Knikkebolziekte: Neurologische aandoening met hoofdknikken

De knikkebolziekte is een neurologische aandoening met een onbekende oorzaak die voornamelijk voorkomt in Tanzania, Noord-Oeganda en Zuid-Soedan. Deze aandoening, die vooral kinderen treft, leidt tot progressieve cognitieve stoornissen, neurologische achteruitgang, groeiachterstand en het knikken van het hoofd. De behandeling van deze dodelijke neurodegeneratieve aandoening is voornamelijk ondersteunend. De ziekte werd voor het eerst gedocumenteerd in 1962 in Zuid-Tanzania.

• Epidemiologie: Vooral bij kinderen
• Geografische spreiding
• Kinderen
• Mechanisme
• Oorzaken
• Onderzoek naar de oorzaak
• Genetische factoren
• Infecties en ontstekingen
• Toxines en omgevingsfactoren
• Neurologische aandoeningen en co-morbiditeit
• Leeftijd en geslacht
• Risicofactoren voor het ontwikkelen van knikkebolziekte
• Genetische predispositie
• Hoofdtrauma
• Infecties van het zenuwstelsel
• Externe toxines en medicatiegebruik
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Knikken met hoofd en neurologische achteruitgang
• Kenmerken van de aandoening
• Cognitieve en motorische symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Diagnostische benadering
• Aanvullende onderzoeken
• Alarmsymptomen
• Behandeling van neurodegeneratieve aandoening
• Huidige behandelingsopties
• Aanpassingen in de zorg
• Prognose van neurologische aandoening
• Levensverwachting en ziekteprogressie
• Levenskwaliteit
• Complicaties van aanvallen van hoofdknikken
• Preventieve maatregelen

Epidemiologie: Vooral bij kinderen

Geografische spreiding

De knikkebolziekte komt voor in de volgende regio's:

• de zuidelijke regio van de Verenigde Republiek Tanzania (Mahenge-gebergte, district Ulanga)
• Noord-Oeganda (districten Pader, Kitgum en Lamwo, met nieuwe gevallen in de districten Gulu, Amuru, Oyam en Lira)
• Zuid-Soedan (staat West-Equatoria, staat Oost-Equatoria, staat Midden-Equatoria en Merenstaat)

Kinderen

De aandoening treft voornamelijk kinderen tussen de 5 en 15 jaar oud. De getroffen bevolkingsgroepen zijn vaak arm en hebben regelmatig te maken met ernstige voedseltekorten.

Hoewel de meeste gevallen beginnen tussen de leeftijd van 5 en 15 jaar, zijn er ook meldingen van kinderen vanaf 2 jaar die getroffen zijn. In sommige gevallen kunnen ook volwassenen tot 32 jaar oud symptomen vertonen van deze neurologische aandoening. Er is geen significant verschil waargenomen in de prevalentie tussen mannen en vrouwen, en er is geen seizoensgebonden variatie vastgesteld.

Mechanisme

Het mechanisme achter knikkebolziekte is nog niet volledig begrepen, maar het wordt verondersteld te ontstaan door verstoringen in de basale ganglia van de hersenen, die verantwoordelijk zijn voor de controle van bewegingen. De verstoring leidt tot onwillekeurige bewegingen van het hoofd, vooral tijdens bepaalde activiteiten of houdingen.

Oorzaken van verstoring in de basale ganglia
De basale ganglia, een groep van kernen in de hersenen die een rol spelen in de coördinatie en regulatie van bewegingen, kunnen verstoord raken door verschillende factoren, waaronder genetische afwijkingen, hersentrauma, infecties of degeneratieve aandoeningen. Deze verstoringen kunnen leiden tot de symptomen die typisch zijn voor knikkebolziekte, zoals oncontroleerbare hoofdbewegingen en spasmen.

Verstoring van motorische controlecentra
Knikkebolziekte wordt gekarakteriseerd door een disfunctie in de motorische controlecentra van de hersenen. In het bijzonder wordt gedacht dat het probleem zich voordoet in de verbindingen tussen de basale ganglia en andere hersenstructuren die betrokken zijn bij de coördinatie van bewegingen. Deze disfunctie kan leiden tot onwillekeurige, ritmische bewegingen van het hoofd, die vaak geassocieerd worden met pijn of stijfheid.

