Eerste hulp bij elektriciteitsletsel (hoog- en laagspanning)

Elektriciteit is dodelijk. Wie aan de stroom ‘blijft hangen’ kan diverse letsels oplopen, variërend van brandwonden tot een hartstilstand. Veel elektriciteitsongevallen komen thuis voor, zoals tijdens het klussen. Drie belangrijke factoren bepalen de aard van het letsel: de elektrische lading, de duur van de blootstelling en de mate waarin het slachtoffer is geïsoleerd. Voor de EHBO'er is het belangrijk om zelf niet eveneens onder stroom te komen staan bij het verlenen van eerste hulp. Bij hoogspanning dient iemand met kennis van zaken de elektriciteit af te sluiten, anders kunt u zelf het slachtoffer worden. Elektriciteitsletsels vereisen adequate hulp, waarbij van tevoren enkele belangrijke afwegingen moeten worden gemaakt.

Inhoud

• Elektriciteit – thuis en op het werk
• Water en elektriciteit
• Gevolgen van elektriciteitsongevallen
• Ernst van het letsel
• Aardlekschakelaar
• Symptomen van elektriciteitsletsel
• Eerste hulp (EHBO)
• Wat te doen
• Overwegingen bij elektriciteitsletsel door hoogspanning

Elektriciteit – thuis en op het werk

In de meeste gevallen verloopt het contact met elektriciteit via de handen, ofwel de huid. Zoals tijdens het klussen, waarbij men een elektrisch apparaat gebruikt dat bijvoorbeeld niet goed geïsoleerd meer is. Of men komt per ongeluk aan een niet geïsoleerde stroomdraad zonder vooraf de elektriciteit uitgeschakeld te hebben. Dat gebeurt thuis maar vaak ook op het werk.

Water en elektriciteit

Water geleidt stroom op bijna ideale wijze. Mede om die reden komen veel elektriciteitsletsels thuis voor. Soms met dodelijke afloop als gevolg van een hartstilstand. Elektriciteitsongevallen door blikseminslag zijn zeldzamer. Een op de drie elektriciteitsongevallen vindt thuis plaats, de rest onder werkomstandigheden (bedrijven en in de zware industrie). In het merendeel van de gevallen betreft het slecht geïsoleerde stroomkabels of kortsluiting, al dan niet in combinatie met water/vocht, zoals een waterbassin dat onder stroom is komen te staan.

Gevolgen van elektriciteitsongevallen

Elektriciteit die door het lichaam stroomt, veroorzaakt intense hitte. Aangezien de stroom via de huid het lichaam binnenkomt, ontstaan er vaak brandwonden. Inwendig kan er eveneens sprake zijn van weefselschade door hitte. Ook kan de hartfunctie verstoord raken met als gevolg een hartstilstand, atriumfibrilleren en kamerfibrillatie. De normale hersenfuncties kunnen ontregeld raken, zoals het ademhalingscentrum in het verlengde merg. Het gevolg is hypoxie en dus verstikking, afhankelijk van de mate waarin men is blootgesteld aan elektriciteit.

Ernst van het letsel

De ernst van een elektriciteitsongeval is afhankelijk van een aantal factoren. De belangrijkste zijn:

• De elektrische lading (hoog- of laagspanning).
• Droge of vochtige huid.
• De duur dat men is blootgesteld aan elektriciteit.
• De mate van isolatie, zoals schoenen met rubberen zool, staand op een houten vlonder.
• Gelijkstroom- of wisselstroom.
• Leeftijd/conditie van het slachtoffer.
• De weg die de stroom in het lichaam aflegt.

Aardlekschakelaar

Het eerste contact met stroom verloopt via de huid. Bij een droge huid zal de geleiding of de hoeveelheid stroom minder zijn dan bij een natte/vochtige huid. Verder veroorzaakt gelijkstroom minder ernstig letsel dan wisselstroom. En om voor de hand liggende redenen zal de weefselschade bij krachtstroom (> 360 volt) ernstiger zijn dan bij laagspanning (220 volt). Een belangrijk onderdeel van een normaal elektriciteitsnet in huis of op het werk is de automatische aardlekschakelaar die ervoor zorgt dat bij kortsluiting meteen de stroom eraf gaat.

Symptomen van elektriciteitsletsel

De ernst van elektriciteitsletsel hangt voornamelijk af van het voltage, de duur van de blootstelling en de wijze waarop de stroom door het lichaam gaat. Er ontstaan symptomen met betrekking tot de huid en organen, zoals het hart en de hersenen. Ook het spierstelsel kan heftig reageren, waarbij de spieren krachtig samentrekken. Als gevolg van de spiercontracties gebeurt het vaak dat het slachtoffer een ongeïsoleerde stroomkabel niet kan loslaten. De symptomen van elektriciteitsletsel zijn mede afhankelijk van de weg die de stroom aflegt door het lichaam. Mogelijk blijft het bij brandwonden, maar er kunnen ook hartritmestoornissen of hersenbeschadigingen optreden. In het algemeen betreft (ernstig) elektriciteitsletsel de volgende symptomen:

• Brandwonden op de huid.
• Bewustzijnsstoornissen, bewusteloosheid.
• Zwakke ademhaling of ademstilstand.
• Hartstilstand, kamerfibrillatie of andere hartritmestoornissen, zoals atrumfibrilleren.
• Botbreuken door extreme spierkrampen.
• Beschadiging van het trommelvlies.
• Nierbeschadiging als gevolg van spierschade (cumulatie van afvalstoffen).

