Mangaan: Functie, voedingsmiddelen, tekort en vergiftiging

Mangaan is een natuurlijk element en een essentiële minerale voedingsstof. Het is belangrijk voor het behoud van tal van lichaamsfuncties zoals onder andere het metabolisme en de botten. Over het algemeen zijn de meeste mensen in staat om genoeg mangaan binnen te krijgen via hun normale voeding. Af en toe ontstaat echter een tekort aan mangaan, hetgeen vooral optreedt bij patiënten die lijden aan andere medische aandoeningen. Ook treedt soms een overmatige inname van mangaan (mangaanvergiftiging) op, hetgeen dan resulteert in long- en neurologische problemen.

• Functie
• Antioxiderende eigenschappen
• Botgezondheid en botontwikkeling
• Metabolisme
• Wondgenezing
• Voedingsmiddelen met mangaan
• Bronnen
• Voedingsmiddelen die mangaan remmen
• Aanbevolen dagelijkse inname
• Mangaantekort
• Oorzaken en risicofactoren
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Complicaties
• Mangaanvergiftiging

Functie

Het menselijk lichaam bevat ongeveer 15 tot 20 mg mangaan. Het bevindt zich voornamelijk in de botten, de lever, de nieren, de alvleesklier, de bijnieren en de hypofyse. Het helpt het lichaam om bindweefsel, bloedstollingsfactoren en geslachtshormonen te vormen. Het is bovendien noodzakelijk voor een goede functie van hersenen en zenuwen. Mangaan is verantwoordelijk voor tal van andere lichaamsfuncties.

Antioxiderende eigenschappen

Een antioxidant voorkomt dat schadelijke vrije radicalen de cellen beschadigen. Een mangaanbevattend enzym dat in de cellen aanwezig is, is de belangrijkste ontgifter van vrije radicalen.

Botgezondheid en botontwikkeling

Mangaan is nodig voor de botgezondheid; het is namelijk essentieel voor enzymen die nodig zijn voor de vorming van bot en kraakbeen.

Metabolisme

Het lichaam bevat tal van enzymen die nodig zijn om chemische reacties te helpen versnellen. Mangaan is een noodzakelijk onderdeel van verschillende belangrijke enzymen rond de verwerking van koolhydraten, aminozuren en cholesterol.

Wondgenezing

Mangaan is eveneens noodzakelijk voor de productie van collageen in de huidcellen. Dankzij de vorming van collageen, gebeurt een goede wondgenezing.

Voedingsmiddelen met mangaan

Bronnen

Enkele voorbeelden van voedingsmiddelen die goede bronnen van mangaan zijn, zijn onder andere:

• bonen en peulvruchten, zoals lima- en pintobonen
• donkere chocolade
• eidooiers
• fruit zoals ananas, druiven, kiwi en bessen
• groenten zoals donkere bladgroenten, bieten, zoete aardappelen, selderij, courgette en wortelen
• havermout en zemelen
• kruiden en specerijen zoals pepermunt, kaneel, kruidnagel en tijm
• melasse
• noten, zoals amandelen en pecannoten
• siroop
• sojaproducten zoals tofu en tempeh
• vis en zeevruchten: gekookte rivierkreeften, tweekleppige schelpdieren, mosselen, zeebaars en forel zijn uitstekende bronnen voor mangaan. Vis en zeevruchten zijn ook rijk aan omega 3, vitamine B en aminozuren.
• volle granen zoals bruine rijst, havermout, rozijnenzemelen, quinoa, gerst en spelt
• zaden
• zwarte thee

Voedingsmiddelen die mangaan remmen

Voedingsmiddelen die fytinezuur bevatten, zoals bonen, zaden, noten, volle granen en sojaproducten, of voedingsmiddelen met veel oxaalzuur, zoals zoete aardappelen en kool, remmen mogelijk matig de opname van mangaan. Het koken van deze voedingsmiddelen neutraliseert dit effect. Hoewel thee een goede bron van mangaan is, bevat thee tannines die de absorptie ook een beetje verminderen. Ook voedingsmiddelen met fosfor, calcium en ijzer verminderen het vermogen van het lichaam om mangaan te behouden.

Aanbevolen dagelijkse inname

Mensen moeten dagelijks voldoende mangaan innemen, maar de hoeveelheden variëren per leeftijd en geslacht. Tienerjongens van 14 tot 18 jaar hebben 2,2 mg nodig en tienermeisjes van 14 tot 18 jaar hebben 1,6 mg mangaan per dag nodig. Mannen ouder dan 19 jaar hebben 2,3 mg nodig en vrouwen ouder dan 19 jaar hebben 1,8 mg mangaan per dag nodig. Zwangere vrouwen hebben 2,0 mg nodig en vrouwen die borstvoeding geven, moeten dagelijks 2,6 mg mangaan innemen. De inname van mangaansupplementen en mangaan via de voeding mag niet hoger zijn dan 10 mg per dag vanwege het risico op complicaties aan het zenuwstelsel.

