Scheelzien, scheel kijken en loensen: operatie en genezen

Scheelzien (strabisme) of scheel kijken is een afwijking van de stand van de ogen, waarbij de ogen niet op hetzelfde fixatiepunt gericht kunnen worden. Het ontstaat meestal op kinderleeftijd, maar scheelzien kan ook bij volwassenen optreden. Scheelzien komt naar schatting bij 3 tot 5% van de Nederlandse bevolking voor. Er is geen duidelijk verschil tussen jongens en meisjes. Bij vermoeden van scheelzien is altijd verwijzing naar een orthoptist geboden. Orthoptie is de leer van het 'goed' of 'recht' zien.

• Wat is scheelzien?
• Strabisme
• Vormen van scheelzien
• Verschijnselen van scheelzien
• Symptomen
• Moeilijk te herkennen
• Lui oog
• Pseudostrabisme
• Oorzaak van scheelzien
• Onderzoek en diagnose
• Het begint met een bezoek aan de oogarts
• De oogtest: een kijkje in de wereld van je ogen
• Het stellen van de diagnose
• Soms verder onderzoek
• Behandleing van scheelzien
• Orthopist
• Scheelzien: operatie
• Luie oog behandelen
• Controles
• Prognose
• De behandeling maakt het verschil
• Langetermijnresultaten
• Leven met scheelzien
• Complicaties
• Dieptezicht kan een uitdaging worden
• Lui oog (amblyopie) kan zich ontwikkelen
• Dubbelzien kan opspelen
• Hoofdpijn en oogvermoeidheid
• Preventie

Wat is scheelzien?

Strabisme

De medische benaming van scheelzien is 'strabisme'. Scheelzien is een aandoening waarbij een kind niet zijn beide ogen op één fixatiepunt kan richten. Het scheelziende oog kan naar binnen, naar buiten, naar boven of naar beneden gericht staan. Een combinatie hiervan is ook mogelijk. Scheelzien kan bij kinderen van 16 à 18 weken leiden tot het ontwikkelen van een lui oog (amblyopie). Geschat wordt dat scheelzien bij 2-5 procent van de kinderen voorkomt. De aandoening kan ook bij volwassenen optreden.

Vormen van scheelzien

Het scheelzien kan op verschillende manieren plaatsvinden:

• Binnenwaartse richting (esotropia);
• Buitenwaartse richting (exotropia);
• Naar boven (hypertropia); of
• Omlaag (hypotropia).

Verschijnselen van scheelzien

Symptomen

Vlak na de geboorte hebben veel baby's een wisselende licht divergente oogstand, waarbij één oog naar buiten staat gedraaid. Dit zal zich vaak in de eerste drie levensmaanden herstellen. Wel kan een steeds aanwezige sterke afwijking van de oogstand in de eerste maanden wijzen op een onderliggende aandoening. Na de leeftijd van drie maanden is ieder scheelzien pathologisch.

Moeilijk te herkennen

Scheelzien is vaak moeilijk te herkennen door ouders. Bij sommige kinderen is het scheelzien soms wel en soms niet aanwezig. Er zijn kinderen die alleen scheel kijken als ze vermoeid zijn. Een kind kan alle kanten op scheel kijken: het schele oog kan naar buiten kijken, naar binnen, naar boven, naar onderen of daar tussenin.

Lui oog

Bij scheelzien treedt een lui oog op. Een kind dat scheel kijkt, ziet dubbel en dat is enorm lastig. De hersenen van het kind herstellen dit probleem door het beeld dat afkomstig is van het schele oog te onderdrukken. Het kind kijkt in dat geval nog maar met één oog en ziet dan niet meer dubbel. Het uitgeschakelde wordt een 'lui oog' genoemd, omdat het niet meer leert kijken waardoor de gezichtsscherpte allengs afneemt.

Pseudostrabisme

Er kan ook sprake zijn van pseudostrabisme, dat is schijnbaar scheelzien. Hierbij wordt de indruk gewekt dat er sprake is van scheelzien, bijvoorbeeld als gevolg van een brede neusrug.

Oorzaak van scheelzien

Scheelzien kan verschillende oorzaken hebben; zowel erfelijke als omgevingsfactoren kunnen een rol spelen. Bij omgevingsfactoren kan gedacht worden aan oogheelkundige afwijkingen (als één of meer van de zes oogspiertjes waarmee het oog vastzit in de oogkas te lang zijn of juist te kort, kan het oog scheeftrekken en scheel kijken), hersenzenuwaandoeningen (de oogspieren worden aangestuurd door hersenzenuwen), vroeggeboorte, roken tijdens de zwangerschap, enz. Een kind kan ook scheelzien door een verschil in sterkte tussen beide ogen, waardoor hij er dan niet in slaagt om de ogen goed te richten.

