Droge mond (en keel): symptomen, oorzaak en behandeling

Last van een droge mond en keel, tong en lippen? Iedereen heeft wel eens een droge mond, maar sommige mensen hebben er voortdurend mee te kampen. Een chronisch speeksteltekort kan de levenskwaliteit van patiënten danig aantasten. Het continu last hebben van een droge mond kan veel nare gevolgen hebben. Het veroorzaakt problemen met proeven, kauwen en slikken en een gevoeligheid bij het eten van droge of gekruide spijzen. Bij gevorderde klachten van droge mond kan een goede speekselvervanger uitkomst bieden. Het is ven belang om regelmatig naar de tandarts te gaan voor een controlebezoek, ook als er (nog) geen klachten zijn. Door vroegtijdige controle kunnen in veel gevallen ingrijpende behandelingen worden voorkomen. En voorkomen is altijd beter dan genezen.

• Droge mond of xerostomie
• Speekselklieren
• Speeksel en speekselproductie
• Permanente droge mond
• De gevolgen van een droge mond c.q. een tekort aan speeksel
• Symptomen van een droge mond
• Oorzaken droge mond en keel
• Oudere leeftijd
• Menopauze (overgang)
• Bijwerking van bepaalde medicijnen
• Ziekten en aandoeningen
• Speekselklierontsteking
• Diabetes
• Syndroom van Sjögren
• Neveneffect van bepaalde medische behandelingen
• Schade aan de zenuwen
• Uitdroging (dehydratie)
• Chirurgische verwijdering
• Leefstijlfactoren: door de mond ademen, stress
• Droge mond 's nachts
• Droge mond verhelpen en behandelen
• Verandering van medicijnen
• Speekselproductie verbeteren
• Kunstmatig speeksel
• Tandartscontrole
• Preventie en voorkomen

Droge mond of xerostomie

Speekselklieren

Iedereen heeft speeksel (saliva) nodig om de mond te bevochtigen en te reinigen, en voedsel te verteren. Speeksel is een vloeibare substantie dat wordt aangemaakt door de speekselklieren in de mond. Deze speekselklieren bevinden zich in de wang, kaakrand en tong, respectievelijk de parotis klier, de submandibulaire klieren de sublinguale klier geheten. Verspreid door de hele mond komen kleinere speekselproducerende klieren voor. Speeksel bestaat uit een reeks verschillende bestanddelen, voornamelijk water (99%) en spijsverteringsenzymen.

Speeksel en speekselproductie

Speeksel is onmisbaar om te kunnen spreken, eten en proeven. Speeksel voorkomt ook besmetting door bacteriën en schimmels in de mond, doordat het een zeer belangrijke rol speelt bij de afweer en bescherming van de mond. Daarnaast speelt speeksel een rol bij het in stand houden van zachte en harde tandweefsels en weefsels elders in het lichaam, zoals in de slokdarm. Als iemand niet genoeg speeksel produceert, wordt de mond droog en dit voelt ongemakkelijk aan. Gelukkig zijn er veel effectieve methoden om een droge mond tegen te gaan. Bij te geringe speekselproductie kan de persoon klagen over:

• een droge mond of keel;
• een vieze smaak of slechte smaak;
• een slechte adem;
• dorst;
• moeite met spreken, kauwen en slikken;
• slijmaccumulatie;
• een brandend gevoel in de mond.

Permanente droge mond

Het voortdurend last hebben van een droge mond wordt ook wel 'xerostomie' genoemd. Dit komt tamelijk vaak voor. De oorzaak is vaak gelegen in een verminderde aanmaak van speeksel. Vooral ouderen hebben last van dit probleem, aangezien de speekselproductie met het voortschrijden der jaren geleidelijk afneemt. Bepaalde aandoeningen en ziekten kunnen ook gepaard gaan met een verminderde speekselproductie. Het kan ook een bijwerking zijn van sommige medicijnen of een neveneffect van een medische behandeling.

De gevolgen van een droge mond c.q. een tekort aan speeksel

Een droge mond verhoogt het risico van gingivitis (tandvleesontsteking), cariës (tandbederf), en mondinfecties, zoals spruw. Ook kan iemand last krijgen van halitosis (een slechte adem). Daarnaast kan iemand last krijgen van een droge keel en een hese stem en er kan - buitengewoon onplezierig - een gevoel van benauwdheid ontstaan. Het spreken en slikken kan ook bemoeilijkt worden.