Mangaantekort

Oorzaken en risicofactoren

Zeer zelden komt een tekort aan mangaan tot stand, omdat mangaan aanwezig is in tal van voedingsmiddelen van de dagelijkse voeding. Een mangaangebrek is te wijten aan een tekort aan mangaan in de voeding.

Patiënten met de volgende aandoeningen lopen een verhoogd risico op een lager dan normaal mangaangehalte:

• epilepsie
• exocriene pancreasinsufficiëntie (een onvermogen om voedsel te verteren als gevolg van een tekort aan spijsverteringsenzymen geproduceerd door de alvleesklier)
• fenylketonurie (een erfelijke aandoening waarbij het fenylalaninegehalte in het bloed verhoogd is)
• malabsorptie (problemen met de opname van voedingsstoffen)
• osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken)
• patiënten die hemodialyse ondergaan
• suikerziekte (diabetes mellitus)
• ziekte van Perthes (een zeldzame aandoening waarbij de bloedtoevoer naar het dijbeen verstoord is)

Ook het nemen van antacida (soort maagzuurremmers) of orale (via de mond ingenomen) anticonceptiva vormt een risicofactor voor mangaandeficiëntie.

Symptomen

Een patiënt met een tekort aan mangaan ervaart volgende mogelijke symptomen:

• blindheid
• braken
• broze haren
• broze nagels
• convulsies
• duizeligheid
• een gestoorde glucosetolerantie, een toestand tussen normaal glucose-onderhoud en diabetes mellitus
• een huiduitslag
• een langzame of verminderde groei
• een slechte botgroei of skeletafwijkingen
• een veranderd koolhydraat- en vetmetabolisme
• een verhoogd calciumgehalte in bloed (hypercalciëmie)
• epilepsie
• gehoorverlies
• ijzertekortbloedarmoede (ferriprieve anemie)
• misselijkheid
• onvruchtbaarheid
• verlaagde serumcholesterolspiegels
• verlamming bij zuigelingen
• zwakte

Diagnose en onderzoeken

Mangaangehaltes in het bloed zijn op te sporen met behulp van een eenvoudig bloedonderzoek. De arts verkrijgt dan wat bloed via een ader in de arm. Het normale referentiebereik voor mangaan bij volwassenen bedraagt tussen 4,7 en 18,3 nanogram per milliliter (ng/ml).

Behandeling

De symptomen van een tekort aan mangaan verdwijnen wanneer patiënten mangaansupplementen innemen. Verder moeten patiënten voldoende mangaanrijk voeding in de voeding opnemen.

Complicaties

Bij dieren veroorzaakt mangaandeficiëntie vooral skeletafwijkingen zoals een gebogen rug, kortere en dikkere ledematen en vergrote gewrichten. Bovendien zetten drachtige dieren met een tekort aan mangaan nakomelingen op de wereld met significante bewegingsproblemen, zoals coördinatieproblemen en een gebrek aan stabiliteit. Anno oktober 2020 is verder onderzoek nodig bij mensen.

Mangaanvergiftiging

Mangaan is essentieel voor veel belangrijke lichaamsfuncties, maan een inname van mangaan in grote hoeveelheden is giftig. Patiënten sneller een vergiftiging met mangaan op wanneer zich te veel mangaan in het drinkwaterniveau bevindt. Geïnhaleerde (ingeademde) mangaanvergiftiging is voorts een beroepsrisico voor sommige werknemers en dan vooral voor lassers en smelters die worden blootgesteld aan stoffen of aerosol die mangaan bevatten. Geïnhaleerd mangaan veroorzaakt mogelijk een ontsteking van de longen. Bekende symptomen van een longontsteking zijn hoesten en bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen). Mangaan veroorzaakt in grote hoeveelheden eveneens een neurotoxisch effect (giftig voor de hersenen). Belangrijke symptomen hiervan zijn onder meer psychische stoornissen en een vermindering van de motorische functie.

Lees verder

• Mangaanvergiftiging: Overmatige blootstelling aan mangaan
• Antioxidanten in voeding: Belang & bronnen van antioxidanten
• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname
• Tegengif (antidotum): Werking & lijst tegengiffen (antidota)
• Vergiftiging: Oorzaken, symptomen, behandeling en preventie