Onderzoek en diagnose

Scheelzien of strabisme kan in het begin misschien moeilijk op te merken zijn, vooral bij kinderen. Maar zodra je merkt dat één oog niet helemaal in dezelfde richting kijkt als het andere, weet je dat het tijd is om in actie te komen. Het onderzoek en de diagnose zijn essentieel om te begrijpen wat er precies aan de hand is en hoe je het kunt aanpakken.

Het begint met een bezoek aan de oogarts

De eerste stap is een bezoek aan de oogarts. Je merkt misschien dat je kind moeite heeft om zijn ogen op één punt te richten, of dat een oog soms lijkt weg te draaien. De oogarts zal eerst je verhaal aanhoren—wanneer je het scheelzien voor het eerst hebt opgemerkt en of er andere klachten zijn zoals hoofdpijn of dubbelzien. Dit helpt om een duidelijk beeld te krijgen van wat er aan de hand is.

De oogtest: een kijkje in de wereld van je ogen

Tijdens het onderzoek zal de oogarts verschillende tests uitvoeren. Eerst kijkt hij naar hoe de ogen bewegen en hoe ze samenwerken. Dit gebeurt met eenvoudige opdrachten zoals een object volgen met de ogen. Het is alsof je ogen een kleine dans uitvoeren, en de oogarts bekijkt hoe goed ze in de maat blijven.

Vervolgens kan de arts een speciale bril gebruiken om te kijken hoe goed elk oog afzonderlijk ziet. Je kijkt naar letters op een bord, en de oogarts verandert de lenssterkte om te zien of er sprake is van een brilafwijking die het scheelzien veroorzaakt of verergert.

Het stellen van de diagnose

Op basis van deze tests stelt de oogarts een diagnose. Scheelzien kan in verschillende vormen voorkomen—het ene oog kan bijvoorbeeld naar binnen draaien (esotropie) of naar buiten (exotropie). De arts legt uit wat er precies gebeurt in de ogen en welke spieren mogelijk niet goed samenwerken.

Soms verder onderzoek

Als de oorzaak nog niet helemaal duidelijk is, kunnen verdere onderzoeken volgen, zoals een oogscan of een controle van de oogdruk. Soms wordt een orthoptist ingeschakeld, een specialist die zich richt op de oogspieren en samenwerking tussen de ogen. Het voelt een beetje alsof je een team van experts inschakelt om het probleem vanuit alle hoeken te bekijken.

Behandleing van scheelzien

Orthopist

De ogen van ieder kind worden in de eerste levensjaren een aantal keer gecontroleerd tijdens de bezoeken aan het consultatiebureau. Dit gebeurt aan de hand van een vast onderzoeksprogramma. Vroege opsporing en behandeling zijn essentieel voor het voorkomen van een lui oog. Een kind dat scheel ziet wordt verwezen naar de orthoptist. Dit is een paramedicus die zich bezighoudt met een specifiek gedeelte van de oogheelkunde, zoals scheelzien.

Scheelzien: operatie

Bij een groot deel van de scheelziende kinderen wordt de oogstand verbeterd door middel van een operatie, in medische termen een 'strabismusoperatie' genoemd. Bij een scheelzienoperatie worden een aantal oogspieren die het oog bewegen en aan de buitenkant van de oogbol vastzitten, verzwakt of versterkt door ze te verplaatsen of in te korten. In veel gevallen wordt aan beide ogen geopereerd en meestal aan meerdere spieren per oog. De bedoeling is om de scheve oogstand zo recht mogelijk te krijgen, waardoor de ogen beter gaan samenwerken. De operatie duurt ongeveer drie kwartier en vindt plaats onder algehele narcose. Enkele maanden na de operatie kan pas het uiteindelijke resultaat beoordeeld worden.

Luie oog behandelen

Voordat tot een oogstandcorrectie wordt overgegaan, is het noodzakelijk dat eerst het luie oog behandeld worden. Dit kan enige tijd in beslag nemen. Er zijn grofweg drie mogelijke behandelingen van het luie oog:

• Afplakken van het goede oog, waardoor het luie oog gestimuleerd wordt;
• Druppelen van het goede oog, zodat het luie oog wordt gestimuleerd te kijken;
• Voorschrijven van een bril in combinatie met afplakken of druppelen van het goede oog.

Controles

De orthoptist zal door middel van controles het verloop van de behandeling controleren en afhankelijk van de voortgang het verdere beleid bepalen.

Prognose

Wanneer je de diagnose scheelzien (strabisme) krijgt, kan dat in eerste instantie wat zorgen oproepen. Je vraagt je misschien af wat dit betekent voor je zicht en of het ooit zal verbeteren. Gelukkig is de prognose van scheelzien vaak positief, zeker als je er op tijd bij bent en de juiste stappen onderneemt.