Symptomen van een droge mond

Veelvoorkomende symptomen van een droge mond zijn:

• een kleverig, droog gevoel in de mond (het speeksel wordt dik en draderig);
• frequente dorst (een steeds terugkerend dorstgevoel);
• zweertjes in de mond, droge mondhoeken, gebarsten lippen (kloofjes of kloven in de lippen);
• een droog gevoel in de keel;
• een brandend of tintelend gevoel in de mond en met name op de tong;
• de tong en de mond kunnen pijnlijk aanvoelen;
• een droge, rode of bleke, ruwe tong;
• zoute smaak in de mond;
• problemen met praten (slissen) of moeilijkheden met proeven, kauwen en slikken;
• heesheid, droge neus, keelpijn;
• slechte adem;
• het kunstgebit past soms niet goed meer, hetgeen kan leiden tot zweren op het tandvlees.

Oorzaken droge mond en keel

Er zijn verschillende mogelijke oorzaken van een droge mond:

Oudere leeftijd

Een droge mond komt frequenter voor bij ouderen. De schattingen lopen uiteen, maar men denkt dat zeker een kwart van de ouderen (60 jaar en ouder) last heeft van een chronische droge mond. Dit komt doordat de speekselproductie afneemt met het ouder worden.

Menopauze (overgang)

Een verandering van de hormoonhuishouding in de menopauze (overgang) kan bij menige vrouw leiden tot verminderde speekselproductie.

Bijwerking van bepaalde medicijnen

Droge mond is een veelvoorkomende bijwerking van allerlei geneesmiddelen die gebruikt worden om depressie, angst, pijn, allergieën te behandelen, en verkoudheid (antihistaminica en decongestiva), overgewicht, acne, epilepsie, hoge bloeddruk (diuretica), diarree, misselijkheid, psychotische stoornissen, urine-incontinentie, astma (bepaalde luchtwegverwijders), en de ziekte van Parkinson. Droge mond kan ook een bijwerking zijn van spierverslappers en slaapmiddelen.

Ziekten en aandoeningen

Bepaalde (autoimmuun)ziekten en aandoeningen kunnen de speekselproductie doen verminderen en leiden tot een chronische droge mond. Medische aandoeningen die een droge mond kunnen veroorzaken zijn onder andere het syndroom van Sjögren, HIV/AIDS, de ziekte van Alzheimer, diabetes (suikerziekte), bloedarmoede, cystic fibrosis, reumatoïde artritis, hypertensie (hoge bloeddruk), de ziekte van Parkinson, beroerte (herseninfarct en een hersenbloeding), en de bof.

Speekselklierontsteking

Er zijn verschillende mogelijke oorzaken van een speekselklierontsteking:

• Het syndroom van Sjögren, een chronische ontsteking van de speekselklieren waarbij te weinig speeksel wordt gevormd;
• Een infectie met een bacterie, schimmel of virus;
• De vorming van speekselstenen (samengeklonterde kalkdeeltjes), die de afvoer van speeksel belemmeren waardoor een ontsteking kan ontstaan. Deze speekselstenen kunnen bijvoorbeeld ontstaan bij het gebruik van bepaalde medicijnen en bij uitdroging.

Diabetes

Diabetes kan gevolgen hebben in het hele lichaam en allerlei complicaties geven, zowel op de korte als de lange termijn. Door diabetes kan bijvoorbeeld een 'droge mond' ontstaan, een tekort aan speeksel. Dit kan weer leiden tot infecties en meer gaatjes in het gebit.

Syndroom van Sjögren

Het syndroom van Sjögren is een auto-immuunziekte, waarbij vooral traan- en speekselklieren ontstoken raken. De klachten bij het syndroom van Sjögren verschilt van persoon tot persoon.Toch zijn er een aantal klachten die bij vrijwel iedereen met dit syndroom voorkomen zoals droogte van vooral de ogen en de mond en vermoeidheid en spier- en gewrichtsklachten. Bij dit syndroom kan de productie van speeksel door de ontstoken speekselklieren afnemen of van minder goede kwaliteit zijn. Sommige patiënten met dit syndroom hebben vrijwel altijd een droge mond en keel en kunnen last hebben van kauw- en slikproblemen. Ook kan iemand 's nachts wakker worden van een droge mond en zijn tong kan 's morgens vastgeplakt zitten aan het gehemelte. Verder kan iemand last krijgen van:

• een branderig gevoel in de mond;
• gesprongen lippen en gescheurde mondhoeken;
• droge hoest en een geïrriteerde, branderige keel;
• verlies van smaak of het niet kunnen verdragen van bepaalde smaken;
• zwelling van de grotere speekselklieren;
• versneld optreden van tandbederf;
• meer kans op schimmelinfecties in de mond, ook wel 'spruw' genoemd;
• droge neusslijmvliezen met verandering in ruiken en proeven; en
• slechte adem.

Neveneffect van bepaalde medische behandelingen

Door bijvoorbeeld chemotherapie of bestraling van kanker in het hoofd-hals gebied, kan er schade aan de speekselklieren worden veroorzaakt waardoor de speekselproductie (soms drastisch) kan teruglopen.