Genetische oorzaken en mutaties
Er is bewijs dat sommige gevallen van knikkebolziekte een genetische component hebben, hoewel de exacte genetische oorzaken nog niet volledig begrepen zijn. In sommige gevallen kunnen mutaties in specifieke genen die betrokken zijn bij de werking van de basale ganglia leiden tot de ontwikkeling van de aandoening. Onderzoek naar de genetische oorzaken van knikkebolziekte is nog gaande, maar er zijn aanwijzingen dat een erfelijke aanleg kan bijdragen aan het ontstaan van de ziekte.

Infecties en auto-immuunreacties
In sommige gevallen wordt knikkebolziekte geassocieerd met infecties die het centrale zenuwstelsel aantasten, zoals virale infecties of auto-immuunziekten. Deze aandoeningen kunnen ontstekingen in de hersenen veroorzaken die de werking van de basale ganglia verstoren, wat leidt tot de motorische symptomen van de aandoening. Bij sommige patiënten kan knikkebolziekte ook het gevolg zijn van een auto-immuunreactie waarbij het immuunsysteem per ongeluk gezonde hersencellen aanvalt.

Oorzaken

Onderzoek naar de oorzaak

De exacte oorzaak van knikkebolziekte is nog onbekend, en wetenschappers blijven zoeken naar de onderliggende mechanismen die deze aandoening veroorzaken. Er zijn verschillende hypothesen die onderzocht worden, waaronder genetische factoren, infecties, en neurodegeneratieve processen. Er wordt gedacht dat de ziekte mogelijk verband houdt met verstoringen in de hersenen, vooral de basale ganglia, die een sleutelrol spelen in de motorische controle.

Mogelijke oorzaken die momenteel worden onderzocht zijn onder andere ondervoeding, infecties zoals parasieten en virussen, en blootstelling aan toxines. De hersenen van kinderen met deze aandoening vertonen gelijkenissen met die van oudere volwassenen die lijden aan neurodegeneratieve ziekten zoals de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Parkinson. Deze aandoeningen worden gekarakteriseerd door de ophoping van abnormale eiwitten, zoals het “tau”-eiwit, dat ook in de hersenen van patiënten met knikkebolziekte wordt aangetroffen. Sommige onderzoekers beschouwen knikkebolziekte daarom als een "taupathie," een aandoening die wordt gekenmerkt door de ophoping van tau-eiwitten in het zenuwstelsel.

In families waarin meerdere gevallen van knikkebolziekte voorkomen, wordt er soms ook een link gelegd met andere neurologische aandoeningen of epilepsie. Hoewel er aanwijzingen zijn voor genetische componenten die de ziekte kunnen beïnvloeden, wordt knikkebolziekte in de meeste gevallen niet als erfelijk beschouwd. De ziekte is zeldzaam, maar kan in sommige families een hogere incidentie vertonen.

Genetische factoren

Er is nog veel onzekerheid over de rol van genetica in knikkebolziekte. In sommige gevallen komt de aandoening voor in families, wat zou kunnen wijzen op een genetische predispositie. Het is echter belangrijk op te merken dat de meeste gevallen van knikkebolziekte sporadisch zijn en niet direct erfelijk lijken. Bij genetische analyse van patiënten werd geen specifiek gen gevonden dat consistent met de ziekte wordt geassocieerd, maar het is mogelijk dat subtiele genetische variaties die de hersenfunctie beïnvloeden een rol spelen in de ontwikkeling van de aandoening.

Genetische variaties kunnen bijvoorbeeld de afzetting van tau-eiwitten beïnvloeden, wat kan leiden tot de neurodegeneratieve processen die knikkebolziekte kenmerken. In sommige gevallen kan genetisch advies nuttig zijn voor patiënten met een familiegeschiedenis van de aandoening, hoewel de erfelijkheid niet volledig begrepen is.

Infecties en ontstekingen

Een andere mogelijke oorzaak van knikkebolziekte wordt gezocht in infecties die het zenuwstelsel aantasten. Bepaalde virale of bacteriële infecties kunnen ontstekingen in de hersenen veroorzaken die de motorische controle verstoren, wat kan leiden tot de typische symptomen van de aandoening. Infecties zoals meningitis of encefalitis kunnen de hersenstructuren beschadigen die verantwoordelijk zijn voor de coördinatie van bewegingen, en dit zou kunnen bijdragen aan het ontstaan van knikkebolziekte.

Daarnaast kunnen parasitaire infecties die invloed hebben op het centrale zenuwstelsel ook bijdragen aan de ontwikkeling van de aandoening. Hoewel infecties niet vaak als primaire oorzaak worden beschouwd, kunnen ze in zeldzame gevallen een uitlokkende factor zijn voor het ontstaan van de ziekte.

