofdpijnpoli. In Nederland zijn een dertigtal hoofdpijncentra. Hierin zijn diverse professionals werkzaam, waaronder een neuroloog die zich gespecialiseerd heeft in hoofdpijn en vaak een hoofdpijnverpleegkundige.

, 26-12-2011
Ik ben 15 jaar en sinds 3 jaar heb ik elke dag hoofdpijn, de laatste 2 weken is het enorm hard veregerd, kan niet goed tegen licht, geluid en voel me bijna elke dag misselijk. Met m'n hoofdpijn kan ik niet goed opletten op school enz., het is een stekende pijn. Wat kan dit zijn? Reactie infoteur, 27-12-2011
Men spreekt van 'chronisch dagelijkse hoofdpijn' als iemand gemiddeld drie keer per week hoofdpijn heeft. De Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten heeft hier een duidelijk artikel over geschreven: http://www.hoofdpijnpatienten.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=140&Itemid=166. De gevolgen van chronisch dagelijkse hoofdpijn kunnen enorm belastend zijn. Het vermindert uw concentratie, hetgeen mogelijk van invloed is op uw schoolresultaten. Chronisch dagelijkse hoofdpijn beïnvloedt de kwaliteit van leven. U doet er verstandig aan om een afspraak te maken met uw huisarts. U hebt al drie jaar last van dagelijkse hoofdpijn en bovendien zijn de klachten de laatste weken verergerd. Blijf hier niet langer mee doorlopen en ga zo snel mogelijk naar het spreekuur van uw huisarts. Als u niet weet wie uw huisarts is, dan kunt u dit vragen aan uw ouders of verzorgers.

Eline, 09-11-2011
Regelmatig heb ik hoofdpijn achter mijn ogen, wanneer ik op mijn slapen duw of in mijn ogen wrijf, wordt de pijn verlicht. Het is niet constant, maar af en toe heb ik er 1 of 2 dagen last van. Heeft dit te maken met mijn lenzen(harde lenzen, bijziend, -6 en -7 met cillinder) waarvan de sterkte misschien niet helemaal meer klopt, of is dit een andere oorzaak? Reactie infoteur, 10-11-2011
Bijziendheid of verziendheid kan hoofdpijn veroorzaken. Het kan zijn dat u nieuwe lenzen nodig heeft. U kunt opnieuw uw ogen laten testen om te ontdekken welke sterkte u nodig hebt. Mocht u wel de juiste sterkte hebben, dan is een bezoek aan de huisarts te overwegen.

Rene, 12-10-2011
Ik heb sinds 2 dagen last van hoofdpijn als ik nies of hoest en als ik buk krijg ik een druk als ik gewoon loop of zit voel ik het niet. heb wel een ander ritme gekregen vanwege dat we sinds 6 weken een kleine hebben. daarbij is het ontzettend druk op het werk en minder slaap snachts. met paracetamol gaat het niet weg. Reactie infoteur, 13-10-2011
Bij aanhoudende hoofdpijnklachten is het verstandig de huisarts te raadplegen.

Sadah, 10-10-2011
Ik heb sinds twee weken bijna elke dag hoofdpijn, dit was een zeurende hoofdpijn. Nu heb ik sinds 2dagen plotseling een stekende hoofdpijn rechts in m'n achterhoofd. Ik sta er mee op en ga er mee naar bed. Wat kan dit zijn? :( Reactie infoteur, 10-10-2011
Bij aanhoudende hoofdpijn is het van belang naar de huisarts te gaan voor nader onderzoek.

Rianca Harms, 16-09-2011
Ik heb met regelmaat hoofdpijn. Van een hele maand heb ik zeker minimaal 2 weken hoofdpijn, Varierend van lichte hoofdpijn tot zware hoofdpijn. Soms vanuit de nek. Maar soms ook zodanig aan 1 kant dat mijn oor, kaak een oog pijn doen.
Het is zo vermoeiend! Moet ik bij een huisarts gaan. Ik heb dit al jaren. Reactie infoteur, 16-09-2011
Gezien de duur van uw klachten (al jaren) en de ernst (2 weken per maand), adviseer ik u zeker om naar de huisarts te gaan. Dit moet u ernstig in uw functioneren belemmeren. Ik zou hier niet langer mee rond blijven lopen. Patiënten met langdurige hoofdpijnklachten kunnen door de huisarts naar een hoofdpijnpoli worden verwezen. Er is specifieke kennis aanwezig om de verschillende vormen van hoofdpijn te herkennen en deze adequaat te behandelen. Naast lichamelijk onderzoek wordt er met vragenlijsten gewerkt. Het onderzoek van de neuroloog en deze vragenlijsten geven duidelijkheid over het type hoofdpijn. In korte tijd kan er een diagnose en een behandelplan opgesteld worden.

Cedric Brackeva, 14-09-2011
Beste, enkele dagen geleden heb ik zwaar mijn hoofd gestoten langs de rechterkant net naast mijn slaap enkele cm boven mijn oor. Echt hoofdpijn heb ik niet, maar als ik er ff aankom aan de plek doet het enorm pijn, zelfs nu nog na 4 dagen… is dit ernstig of iets wat tijd nodig heeft om te genenzen? Reactie infoteur, 14-09-2011
In dit artikel staat wanneer je naar de huisarts moet met hoofdpijn: http://www.dokterdokter.nl/aandoening/1610/hoofdpijn-na-een-val-of-stoot. Ook is het belangrijk om contact op te nemen met uw huisarts als u het, afgezien van de punten die hierin genoemd worden, eenvoudigweg niet vertrouwt.

Mary Kroon, 12-04-2011
Sinds een dag of 10 heb ik een pijnlijke plek recht op mijn achterhoofd. Het is net of ik mijn hoofd gestoten heb, maar dat is absoluut niet zo. Ik ben nog niet naar een dokter geweest maar omdat het niet over gaat maak ik me inmiddels zorgen. Het is begonnen met steken in mijn rechteroor, dat was na 3 dagen verdwenen, maar deze pijnplek verdwijnt niet zomaar. Heeft iemand een idee wat dit kan zijn? Reactie infoteur, 12-04-2011
U kunt toch echt het beste uw huisarts bezoeken. Hij of zij kan een anamnese afnemen en u lichamelijk onderzoeken.

Tartuffel (2.971 artikelen)
Laatste update: 15-07-2024
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 12
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.