Ototoxiciteit: Schade aan het oor door medicatie of omgeving

Ototoxiciteit is de medische term voor iets dat giftig is voor het binnenoor. Meestal leidt het gebruik van medicatie tot schade aan het gehoorvermogen, maar ook de blootstelling aan bepaalde factoren uit de omgeving en op het werk dragen bij aan schade aan het gehoor. Gehoorverlies, evenwichtsproblemen en duizeligheid zijn enkele symptomen van ototoxiciteit. De effecten zijn tijdelijk en omkeerbaar maar soms ook permanent en onomkeerbaar. Vaak helpt het om te stoppen met het medicijn dat de klachten veroorzaakt. Soms zijn ook hulpmiddelen inzetbaar om om te gaan met de gehoorschade.

• Oorzaken van ototoxiciteit
• Medicatie
• Omgeving en op het werk
• Risicofactoren van vergif voor het oor
• Symptomen: Gehoorverlies
• Oren
• Ogen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van schade aan het oor door vergiftiging
• Prognose van gif voor het gehoorvermogen

Oorzaken van ototoxiciteit

Ototoxiciteit staat voor schade aan het gehoorvermogen die het gevolg is van blootstelling aan geneesmiddelen of chemicaliën die het binnenoor of de vestibulo-cochleaire zenuw beschadigen. De vestibulo-cochleaire zenuw is de zenuw die balans- en gehoorinformatie van het binnenoor stuurt naar de hersenen. Omdat het binnenoor betrokken is bij zowel het gehoor als het evenwicht, resulteert ototoxiciteit in verstoringen van één of beide van deze zintuigen. De delen van de hersenen die gehoor- en balansinformatie ontvangen van het binnenoor, zijn mogelijk ook aangetast door gif, maar dit wordt technisch niet beschouwd als ototoxiciteit.

Medicatie

Diverse medicijnen veroorzaken als bijwerking mogelijk schade aan het gehoor zoals:

• antibiotica voor de behandeling van bacteriële infecties zoals gentamicine
• antimalariamiddelen zoals kinine en chloroquine
• aspirine
• chemotherapeutica voor de behandeling van kanker zoals cisplatine
• een aantal niet-steroïde ontstekingsremmende geneesmiddelen (NSAID's)
• hoge doses van kinine, aspirine en andere salicylaten
• huidpreparaten
• lisdiuretica zoals op furosemide en op platina gebaseerd
• medicijnen voor de behandeling van erectiestoornissen
• ontsmettingsmiddelen
• topische (op de huid toegepaste) huidpreparaten zoals chloorhexidine en ethylalcohol die het binnenoor binnendringen via het ovale venstermembraan, maar ook diverse andere

De waarschijnlijkheid van het ontwikkelen van ototoxiciteit is sterk afhankelijk van welk geneesmiddel de patiënt neemt, de duur van het gebruik en verschillende andere onderliggende factoren, zoals de nierfunctie en het gebruik van andere ototoxische geneesmiddelen tegelijkertijd.

Omgeving en op het werk

In veel industrieën en beroepen komt ototoxiciteit tot stand. Dit komt door blootstelling aan onder andere:

• alcohol
• arsenicum
• blik
• butylnitriet
• hexaan
• koolmonoxide
• koolstofdisulfide
• kwik
• lood
• mangaan
• oplosmiddelen
• pesticiden
• styreen
• tin
• tolueen
• trichloorethyleen
• verstikkende stoffen
• xyleen

Risicofactoren van vergif voor het oor

Door bepaalde factoren vergroot het risico op ototoxiciteit:

• de blootstelling tijdens zwangerschap
• de dosis en duur van de therapie
• de gelijktijdige toediening van een ander ototoxisch geneesmiddel
• de infusiesnelheid en cumulatieve levensdosis
• de leeftijd van de patiënt
• een familiegeschiedenis van ototoxiciteit
• een genetische gevoeligheid
• een verminderde nierfunctie, die leidt tot een snelle ophoping van het ototoxische geneesmiddelen
• reeds bestaand gehoorverlies, perceptief gehoorverlies

Ototoxische chemicaliën in de omgeving (verontreinigde lucht of water) of op de werkplek tasten op verschillende manieren de mechanische spanningen op de haarcellen van het slakkenhuis aan. Bij blootstelling aan organische oplosmiddelen zoals tolueen, styreen of xyleen, verhoogt de gecombineerde blootstelling aan lawaai het risico op gehoorverlies op het werk. Koolmonoxide verergert de ernst van het gehoorverlies door lawaai. De blootstelling en het contact met producten zoals verfverdunners, ontvetters en white spirit, uitlaatgassen beperken mensen best tot een minimum om gehoorschade te voorkomen.

