Tinea manuum (handschimmel): Schimmelinfectie van hand

Tinea manuum is een besmettelijke schimmelinfectie van de handen veroorzaakt door dermatofyten, een schimmelsoort. De huidinfectie kenmerkt zich door een rode, ringvormige huiduitslag die zich vanaf de handpalm geleidelijk verspreidt naar de vingers. De diagnose van handschimmel is niet altijd eenvoudig omdat de huiduitslag vaak doet denken aan andere (huid)aandoeningen. De arts zet meestal vrij antischimmelmiddelen in zodat de schimmelinfectie verdwijnt. De prognose van de aandoening van de hand is tot slot uitstekend.

• Synoniemen van tinea manuum
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren van handschimmel
• Symptomen: Rode, jeukende huiduitslag aan handpalm
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ringworm aan de hand
• Preventie van schimmelinfectie aan de hand
• Prognose van huidinfectie door schimmel
• Complicaties
• Preventie van complicaties

Synoniemen van tinea manuum

De schimmelinfectie van de hand is gekend onder een aantal andere synoniemen:

• dermatomycose van de hand
• handschimmel
• ringworm van de hand
• tinea manus

Epidemiologie

Tinea manuum komt wereldwijd voor, maar de frequentie varieert afhankelijk van het klimaat en de sociaaleconomische omstandigheden. In gematigde klimaten zijn de incidentiecijfers doorgaans lager dan in tropische en subtropische gebieden. De prevalentie is hoger in warmere, vochtige omgevingen waar de kans op blootstelling aan infectieuze schimmels groter is. Ook is tinea manuum frequenter bij personen die regelmatig contact hebben met besmette dieren, zoals huisdieren of vee, en bij mensen met een verminderde immuniteit.

Oorzaken

Dermatofyten, een soort schimmels, zijn de veroorzaker van de ringvormige huiduitslag die kenmerkend is voor tinea manuum. Bekende verwekkers van de handschimmel zijn T. rubrum, T. mentagrophytes en Epidermophyton floccosum. De huid van de hand wordt geïnfecteerd met de dermatofyten. De verspreiding van de schimmels verloopt via:

• besmette dieren tot mensen
• besmette voorwerpen tot mensen
• de besmette bodem tot mensen
• de besmette persoon tot dezelfde of een andere persoon

Het is gemakkelijk om zichzelf te besmetten met de schimmels. Sommige patiënten lijden reeds aan een andere schimmelinfectie zoals:

• baardschimmel (tinea barbae)
• hoofdhuidschimmel
• liesschimmel
• schimelnagels
• voetschimmel

Wanneer deze patiënten zich aan het getroffen lichaamsdeel krabben of de geïnfecteerde plaats aanraken met een ongezonde huid of een gebroken huidbarrière, infecteren de schimmels snel de buitenste huidlagen van de hand.

Risicofactoren van handschimmel

Sommige situaties verhogen het risico op een besmetting met de schimmel:

• als een tuinman of landbouwer tewerkgesteld zijn
• de huid van een geïnfecteerde patiënt aanraken (sporten, geslachtsgemeenschap, …)
• een andere huidaandoening hebben (zoals bijvoorbeeld handeczeem)
• een veelgebruikte openbare douche (zoals in een sportschool) gebruiken
• met grond of gereedschap werken dat bedekt is met aarde
• met vee of grond werken
• overmatig zweten (hyperhidrose)
• reeds lijden aan een schimmelinfectie op een gebied op het lichaam
• regelmatig met de handen huisdieren aanraken

Symptomen: Rode, jeukende huiduitslag aan handpalm

De symptomen van ringworm aan de hand zijn hetzelfde als deze van voetschimmel, maar ze zijn over het algemeen agressiever. Meestal start de schimmelinfectie op de handpalm (of zeer sporadisch beide handpalmen) en verspreidt deze zich geleidelijk naar de vingers, de vingernagels (schimmelnagel) of de handrug. Bij tinea manuum die het gevolg is van schimmels door contact met dieren of de bodem, ontstaat een rode, ringvormige huiduitslag (ringworm). Deze is afgebakend met een verheven rand. Wanneer de handschimmel het gevolg is van een menselijke schimmel, is de huid vaak droog en schilferig, met een milde jeuk en/of een brandend gevoel. Aan de zijkanten van de vingers of de handpalm ontstaan verder groepjes van kleine blaren die een kleverige, heldere vloeistof afscheiden. Een lang aanwezige huiduitslag doet de kleur bovendien verkleuren. Ook bij het genezen van de huiduitslag is deze huidverkleuring mogelijk.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen bij tinea manuum kunnen zijn:

• plotselinge verergering van de huiduitslag
• extreme jeuk of pijn die niet afneemt
• aanhoudende huiduitslag ondanks behandeling
• koorts of algemene malaise in combinatie met de huiduitslag

Bij de aanwezigheid van deze symptomen is het belangrijk om onmiddellijk een arts te raadplegen voor een uitgebreide evaluatie en mogelijke aanvullende behandeling.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De arts gebruikt een speciale lamp, gekend als een ‘Wood’s lamp’, om de geïnfecteerde huid te verlichten. Dankzij de lamp bemerkt hij dat de huid die is aangetast door de schimmel, een andere kleur heeft dan de gezonde huid. Verder is een microscopisch onderzoek van de huid mogelijk om karakteristieke tekens van tinea manuum op te sporen. Hiervoor neemt de arts een huidafkrabsel hetgeen hij naar het laboratorium stuurt voor verder microscopisch onderzoek.

