Ototoxiciteit: Schade aan het oor door medicatie of omgeving

Ototoxiciteit is de medische term voor schade aan het binnenoor veroorzaakt door toxische stoffen, meestal als gevolg van medicatiegebruik. Dit kan leiden tot gehoorverlies, evenwichtsproblemen en duizeligheid. De effecten kunnen tijdelijk en omkeerbaar zijn, maar ook permanent en onomkeerbaar. Het stoppen met het medicijn dat de klachten veroorzaakt, kan verlichting bieden, maar soms zijn hulpmiddelen zoals gehoorapparaten noodzakelijk om met de gehoorschade om te gaan.

• Epidemiologie van ototoxiciteit
• Oorzaken van ototoxiciteit
• Medicatie
• Omgeving en op het werk
• Risicofactoren van ototoxiciteit
• Symptomen: Gehoorverlies
• Oren
• Ogen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ototoxiciteit
• Prognose van ototoxiciteit
• Complicaties van ototoxiciteit
• Preventie van ototoxiciteit
• Praktische omgangstips bij ototoxiciteit
• Voorkomen en beheersen van gehoorschade
• Communicatie en aanpassingen in het dagelijks leven

Epidemiologie van ototoxiciteit

Ototoxiciteit komt wereldwijd voor en wordt vooral waargenomen bij mensen die specifieke medicijnen gebruiken of in aanraking komen met bepaalde chemische stoffen op de werkplek. In ontwikkelingslanden wordt het vaker gezien door het wijdverbreide gebruik van ototoxische antibiotica zoals aminoglycosiden. Bij chemotherapie, met name bij de behandeling van kanker met platina-gebaseerde chemotherapeutica zoals cisplatine, komt gehoorverlies door ototoxiciteit ook vaak voor. Geschat wordt dat 20-60% van de patiënten die dergelijke behandelingen ondergaan, een vorm van gehoorverlies ontwikkelen. Beroepsmatige blootstelling aan schadelijke stoffen zoals oplosmiddelen kan eveneens een substantiële rol spelen in de epidemiologie van deze aandoening.

Oorzaken van ototoxiciteit

Ototoxiciteit staat voor schade aan het gehoorvermogen als gevolg van blootstelling aan geneesmiddelen of chemicaliën die het binnenoor of de vestibulo-cochleaire zenuw beschadigen. De vestibulo-cochleaire zenuw is de zenuw die balans- en gehoorinformatie van het binnenoor stuurt naar de hersenen. Omdat het binnenoor betrokken is bij zowel het gehoor als het evenwicht, resulteert ototoxiciteit in verstoringen van één of beide van deze zintuigen. De delen van de hersenen die gehoor- en balansinformatie ontvangen van het binnenoor, zijn mogelijk ook aangetast door gifstoffen, maar dit wordt technisch niet beschouwd als ototoxiciteit.

Medicatie

Diverse medicijnen veroorzaken als bijwerking schade aan het gehoor, zoals:

• antibiotica voor de behandeling van bacteriële infecties zoals gentamicine
• antimalariamiddelen zoals kinine en chloroquine
• aspirine
• chemotherapeutica voor de behandeling van kanker zoals cisplatine
• een aantal niet-steroïde ontstekingsremmende geneesmiddelen (NSAID's)
• hoge doses van kinine, aspirine en andere salicylaten
• huidpreparaten
• lisdiuretica zoals furosemide en op platina gebaseerd
• medicijnen voor de behandeling van erectiestoornissen
• ontsmettingsmiddelen
• topische (op de huid toegepaste) preparaten zoals chloorhexidine en ethylalcohol die het binnenoor binnendringen via het ovale venstermembraan, maar ook diverse andere.

De waarschijnlijkheid van het ontwikkelen van ototoxiciteit hangt sterk af van het geneesmiddel, de duur van het gebruik en diverse onderliggende factoren zoals nierfunctie en het gelijktijdig gebruik van andere ototoxische middelen.

Omgeving en op het werk

In bepaalde industrieën en beroepen ontstaat ototoxiciteit door blootstelling aan schadelijke stoffen:

• alcohol
• arsenicum
• blik
• butylnitriet
• hexaan
• koolmonoxide
• koolstofdisulfide
• kwik
• lood
• mangaan
• oplosmiddelen
• pesticiden
• styreen
• tin
• tolueen
• trichloorethyleen
• verstikkende stoffen
• xyleen

Risicofactoren van ototoxiciteit

Bepaalde factoren verhogen het risico op ototoxiciteit:

• blootstelling tijdens de zwangerschap
• dosis en duur van de therapie
• gelijktijdige toediening van andere ototoxische geneesmiddelen
• infusiesnelheid en cumulatieve levensdosis
• leeftijd van de patiënt
• familiegeschiedenis van ototoxiciteit
• genetische gevoeligheid
• verminderde nierfunctie, wat leidt tot ophoping van ototoxische stoffen
• bestaand gehoorverlies, zoals perceptief gehoorverlies

Symptomen: Gehoorverlies

Oren

De symptomen van ototoxiciteit kunnen snel of geleidelijk optreden. Ze variëren van gedeeltelijk gehoorverlies in één oor (eenzijdig gehoorverlies) tot bilateraal gehoorverlies, plotselinge doofheid, duizeligheid, evenwichtsstoornissen, moeite met lopen en/of oorsuizen. De voortgang varieert en kan permanent of tijdelijk zijn.