De behandeling maakt het verschil

Met de juiste behandeling kun je veel bereiken. Denk aan een bril die je ogen helpt om beter samen te werken, oogspieroefeningen die de samenwerking versterken, of zelfs een operatie als dat nodig is. Het is alsof je ogen een trainingsprogramma krijgen, waardoor ze weer in de juiste richting gaan staan. Hoe eerder je begint met de behandeling, hoe groter de kans dat je ogen zich kunnen herstellen en weer in harmonie kunnen samenwerken.

Langetermijnresultaten

Voor de meeste mensen is scheelzien goed te corrigeren, vooral als je jong bent. Bij kinderen is de kans op volledig herstel het grootst, omdat hun ogen en hersenen nog volop in ontwikkeling zijn. Maar ook op latere leeftijd kun je met de juiste behandeling flinke verbeteringen zien. Het kan wat tijd en geduld vergen, maar de resultaten zijn vaak de moeite waard. Het is alsof je ogen langzaam maar zeker leren om weer samen op één lijn te staan.

Leven met scheelzien

Soms kan scheelzien, zelfs na behandeling, blijven bestaan. Dit hoeft niet per se je leven te belemmeren. Veel mensen leren er prima mee omgaan, vooral als het scheelzien subtiel is en de behandeling helpt om complicaties zoals dubbelzien te voorkomen. Het belangrijkste is dat je zicht zo optimaal mogelijk blijft, zodat je zonder beperkingen door het leven kunt gaan.

Complicaties

Scheelzien (strabisme) lijkt in eerste instantie misschien alleen een cosmetisch probleem, maar er kunnen zeker complicaties optreden als het niet goed wordt behandeld. Het is belangrijk om te weten wat er kan gebeuren, zodat je op tijd actie kunt ondernemen en je ogen gezond kunt houden.

Dieptezicht kan een uitdaging worden

Als je ogen niet goed samenwerken, kan het moeilijk zijn om afstanden goed in te schatten. Dit wordt ook wel een probleem met het dieptezicht genoemd. Het is alsof je ogen niet dezelfde 'film' kijken, waardoor je moeite kunt hebben om bijvoorbeeld een bal te vangen of veilig over straat te lopen. Deze beperking in dieptezicht kan het dagelijks leven behoorlijk lastig maken.

Lui oog (amblyopie) kan zich ontwikkelen

Een van de meest voorkomende complicaties van scheelzien is de ontwikkeling van een lui oog, ook wel amblyopie genoemd. Dit gebeurt wanneer het brein zich teveel gaat richten op het sterkere oog en het andere oog minder gebruikt. Het gevolg is dat het zwakkere oog achterblijft in zijn ontwikkeling, wat kan leiden tot blijvend slecht zicht. Het is alsof je één oog steeds meer vergeet te gebruiken, waardoor het langzaam zijn kracht verliest.

Dubbelzien kan opspelen

Wanneer je ogen niet in dezelfde richting kijken, kunnen je hersenen moeite hebben om de beelden die elk oog ziet samen te voegen. Dit kan leiden tot dubbelzien, wat niet alleen vervelend is, maar ook je concentratie en alledaagse activiteiten verstoort. Stel je voor dat je probeert te lezen of tv te kijken, maar telkens twee overlappende beelden ziet—het maakt alles een stuk ingewikkelder.

Hoofdpijn en oogvermoeidheid

De constante inspanning die je ogen moeten leveren om samen te werken, kan leiden tot chronische hoofdpijn en vermoeide ogen. Het voelt soms alsof je hersenen overuren draaien om alles in balans te houden, wat uiteindelijk kan uitmonden in ongemak en pijn.

Preventie

Neem de volgende maatregelen in acht:

• Vroege screening: Laat je ogen of die van je kind regelmatig controleren, vooral in de vroege kinderjaren. Vroege detectie van scheelzien kan helpen om complicaties te voorkomen.
• Correctie van brilafwijkingen: Draag een bril of contactlenzen als dat nodig is om brekingsfouten zoals bijziendheid of verziendheid te corrigeren. Dit kan helpen om de ogen gelijkmatig te belasten.
• Oogspieroefeningen: Doe regelmatig oogspieroefeningen om de samenwerking tussen de ogen te versterken, vooral als er een aanleg is voor scheelzien.
• Bescherming tegen oogletsel: Bescherm je ogen tijdens sport of andere risicovolle activiteiten om letsel te voorkomen dat scheelzien kan veroorzaken.
• Vroege behandeling van ooginfecties: Behandel ooginfecties en ontstekingen direct om te voorkomen dat deze leiden tot scheelzien.
• Gezonde levensstijl: Zorg voor een gezonde voeding en levensstijl om de algehele gezondheid van de ogen te ondersteunen.

Lees verder

• Lui oog: symptomen baby, kind, volwassenen + behandeling
• Glaucoom: symptomen, behandeling en glaucoom operatie
• Oogaandoeningen: rood oog/rode ogen; jeuk/afscheiding/tranen
• Blauw oog: symptomen, oorzaken en behandeling blauwe plek
• Blefaritis of ooglidontsteking: symptomen en behandeling