Differentiële diagnose

Tinea manuum verwart de arts vaak met andere huidaandoeningen die de handen aantasten zoals:

• cutaan T-cel lymfoom / mycosis fungoides (bloedkanker met symptomen aan de huid)
• dyshidrosis lamellosa sicca
• exanthemateuze pustulosis
• exfoliatieve keratolyse: Deze huidaandoening tast de handpalmen aan en kenmerkt zich door schilferende blaren. De huid onder de blaren is rood, maar een ringvormige huiduitslag komt niet tot stand.
• handdermatitis: Bij handdermatitis zijn beide handen getroffen door een erg jeukende huiduitslag zonder ringvorm die meestal beide handpalmen treft.
• handeczeem
• hypertrofische lichen planus
• intertrigo (rode smetplekken in huidplooien door wrijving)
• Langerhans celhistiocytose (multisystemische aandoening)
• nummulaire dermatitis (nummulair eczeem: huidziekte met rode muntvormige vlekken)
• paracoriasis kleine plaque
• pityriasis lichenoides chronica (chronische vorm van huiduitslag met bultjes of vlekjes)
• pityriasis rosea (moedervlek en vurige huiduitslag op de romp)
• pompholyx (blaasjeseczeem)
• psoriasis: Bij psoriasis, een chronische huidziekte met verhoogde rode vlekken, is de huiduitslag vaak zilverachtig van kleur en is geen ringvormig uiterlijk aanwezig. Psoriasis verspreidt zich bovendien minder snel dan de schimmelinfectie aan de hand.
• seborreïsche dermatitis (huidziekte met hoofdroos en een rode huid)
• secundaire syfilis
• ziekte van Bowen (huidaandoening: voorstadium van huidkanker)
• ziekte van Sneddon-Wilkinson (huidaandoening met puisten)

Behandeling van ringworm aan de hand

Tinea manuum is te behandelen met topische (op de huid aangebrachte) antischimmelmiddelen (antimycotica): De schimmeldodende medicijnen zijn verkrijgbaar via zalven en crèmes. Indien deze crèmes en zalven onvoldoende effectief zijn, zet de arts orale (via de mond ingenomen) antischimmelmiddelen in. Deze tabletten en capsules genezen de huid van binnenuit.

Topische behandeling

Bij milde gevallen van tinea manuum worden vaak topische antischimmelmiddelen voorgeschreven. Deze omvatten:

• terbinafine crème
• clotrimazol crème
• miconazol crème

Systemische behandeling

In ernstigere gevallen of wanneer topische behandelingen niet effectief zijn, kan de arts orale antischimmelmiddelen voorschrijven. Voorbeelden zijn:

• terbinafine tabletten
• itraconazol capsules
• fluconazol tabletten

Preventie van schimmelinfectie aan de hand

Door enkele voorzorgsmaatregelen na te leven, is het mogelijk om de handschimmelbesmetting te voorkomen:

• de handen droog en schoon houden
• geen ander geïnfecteerd lichaamsdeel aanraken
• huid-op-huid contact met een patiënt met een schimmelinfectie vermijden
• wegwerphandschoenen dragen bij de behandeling van een geïnfecteerde huid

Prognose van huidinfectie door schimmel

De vooruitzichten voor tinea manuum zijn goed, omdat schimmelinfecties meestal gemakkelijk te behandelen zijn. In de meeste gevallen geneest een geïnfecteerde huid binnen een maand nadat de behandeling gestart is.

Complicaties

Hoewel tinea manuum doorgaans goed behandelbaar is, kunnen er enkele complicaties optreden:

• secundaire bacteriële infecties: Door krabben en het aanbrengen van crèmes kan de huid barsten en blootgesteld worden aan bacteriën.
• verspreiding van de infectie: Als de behandeling niet tijdig wordt gestart of niet volledig wordt afgerond, kan de schimmelinfectie zich uitbreiden naar andere delen van het lichaam of naar andere mensen.
• recidief: Tinea manuum kan terugkeren, vooral bij personen met een verhoogd risico of onvoldoende preventieve maatregelen.

Preventie van complicaties

Om complicaties te voorkomen, is het belangrijk om:

• de behandeling volledig af te maken, zelfs als de symptomen verbeteren
• de handen goed te verzorgen en te beschermen tegen irritatie
• contact met geïnfecteerde personen en besmette voorwerpen te vermijden
• regelmatig handhygiëne toe te passen

Lees verder

• Tinea (ringworm): Huidinfecties door schimmels
• Tinea corporis (lichaamsschimmel): Ringvormige huiduitslag
• Handpijn: Oorzaken van en symptomen bij een pijnlijke hand
• Tinea nigra: Donkere vlek in handpalmen door gist (schimmel)
• Handeczeem: Chronische huidziekte met droge, gebarsten huid