Toxines en omgevingsfactoren

Blootstelling aan bepaalde toxines of omgevingsfactoren kan mogelijk een risicofactor zijn voor knikkebolziekte. Het is bekend dat toxines die het zenuwstelsel beschadigen, zoals zware metalen (bijv. lood of kwik) of bepaalde industriële chemicaliën, schadelijk kunnen zijn voor de hersenen en motorische controle kunnen verstoren. Langdurige blootstelling aan dergelijke stoffen kan de basale ganglia aantasten, wat leidt tot de ontwikkeling van motorische symptomen zoals die bij knikkebolziekte.

Er is ook enige bezorgdheid over de invloed van bepaalde medicijnen die de hersenen kunnen beïnvloeden, met name medicijnen die de dopaminereceptoren in de hersenen blokkeren. Deze medicijnen, die soms worden voorgeschreven voor psychiatrische aandoeningen of andere neurologische problemen, kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van aandoeningen zoals tardieve dyskinesie, die in sommige gevallen kan overlappen met symptomen van knikkebolziekte.

Neurologische aandoeningen en co-morbiditeit

Knikkebolziekte komt vaak voor in combinatie met andere neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson, dystonie, of cerebellaire ataxie. In sommige gevallen kan het een gevolg zijn van een andere degeneratieve aandoening van het zenuwstelsel, waarbij de motorische controlecentra van de hersenen in toenemende mate worden aangetast. Patiënten die al gediagnosticeerd zijn met andere vormen van dystonie of tremor kunnen een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van knikkebolziekte, vooral als de onderliggende aandoening de hersenstructuren verder beschadigt.

Bij sommige patiënten kan knikkebolziekte een secundaire aandoening zijn die ontstaat als gevolg van deze andere neurologische stoornissen. In deze gevallen wordt de ziekte vaak gezien als een complicatie die het klinische beeld van de primaire aandoening verergert.

Leeftijd en geslacht

Hoewel knikkebolziekte op elke leeftijd kan voorkomen, is het meest frequent bij volwassenen in de middelbare leeftijd en ouder. De symptomen treden vaak op na de leeftijd van 40 jaar, maar het kan ook voorkomen bij jongere patiënten, vooral wanneer er een genetische component of andere risicofactoren zoals hoofdtrauma of infecties spelen. De ziekte komt zowel bij mannen als vrouwen voor, maar sommige studies suggereren dat mannen mogelijk iets vaker getroffen worden dan vrouwen, hoewel de cijfers variëren afhankelijk van de onderzochte populatie.

Risicofactoren voor het ontwikkelen van knikkebolziekte

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van knikkebolziekte kunnen vergroten. Deze omvatten genetische predispositie, blootstelling aan omgevingsfactoren, en andere medische aandoeningen die de hersenen beïnvloeden.

Genetische predispositie

Zoals eerder genoemd, kan genetische aanleg een rol spelen in de ontwikkeling van knikkebolziekte. Hoewel de meeste gevallen sporadisch zijn, kunnen mensen met een familiegeschiedenis van neurologische aandoeningen zoals dystonie of de ziekte van Parkinson een verhoogd risico lopen. Dit suggereert dat er mogelijk een genetische component is die de kwetsbaarheid voor de aandoening verhoogt.

Hoofdtrauma

Patiënten die een geschiedenis van ernstig hoofdtrauma of hersenschudding hebben, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van knikkebolziekte. Hoofdtrauma kan de basale ganglia en andere motorische controlecentra van de hersenen beschadigen, wat kan leiden tot motorische afwijkingen zoals die bij knikkebolziekte. Het risico is met name verhoogd bij meerdere hersenschuddingen of langdurige blootstelling aan schokken of stoten tegen het hoofd.

Infecties van het zenuwstelsel

Bepaalde infecties, zoals meningitis, encefalitis, of andere virale infecties die het zenuwstelsel aantasten, kunnen bijdragen aan het ontstaan van knikkebolziekte. Deze infecties kunnen ontstekingen veroorzaken die de motorische controlecentra in de hersenen beschadigen, wat leidt tot de typische symptomen van de aandoening.

Externe toxines en medicatiegebruik

Externe toxines, zoals zware metalen of bepaalde industriële chemicaliën, kunnen de hersenen aantasten en bijdragen aan de ontwikkeling van knikkebolziekte. Ook langdurig gebruik van bepaalde medicijnen die invloed hebben op de dopaminefunctie in de hersenen, kan het risico verhogen. Geneesmiddelen die worden gebruikt voor psychiatrische aandoeningen, zoals antipsychotica, kunnen bijvoorbeeld bijdragen aan het ontstaan van symptomen die overeenkomen met knikkebolziekte.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van knikkebolziekte kunnen verhogen. Deze kunnen variëren van genetische factoren tot omgevingsfactoren die invloed hebben op het zenuwstelsel.