Schade aan de zenuwen

Droge mond kan een gevolg zijn van schade aan de zenuwen in het hoofd-hals gebied die iemand kan hebben opgelopen als gevolg van een verwonding of een operatie.

Uitdroging (dehydratie)

Omstandigheden die kunnen leiden tot dehydratie zijn koorts, overmatig zweten, braken, diarree, bloedverlies en brandwonden.

Chirurgische verwijdering

Chirurgische verwijdering van speekselklieren als behandeling van speekselkliertumoren.

Leefstijlfactoren: door de mond ademen, stress

Roken kan de speekselproductie beïnvloeden en een droge mond verergeren. Veelvuldig ademhalen door de mond kan ook bijdragen aan het probleem. Soms kan een neusverkoudheid het ademhalen bemoeilijken, waardoor iemand tijdelijk door zijn mond gaat ademen, vooral 's nachts, met als gevolg dat hij bij het opstaan een droge mond heeft. Ook kan onvoldoende drinken,
angst en aanhoudende stress voor een droge mond zorgen.

Droge mond 's nachts

Het door de mond ademen is de primaire boosdoener van het hebben van een droge mond 's nachts. Ademen door je mond wordt vaak veroorzaakt door het volgende:

• Gebruik van een occlusiespalk of een bijtspalk, of andere orthodontische apparaten.
• Het dragen van een CPAP-masker als onderdeel van de behandeling van slaapapneu.
• Snurken als gevolg van een allergie of verkoudheid kan ervoor zorgen dat het weefsel in de neus opzwelt, waardoor je 's nachts gemakkelijker door je mond kunt ademen.
• Ademhalingsmoeilijkheden: verstopte neusholtes door chronische sinusitis (bijholteontsteking), of een afwijkend neustussenschot.

Bovendien kunnen al deze klachten worden verergerd door een droge atmosfeer die wordt veroorzaakt door centrale verwarming of airconditioning.

Droge mond verhelpen en behandelen

Er zijn meerdere manieren om een droge mond te verhelpen.

Verandering van medicijnen

Hoe kan een droge mond behandeld worden? Als een droge mond wordt veroorzaakt door bepaalde medicijnen, overleg dan met de (huis)arts over een oplossing. Mogelijk zal de arts een ander medicijn voorschrijven of de dosering aanpassen.

Speekselproductie verbeteren

Het verbeteren van de speekselproductie bij beginnende klachten zijn onder andere:

• Zuigen op suikervrije snoep of het kauwen op suikervrije kauwgom. Dit bevordert de speekselaanmaak, omdat kauwen de speekselklieren stimuleert.
• Eet wortels, komkommer of selderij; deze voedingsmiddelen stimuleren de speekselproductie.
• De mond regelmatig bevochtigen met kleine slokjes water. Dit houdt de mond vochtig.
• Beperk het gebruik van koffie, alcohol en suiker- en koolzuurhoudende dranken.
• Adem zoveel mogelijk door de neus en zo min mogelijk door de mond.
• Vermijd erg warme of koude dranken.
• Vermijd pittig of kruidig voedsel.
• Zuig op ijsblokjes: Het ijs smelt langzaam in de mond en bevochtigt zodoende je mond.

Kunstmatig speeksel

Bij gevorderde klachten kan het gebruik van kunstmatig speeksel uitkomst bieden. Het gebruik van een goede speekselvervanger met zowel een smerende als een beschermende werking, kan veel klachten die gepaard gaan met een droge mond verminderen.

Tandartscontrole

Ga regelmatig naar de tandarts voor een controlebezoek, ook als er (nog) geen klachten zijn. Door vroegtijdige controle kunnen in veel gevallen ingrijpende behandelingen worden voorkomen.

Preventie en voorkomen

Een droge mond is vaak te voorkomen door een aantal maatregelen te nemen:

• Drink 2 liter water per dag. Dit is hetzelfde als acht glazen.
• Gebruik een luchtbevochtiger in je huis, vooral in de slaapkamer.
• Adem door je neus in plaats van door je mond.
• Neem geen geneesmiddelen die een droge mond veroorzaken. Deze omvatten diuretica, antihistamine en decongestanten (een middel dat gezwollen slijmvliezen doet slinken). Je arts kan je helpen bij het vinden van een ander geneesmiddel.
• Vermijd cafeïnehoudende dranken, tabak en alcohol, welke stuk voor stuk kunnen zorgen voor een droge mond en keel.

Lees verder

• Mondbranden of brandende mond syndroom: symptomen en oorzaak
• Candida-infectie van de mond (spruw): symptomen en oorzaak
• Droge tong: symptomen, oorzaken, behandeling en preventie
• Mond-tong aandoeningen: aften/zweertjes/ontsteking en pijn
• Droge keel: oorzaken droge keel, mond en neus & wat te doen?