Psychische veranderingen bij vrouwen in de overgang

De overgang kan een lastige periode in een vrouwenleven zijn. Aan het einde van haar vruchtbare leven krijgt een vrouw door de wisselende hormoonspiegels te maken met allerlei symptomen die een nieuwe levensfase inluiden. Het zijn niet alleen fysieke klachten die het leven van deze vrouwen sterk beïnvloeden, de emotionele kant van de overgang heeft minstens zoveel invloed. Veel vrouwen denken gek te worden. Ze herkennen zichzelf niet meer. Depressiviteit en angst zijn veelgehoorde klachten van vrouwen in de overgang. Ook stemmingswisselingen komen veel voor. Vrouwen hebben nogal eens een kort lontje, ze krijgen spontaan huilbuien en hun incasseringsvermogen en draagkracht zijn niet meer wat ze zijn geweest.

• Wanneer kom je in de overgang?
• Beginnende overgangsklachten
• Lichamelijke symptomen van de overgang
• De psychische kant van de overgang
• Welke psychische verschijnselen kunnen in de overgang voorkomen?
• Depressieve gevoelens
• Angst, onrust en paniek
• Stemmingswisselingen
• Snel boos
• Huilbuien
• Uitgezorgd
• Veranderingen in het leven van vrouwen
• Hulp in de overgang
• Herkenning en erkenning

Wanneer kom je in de overgang?

Veel mensen weten niet wanneer bij vrouwen de overgang zich aandient. Vaak wordt aangenomen dat dat rond de leeftijd van vijftig jaar het geval is, de gemiddelde leeftijd waarop bij vrouwen de menstruatie stopt is in Nederland namelijk 51 jaar. Echter, vanaf ongeveer de leeftijd van 35 jaar veranderen de hormoonspiegels bij vrouwen al en kunnen vrouwen al (vroege) overgangssymptomen ervaren. Soms geleidelijk, soms abrupter, gaan de hoeveelheden van de hormonen oestrogeen en progesteron schommelen. Ze worden steeds lager en ook de verhoudingen kunnen veranderen. Veel vrouwen die nog gewoon menstrueren en nog geen vijftig zijn krijgen van hun huisarts te horen dat ze iets anders hebben, dat ze nog niet in de overgang kunnen zijn. Ze menstrueren immers nog regelmatig. Huisartsen herkennen de klachten dan niet als overgangsklachten.

Beginnende overgangsklachten

Een groot aantal vrouwen ervaart al vanaf hun veertigste de eerste overgangsklachten. Hierbij moet men niet alleen denken aan de bekende opvliegers en minder goed slapen. Het lichaam van de vrouw verandert ingrijpend in de fase van de preovergang, de overgang en na de menopauze. Men spreekt van menopauze als een vrouw een jaar lang niet meer gemenstrueerd heeft.

Lichamelijke symptomen van de overgang

Er is een hele lijst van lichamelijke en psychische symptomen die het leven van een vrouw danig op zijn kop kunnen zetten. Wat betreft de lichamelijke symptomen kunnen we hierbij denken aan opvliegers, slecht slapen, spier- en gewrichtspijn, droge ogen, misselijkheid en nog veel meer. Sinds enkele jaren wordt hier meer aandacht aan gegeven. Er verschijnen anno 2020 steeds meer boeken en websites en de gynaecologen gaan zich hier meer in specialiseren. Ook zien we dat er in Nederland steeds meer vrouwenpoli's komen die zich met de overgang bezighouden.

De psychische kant van de overgang

Behalve dus de opvliegers, het slechter slapen en de andere genoemde symptomen, kunnen vrouwen last krijgen van psychische verschijnselen in en door de overgang. Dat is minder bekend. Omdat de overgang lange tijd in de taboesfeer heeft gezeten en vrouwen eerder het etiket burn-out of depressie opgeplakt kregen, zijn de psychische veranderingen van de overgang anno 2020 nog altijd een ondergeschoven kindje. Dit is geheel ten onrechte omdat een grote groep vrouwen in Nederland en daarbuiten last heeft van deze klachten. Het leven is soms zelfs zeer zwaar door depressies of angsten en functioneren in de maatschappij lukt dan niet meer.

Welke psychische verschijnselen kunnen in de overgang voorkomen?