Eerste hulp (EHBO)

In geval van een elektriciteitsongeval staat u als EHBO'er altijd voor een dilemma. Het is immers belangrijk dat u niet zelf onder stroom komt te staan wanneer u het slachtoffer aanraakt. Niemand schiet er wat mee op als er opeens twee slachtoffers zijn. Voortdurend moet u zich afvragen: 'Loop ik gevaar en kan ik dat gevaar neutraliseren?' Schakel dus eerst de stroom uit van het elektrische apparaat en behandel daarna het slachtoffer. De persoon in kwestie kan het elektrische apparaat nog in zijn hand geklemd hebben, zoals een slijpmachine of een boortol. Laat intussen iemand controleren of de automatische aardlek is omgeschakeld: zeker is zeker. Raak het slachtoffer niet eerder aan. Indien het slachtoffer transpireert, en het lichaam dus vochtig is, kan de stroom via de buitenkant van het lichaam 'gemakkelijk' afvloeien. Het letsel is daardoor waarschijnlijk geringer.

Wat te doen

Raak het slachtoffer niet aan voordat u de stroombron hebt uitgeschakeld (en/of de aardlekschakelaar, hoofdschakelaar). Waarborg met andere woorden eerst uw eigen veiligheid.

• Verleen pas eerste hulp op het lichaam wanneer het slachtoffer niet meer onder stroom staat.
• Staat het slachtoffer nog onder stroom terwijl de bovenstaande voorzorgsmaatregelen zijn getroffen? Staat het slachtoffer mogelijk onder stroom in het circuit vóór de meterkast? Dan zal het uitschakelen van de aardlek geen effect hebben en zal de netwerkbeheerder de elektriciteit moeten uitschakelen. Ga in bovenstaande gevallen op een isolerende, droge ondergrond staan, zoals een rubberen mat, een plank, een stapeltje kleren of papier (kranten). Probeer het slachtoffer weg te duwen van de stroombron. Doe dit eventueel met een bezem. Of wikkel een handdoek of deken om uw hand of arm.
• Bel altijd 112, of laat dat doen als er sprake is van een matige tot zware schok. Maar ook indien u daaromtrent als EHBO’er twijfels hebt.
• Controleer ademhaling en pols. Reanimeer bij een hartstilstand of een kamerfibrillatie (defibrilleer indien het apparaat voorhanden is).
• Is het slachtoffer buiten bewustzijn en dus niet aanspreekbaar? Leg het slachtoffer dan in stabiele zijligging.
• Behandel de brandwonden door ze met lauw water af te koelen (ca. 10 minuten). Bedenk dat er een intrede- en uittredewond kan zijn, dus daar waar de stroom het lichaam is binnengedrongen en weer verlaten heeft. Doorgaans is op beide plaatsen sprake van een brandwond(en). Verbind de wond met steriel gaas.
• Let altijd op shockverschijnselen. Ze kunnen immers ook optreden bij inwendige verbrandingen.

Overwegingen bij elektriciteitsletsel door hoogspanning

Het is belangrijk dat u uit de buurt blijft van de stroombron en/of het slachtoffer. Bedenk dat bij hoogspanning de stroom kan overspringen en u geëlektrocuteerd wordt zodra u in de nabijheid van de geleider komt. Blijf op minstens tien meter afstand van de hoogspanningsinstallatie. Let op dat omstanders eveneens die minimumafstand in acht nemen. Weet dat hoogspanning zich door de lucht kan verplaatsen.

Hoogspanning uitschakelen
Laat de uitschakeling van hoogspanning over aan professionals. Wacht dus op de hulpdiensten. Het slachtoffer kan ook weggeslingerd zijn van de stroombron. Bij krachtstroom (> 360 volt) en hoogspanning (> 1000 volt) zal in veel gevallen hersenbeschadiging met ademstilstand het gevolg zijn, met een hartstilstand in het kielzog. Indien een auto, zoals een vracht- of kraanwagen een bovenleiding raakt en onder stroom staat, is de chauffeur veilig zolang hij in de auto blijft zitten en niet uitstapt en vervolgens aarde maakt. Laat de hulp en adviezen aan professionele hulpverleners over.

Lees verder

• Veilig elektriciteitsgebruik en eerste hulp bij elektrocutie
• Veilig en verantwoord klussen – tips en adviezen
• Acute hartdood (hartstilstand)
• Veilig gebruik van aardgas en gasflessen
• Brandgevaar in de woning