Symptomen: Gehoorverlies

Oren

De symptomen van ototoxiciteit treden mogelijk snel of geleidelijk op. De patiënt ervaart gedeeltelijk of ernstig gehoorverlies in één oor (eenzijdig gehoorverlies) of beide oren (bilateraal gehoorverlies) of zelfs plotselinge doofheid, duizeligheid, evenwichtsproblemen, moeite met lopen en/of oorsuizen. Andere patiënten ervaren problemen aan één oor of anders aan één oor waarna later het andere oor volgt. De tijdsspanne voor de voortgang van de ziekte varieert sterk en de symptomen van gehoorverlies zijn tijdelijk of permanent van aard.

Ogen

Wanneer de vestibule en/of halfronde kanalen getroffen worden door ototoxiciteit, ontstaat soms ook schade aan het oog. Nystagmus (wiebelogen: snelle, oncontroleerbare oogbewegingen) en oscillopsie zijn twee oogproblemen die dan mogelijk tot uiting komen. Deze symptomen zorgen ervoor dat de patiënt moeite heeft met het zien en verwerken van afbeeldingen.

Diagnose en onderzoeken

Vaak stelt de arts de diagnose van ototoxiciteit niet in de vroege stadia, bijvoorbeeld wanneer het gehoorverlies zeer minimaal is of beperkt is tot hoge tonen. De patiënt gaat meestal pas naar een arts wanneer het gehoorverlies de lagere spraakfrequenties bereikt maar in deze fase is permanente gehoorschade meestal al opgetreden. De diagnose is gebaseerd op de medische geschiedenis en familiale geschiedenis, de aanwezige symptomen en de onderzoeksresultaten van diverse gehooronderzoeken, een elektronystagmografie (evenwichtsonderzoek) en een elektrocochleografie bij de patiënt. Er is geen specifieke test voor ototoxiciteit; dit maakt een positieve geschiedenis van blootstelling aan een ototoxine cruciaal voor de diagnose.

Behandeling van schade aan het oor door vergiftiging

De behandelingsopties variëren afhankelijk van de patiënt en de diagnose. Sommige patiënten ervaren slechts tijdelijke symptomen die geen behandeling vereisen, terwijl anderen misschien wel een behandeling nodig hebben. Er is mogelijk geen specifieke behandeling beschikbaar, maar het stopzetten van het ototoxische geneesmiddel is mogelijk noodzakelijk wanneer de gevolgen hiervan minder ernstig zijn dan de effecten van de ototoxiciteit. Advies van een arts is altijd vereist. De gelijktijdige toediening van antioxidanten beperkt mogelijk de ototoxische effecten. Sommige patiënten met permanent gehoorverlies zijn gebaat bij een cochleair implantaat of hoorapparaat. Fysiotherapie is mogelijk aangewezen voor het herstel van het evenwicht en de loopvaardigheid.

Prognose van gif voor het gehoorvermogen

De prognose is afhankelijk van het type medicijn en de dosis en de duur van de behandeling. Meestal is gehoorverlies door behandeling met cisplatine onomkeerbaar, terwijl gehoorverlies door salicylaten en kinine meestal wel omkeerbaar is. De meeste milieuchemicaliën gaan gepaard met permanent gehoorverlies. Kwik is in verband gebracht met permanente evenwichtsproblemen. Als de patiënt de symptomen vroeg ontdekt, is de kans op herstel veel groter. De meeste patiënten merken echter geen significante veranderingen in een vroeg stadium.

Lees verder

• Gehoorverlies bij kinderen: Symptomen bij slechthorend kind
• Sensorineuraal gehoorverlies: Schade aan gehoorzenuw
• Perceptief en geleidend gehoorverlies: Oorzaken en symptomen
• Eenzijdig (unilateraal) gehoorverlies: Oorzaken
• Plotsdoofheid: Plotseling gehoorverlies (sudden deafness)