Genetische predispositie
Er is bewijs dat genetische factoren een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van knikkebolziekte, vooral bij mensen die een familielid hebben met de aandoening. De genetische predispositie kan ervoor zorgen dat bepaalde mensen vatbaarder zijn voor de verstoringen in de basale ganglia die de symptomen van knikkebolziekte veroorzaken.

Hoofdtrauma en verwondingen aan het zenuwstelsel
Mensen die in het verleden een hoofdtrauma hebben ervaren, zoals een hersenschudding of een andere vorm van hersenletsel, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van knikkebolziekte. Trauma aan het zenuwstelsel kan de werking van de hersenstructuren die verantwoordelijk zijn voor motorische controle verstoren, wat kan leiden tot de symptomen van de aandoening.

Infecties en ontstekingen in het zenuwstelsel
Infecties die het zenuwstelsel aantasten, zoals virale of bacteriële infecties, kunnen ook een risicofactor zijn voor het ontwikkelen van knikkebolziekte. Deze infecties kunnen ontstekingen in de hersenen veroorzaken, wat de motorische functie kan verstoren en leiden tot oncontroleerbare bewegingen van het hoofd.

Medicijnen en toxines
Sommige medicijnen en toxines kunnen een negatieve invloed hebben op het zenuwstelsel en bijdragen aan het ontstaan van knikkebolziekte. Dit kan met name het geval zijn bij medicijnen die invloed hebben op de werking van de basale ganglia of andere hersenstructuren die betrokken zijn bij de coördinatie van bewegingen. Langdurige blootstelling aan bepaalde toxines kan ook het risico op het ontwikkelen van de ziekte verhogen.

Risicogroepen

Hoewel knikkebolziekte iedereen kan treffen, zijn er bepaalde risicogroepen die meer kans hebben om de aandoening te ontwikkelen. Deze groepen kunnen variëren op basis van genetische factoren, eerdere medische geschiedenis en omgevingsfactoren.

Kinderen met neurologische aandoeningen
Kinderen die al gediagnosticeerd zijn met andere neurologische aandoeningen, zoals cerebrale parese of andere vormen van dystonie, hebben een verhoogd risico om knikkebolziekte te ontwikkelen. Deze aandoeningen kunnen de motorische controle verstoren, wat kan bijdragen aan de ontwikkeling van symptomen zoals hoofdbewegingen en spasmen.

Patiënten met een familiegeschiedenis van dystonie
Mensen met een familiegeschiedenis van dystonie, vooral diegenen die genetische predispositie voor de aandoening hebben, lopen een verhoogd risico om knikkebolziekte te ontwikkelen. Erfelijkheid speelt een rol bij de genetische afwijkingen die verantwoordelijk kunnen zijn voor de verstoring van de basale ganglia.

Patiënten met een voorgeschiedenis van hoofdtrauma
Patiënten die eerder hoofdtrauma hebben opgelopen, zoals bij een verkeersongeval of een andere vorm van hersenschudding, lopen een verhoogd risico om knikkebolziekte te ontwikkelen. Het hersenletsel kan de hersenstructuren beschadigen die verantwoordelijk zijn voor de coördinatie van bewegingen.

Ouderen met degeneratieve aandoeningen
Ouderen die lijden aan degeneratieve aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van knikkebolziekte. Deze aandoeningen kunnen de motorische functies aantasten, wat de kans vergroot op het ontstaan van oncontroleerbare bewegingen van het hoofd.

Symptomen: Knikken met hoofd en neurologische achteruitgang

Kenmerken van de aandoening

Patiënten met de knikkebolziekte vertonen epilepsie-achtige aanvallen waarbij ze hun hoofd naar de borst buigen. Deze aanvallen kunnen meerdere keren per dag optreden en gaan vaak gepaard met het sluiten van de ogen. Het "knikkebollen" gebeurt vaak in situaties zoals bij koude temperaturen of tijdens maaltijden. Na verloop van tijd nemen de aanvallen in frequentie en ernst toe, wat leidt tot progressieve cognitieve problemen. Daarnaast ontwikkelen de patiënten een neurologische achteruitgang, een ongemakkelijke gang en een groeiachterstand. Patiënten met knikkebolziekte lopen vaak risico op brandwonden en andere verwondingen als gevolg van hun aanvallen.

