Een ziekte komt zelden alleen

Alsof je nog niet genoeg last hebt van één aandoening, komen ziektes zelden alleen. Vaak krijg je er nog een andere gratis bij. Ofwel omdat beide ziekten dezelfde oorzaak hebben, ofwel omdat de ene ziekte de andere tot gevolg heeft. Waarom is de benaming 'ziektes' toch altijd in het meervoud gesteld, maar 'gezondheid' alleen maar in het enkelvoud?" Een vraag die de mens in deze welvarende samenleving meer dan ooit bezig houdt. Omdat hij ouder wordt en daarom steeds meer ziektes krijgt in de loop van zijn lange leven. En vaak ook nog eens tegelijkertijd.

Eerst het goede nieuws: we worden steeds ouder

De mensen in de geïndustrialiseerde landen worden steeds ouder. Dat is in principe goed nieuws. Maar de gezondheidszorg en medisch onderzoek zien zich daardoor voor nieuwe uitdagingen gesteld. Behandeling van ziekten, de kwaliteit van het leven op peil houden en voeling houden met de sociale omgeving, dat zijn de pijlers voor gezond ouder worden. Overigens wordt ook met spanning uitgekeken naar de effecten van de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), zoals die op 1 januari 2015 haar beslag kreeg. Er wordt in dit verband steeds meer zelfredzaamheid van burgers verwacht.

Kwalen komen met het stijgen der jaren

In de loop van 2014 werden voorspellingen met betrekking tot onze volksgezondheid in kaart gebracht en gepubliceerd. Dat leverde enkele interessante conclusies op. Tegen 2030 zal ons land met zo’n 18 miljoen inwoners, niet alleen meer dan 4,5 miljoen ouderen tellen maar ook 7 miljoen mensen met een chronische aandoening. Een groot aantal daarvan heeft zelfs meerdere aandoeningen tegelijk. En de kwalen waar we het meeste last van hebben (suikerziekte, hart- en vaatziekten en dementie), zijn niet te genezen en hangen erg samen met de vergrijzing.

Aandoeningen van het bewegingsapparaat

Ons bewegingsapparaat omvat spieren, botten en gewrichten. Lichaamsdelen dus die ons recht moeten houden en laten bewegen. Er zonder zouden we niet kunnen functioneren in het dagelijks leven. Géén andere lichaamsdelen worden blootgesteld aan vergelijkbare mechanische belastingen. Vooral op onze gewrichten kunnen bij lichamelijke inspanning of sport, grote krachten inwerken. Het is daarom niet zo verwonderlijk dat juist de gewrichten bij veel mensen op oudere leeftijd problemen geven.

Artrose, een typische ouderdomskwaal

Artrose, waarbij het gewrichtskraakbeen en het aangrenzende bot degeneratief veranderen, is een typische ziekte bij oudere mensen. Ongeveer een op de vier volwassenen in Nederland heeft artrose aan minstens één gewricht. Bij 60 jaar en ouder is dat zelfs één op de twee. Artrose kan nagenoeg alle gewrichten betreffen. De meeste problemen geven heupen, knieën, schouders en rug. Sommige gewrichten kunnen tegenwoordig bij hevige pijnen door kunstgewrichten worden vervangen. Maar niet altijd is een heup- of knieprothese de beste oplossing. Zoals bij andere ziekten op oudere leeftijd, kan de behandeling voor artrose individueel zeer verschillen.

Osteoporose

Andere aandoeningen die op oudere leeftijd vaker voorkomen dan op jongere leeftijd, zijn de reumatische gewrichts- en spieraandoeningen en osteoporose. Door osteoporose of botverlies wordt een op de vijf vrouwen boven de 80 jaar getroffen. Ten minste een op de 50 vrouwen boven de 50 jaar, heeft te maken met botbreuken die zijn terug te voeren op osteoporose. Fracturen als gevolg van osteoporose kunnen worden voorkomen als de kwaal bij mensen met verhoogd risico in een vroeg stadium ontdekt en behandeld wordt.

Hart- en vaatziekten

Hart- en vaatziekten is een andere belangrijke groep van aandoeningen die weliswaar niet uitsluitend, maar wel overwegend bij ouderen voorkomt. Belangrijke leeftijdgeassocieerde aandoeningen op dit gebied zijn coronaire hartziekten, dus "verkalking" van de kransslagaders, en vaataandoeningen die de bloedvaten van de hersenen betreffen.

Hart- en vaatziekten zijn bij ouderen om twee redenen relevant:

• op de eerste plaats veroorzaken ze symptomen die de kwaliteit van leven drastisch kunnen beperken. Wie niet meer traplopen kan zonder pijn op de borst of wie om de 50 meter moet stilstaan omdat de benen pijn doen, die kan niet echt van zijn oude dag genieten;
• maar hart- en vaatziekten zijn ook zo relevant omdat ze fatale gevolgen kunnen hebben. Bijna de helft van alle overlijdens in Nederland komt voor rekening van hart- en vaatziekten. Dat betreft dan vooral hartaanvallen en beroertes, waarvan ten minste een deel voorkomen had kunnen worden als er sprake zou zijn van consequente tweedelijnspreventie.

Kanker: ook een ouderdomsziekte

Pardon, kanker ook een typische ouderdomsziekte? Veel mensen zijn zich daar niet van bewust. Maar kanker ontstaat in de regel als gevolg van een cumulatie van genetische veranderingen. En die komen niet allemaal tegelijkertijd, maar ontwikkelen zich over een reeks van jaren, soms decennia. Statistisch gezien blijkt dat overduidelijk: bij mensen boven de 60 jaar is het risico op het ontwikkelen van kanker kennelijk meer dan 20 procent. De meest voorkomende vormen van kanker op oudere leeftijd zijn ook de meest voorkomende vormen van kanker in het algemeen:

• bij mannen domineren longkanker, darmkanker en prostaatkanker;
• bij vrouwen zijn dat borstkanker, darmkanker en longkanker.

En dan hebben we het bij beide geslachten nog niet eens over huidkanker, die in veel beschikbare kankerstatistieken niet eens genoemd worden.

Dementie en depressie

Een aantal neurologische en psychiatrische stoornissen wordt ook geassocieerd met de leeftijd. Bij sommige neuro-degeneratieve aandoeningen is er sprake van een geleidelijke vermindering van zenuwcellen. En dat veroorzaakt symptomen als er een kritische grens wordt overschreden. De twee belangrijkste neuro-degeneratieve ziekten bij ouderen zijn dementie en de ziekte van Parkinson.

Ook depressies komen bij oudere mensen veel vaker voor dan bij jongeren. Juist een stoornis als depressie illustreert hoe multidimensionaal het thema gezondheid op oudere leeftijd is. Een depressie op latere leeftijd kan uiteraard biologische wortels hebben maar ze kan ook worden gezien in de context van sociale vereenzaming die bij mensen op oudere leeftijd vaak optreedt.

Het roer moet om in de gezondheidszorg

De gezondheidszorg anno 2014 is nog voornamelijk gefocust op het genezen van enkelvoudige ziektes. Als we Marcel Olde Rikkert (professor in de geriatrie) mogen geloven, dan moet de inrichting van de zorg er in de komende decennia kenmerkend anders uit gaan zien: een totaalconcept, meer gericht op de behandeling van meerdere aandoeningen bij de patiënt.

Lees verder

• Oestrogeen remt de veroudering
• Gezondheidsplein, online medische informatiebron
• Betrouwbare medische informatie op internet
• Chronische ontsteking begin van veel aandoeningen
• Het belang van bloedonderzoek