Ogen

Wanneer de vestibule en/of halfronde kanalen worden getroffen, kunnen symptomen zoals nystagmus en oscillopsie optreden, wat leidt tot moeilijkheden met het verwerken van visuele informatie.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen bij ototoxiciteit omvatten:

• plotseling gehoorverlies
• ernstige duizeligheid
• ernstige evenwichtsproblemen
• constant oorsuizen
• acute nystagmus

Bij aanwezigheid van deze symptomen is spoedoverleg met een arts vereist.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose wordt vaak gesteld wanneer het gehoorverlies reeds significante niveaus heeft bereikt, vaak na het bereiken van lagere spraakfrequenties. De arts baseert de diagnose op de medische geschiedenis, familiegeschiedenis, symptomen en resultaten van diverse gehooronderzoeken, waaronder audiometrie, elektronystagmografie en elektrocochleografie.

Behandeling van ototoxiciteit

Behandelopties variëren. Sommige patiënten herstellen vanzelf, terwijl anderen blijvende gehoorschade ervaren. Het stoppen van het ototoxische geneesmiddel is vaak noodzakelijk. Toediening van antioxidanten kan in sommige gevallen de effecten beperken. Bij blijvend gehoorverlies kunnen gehoorapparaten of cochleaire implantaten helpen, terwijl fysiotherapie nuttig is voor evenwichtsherstel.

Prognose van ototoxiciteit

De prognose hangt af van het type en de dosis van de schadelijke stof. Salicylaten en kinine veroorzaken vaak tijdelijk gehoorverlies, terwijl chemotherapeutica zoals cisplatine meestal permanent gehoorverlies veroorzaken. Vroege detectie verhoogt de kans op herstel aanzienlijk.

Complicaties van ototoxiciteit

Complicaties kunnen variëren van permanente gehoor- en evenwichtsstoornissen tot blijvende evenwichtsproblemen. In ernstige gevallen kan volledige doofheid optreden.

Preventie van ototoxiciteit

Preventie omvat het vermijden van blootstelling aan ototoxische stoffen waar mogelijk. Patiënten die geneesmiddelen krijgen voorgeschreven die ototoxiciteit kunnen veroorzaken, dienen regelmatig gehoortests te ondergaan om vroege tekenen van schade te detecteren.

Praktische omgangstips bij ototoxiciteit

Voorkomen en beheersen van gehoorschade

Ototoxiciteit, veroorzaakt door bepaalde medicijnen of omgevingsfactoren, kan leiden tot gehoorverlies of tinnitus. Het is belangrijk om de patiënt bewust te maken van de risico’s van de medicijnen die ze gebruiken, vooral als ze ototoxische effecten hebben. Bij langdurig gebruik van dergelijke middelen is het belangrijk om regelmatig gehoortests te laten uitvoeren om vroege tekenen van gehoorschade op te sporen.

Als de patiënt zich in een omgeving bevindt met veel lawaai, zoals een fabriek of bouwplaats, is het essentieel om gehoorbescherming te dragen, zoals oordoppen of oorkappen. Vermijd langdurige blootstelling aan harde geluiden om verdere schade aan het gehoor te voorkomen.

Communicatie en aanpassingen in het dagelijks leven

Patiënten met ototoxiciteit kunnen moeite hebben met communicatie, vooral als het gehoorverlies ernstig is. Het is nuttig om te investeren in gehoorapparaten of alternatieve hulpmiddelen zoals visuele signalen of communicatie-apps op smartphones. Het is ook belangrijk om rustige en goed verlichte omgevingen te creëren, zodat het gemakkelijker is om te communiceren via lip lezen of gebaren.

Bij patiënten die moeite hebben met het volgen van gesprekken in drukke omgevingen, kan het aanpassen van de sociale interacties helpen, zoals het vermijden van luidruchtige plaatsen of het gebruik van tekstberichten om met anderen te communiceren. Het dragen van een gehoorapparaat kan de kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren.

Lees verder

• Gehoorverlies bij kinderen: Symptomen bij slechthorend kind
• Sensorineuraal gehoorverlies: Schade aan gehoorzenuw
• Perceptief en geleidend gehoorverlies: Oorzaken en symptomen
• Eenzijdig (unilateraal) gehoorverlies: Oorzaken
• Plotsdoofheid: Plotseling gehoorverlies (sudden deafness)