Cognitieve en motorische symptomen

Naast de fysieke symptomen ervaren patiënten vaak ernstige cognitieve achteruitgang en motorische problemen. De ziekte leidt tot een afname van mentale capaciteiten en een vermindering van de algehele motorische functie, wat de dagelijkse levensverrichtingen ernstig kan belemmeren.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostische benadering

De diagnose van knikkebolziekte is voornamelijk gebaseerd op de aanwezigheid van de karakteristieke hoofdknikaanvallen. Het is belangrijk om te letten op bijkomende symptomen zoals groeiachterstand en mentale beperkingen, die de kans op de knikkebolziekte verhogen. Dit kan door middel van klinische observatie en medische geschiedenis worden vastgesteld.

Aanvullende onderzoeken

Er kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn om andere aandoeningen uit te sluiten. Dit kan onder meer neuroimaging en neurologische evaluaties omvatten om de mate van hersenschade en de progressie van de ziekte te beoordelen.

Alarmsymptomen

De alarmsymptomen van knikkebolziekte kunnen variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening, maar ze zijn meestal gerelateerd aan de motorische symptomen en de mate van verstoring van het dagelijks functioneren.

Plotselinge, oncontroleerbare hoofdbewegingen
Een van de belangrijkste symptomen van knikkebolziekte is de plotselinge, oncontroleerbare bewegingen van het hoofd, die vaak gepaard gaan met pijn of ongemak. Deze bewegingen kunnen moeilijk te beheersen zijn en komen vaak voor bij bepaalde houdingen of activiteiten.

Spasmen van de nekspieren
Patiënten met knikkebolziekte ervaren vaak spasmen van de nekspieren, wat kan leiden tot stijfheid en pijn in de nek. Deze spasmen kunnen de beweging van het hoofd beperken en leiden tot ongemak of pijn.

Duizeligheid en evenwichtsproblemen
In sommige gevallen kunnen de oncontroleerbare hoofdbewegingen gepaard gaan met duizeligheid of een gevoel van instabiliteit. Dit komt doordat de basale ganglia ook betrokken zijn bij de regulatie van het evenwicht, en verstoringen in deze structuren kunnen leiden tot evenwichtsproblemen.

Pijn en ongemak in de nek en schouders
De spasmen van de nekspieren kunnen niet alleen leiden tot pijn in de nek, maar ook tot uitstralende pijn naar de schouders en rug. Dit kan het dagelijks functioneren van de patiënt aanzienlijk beïnvloeden en de noodzaak voor medische interventie vergroten.

Behandeling van neurodegeneratieve aandoening

Huidige behandelingsopties

Er is momenteel geen genezing voor de knikkebolziekte, maar ondersteunende behandelingen kunnen helpen om de symptomen te verlichten. De behandeling bestaat uit het gebruik van bepaalde medicijnen zoals anti-epileptica en ivermectine, een adequate voeding en psychosociale ondersteuning. Medicijnen kunnen helpen bij het beheersen van de aanvallen, terwijl psychosociale ondersteuning kan bijdragen aan de algehele kwaliteit van leven van de patiënt en hun familie.

Aanpassingen in de zorg

Naast medicatie kan het noodzakelijk zijn om aanpassingen te maken in de dagelijkse zorg en omgeving van de patiënt om de veiligheid te waarborgen en de symptomen te verlichten. Dit kan het aanpassen van de woning en het bieden van gespecialiseerde begeleiding inhouden.

Prognose van neurologische aandoening

Levensverwachting en ziekteprogressie

Patiënten met knikkebolziekte overlijden doorgaans enkele jaren na het ontstaan van de symptomen. De voortgang van de ziekte kan variëren, maar de meeste patiënten overlijden uiteindelijk als gevolg van de complicaties van de ziekte.

Levenskwaliteit

De levenskwaliteit van patiënten kan aanzienlijk worden beïnvloed door de ziekte, zowel door de fysieke symptomen als door de psychologische impact. Ondersteuning van familie en zorgverleners speelt een cruciale rol in het bieden van comfort en zorg aan de patiënt.

Complicaties van aanvallen van hoofdknikken

Complicaties die verband houden met de aanvallen kunnen onder meer hersenbeschadiging, valpartijen en een slechte geestelijke gezondheid omvatten. Deze complicaties kunnen de levenskwaliteit van de patiënt verder verslechteren en bijdragen aan de voortgang van de ziekte.

Preventieve maatregelen

Preventieve maatregelen kunnen bestaan uit het implementeren van veiligheidsmaatregelen om valpartijen te voorkomen en het bieden van constante medische en psychosociale zorg om de impact van de ziekte te minimaliseren.