Veel psychische klachten die door het veranderen van de hormoonspiegels bij vrouwen in de overgang voorkomen, komen ook buiten de overgang voor. Daarom wordt, ten onrechte, niet altijd aan de overgang gedacht. Bij veel vrouwen die de diagnose depressie, burn-out of angststoornis krijgen, wordt over het hoofd gezien dat zij door de overgang dezelfde symptomen kunnen krijgen als bij dergelijke diagnoses, maar dat de oorzaak dan niet (alleen) in werk of persoonlijke omstandigheden ligt, maar (ook) gezocht moet worden in de veranderingen die vrouwen doormaken als de hoeveelheden oestrogeen en progesteron in hun lichaam lager worden.

Depressieve gevoelens

Door de schommelende hormonen kan het serotonineniveau bij vrouwen verstoord raken. Serotonine is een stofje in de hersenen dat ervoor zorgt dat mensen zich goed voelen, een soort gelukshormoon. Door de verstoring hiervan voelen vrouwen zich depressief. Dat zij daarnaast te maken hebben met ouder worden, een veranderend lichaam, slecht slapen en fysieke klachten helpt natuurlijk niet mee. De draagkracht neemt bij vrouwen met het afnemen van hun vruchtbaarheid eveneens af. Dat kan ervoor zorgen dat zij zich bij tijd en wijlen heel verdrietig of depressief voelen. Het is goed om te weten waar die gevoelens vandaan komen. Vrouwen en ook artsen trekken vaak niet meteen de conclusie dat dit door de overgang kan komen. Als dat eenmaal wordt meegenomen in de overwegingen kan dat een opluchting zijn. Tegen dit soort depressieve episodes helpen antidepressiva lang niet altijd. Het kan een zoektocht zijn om de juiste remedie te vinden voor het verlichten van de klachten. Bovendien onderscheidt zich dit soort depressies van een normale klinische depressie doordat ze sterk samenhangen met de cyclus en de hormoonschommelingen van de vrouw. Zo kunnen ze wekenlang depressief zijn en zo trekt de zwarte wolk weer weg en voelen ze zich weer beter. In plaats van antidepressiva kan het toevoegen van hormonen bij een aantal vrouwen dan zorgen voor een verlichting van de klachten.

Angst, onrust en paniek

Een ander, veel voorkomend probleem is angst of onrust. Het begint vaak al in de ochtend als vrouwen wakker worden. Ze voelen zich gespannen. Hun lichaam zit vol met stress. In de ochtend is het hormoon cortisol het hoogst. Dat is het hormoon dat ervoor zorgt dat we de dag kunnen beginnen. Het maakt ons alert. In de overgang is door de verstoorde hormoonhuishouding vaak een hoog niveau van cortisol aanwezig in de ochtend. Dat geeft dat opgefokte, gestreste gevoel.

Veel vrouwen ervaren ook angsten en paniekaanvallen. Alle fysieke klachten maken dat ze zich extreem veel zorgen gaan maken over hun lichaam. Ze gaan denken dat ze allerlei enge ziektes hebben. Sommige vrouwen durven geen auto meer te rijden of hebben paniekaanvallen die zomaar uit het niets lijken op te komen. Dit alles is echter terug te voeren op de veranderende hormoonhuishouding van de vrouw in de overgang.

Stemmingswisselingen

Wat specifiek is aan psychische klachten in de overgang en waarmee zij zich onderscheiden van psychische klachten die andere oorzaken hebben is dat ze nogal kunnen variëren. Voor sommige vrouwen geldt dat ze zich op een dag heel wisselend voelen en voor andere geldt dat ze zich soms dagen of weken slecht voelen om zich dan weer een tijdje OK te voelen. Dit kan te maken hebben met de cyclus van de vrouw. In eerste instantie kunnen vrouwen vaak nog aanwijzen wanneer hun slechte periodes plaatsvinden: voor, tijdens of na de menstruatie. Met het veranderen van de menstruatie en de hormonen, wordt dit echter steeds moeilijker en is het tamelijk onvoorspelbaar wanneer een depressieve of angstige periode zich zal aandienen.

Snel boos

Een ander symptoom bij overgangsvrouwen is dat zij een kort lontje kunnen krijgen. Door de hele fase van verandering met al zijn fysieke en geestelijke ongemakken, raken vrouwen sneller geprikkeld. Ze kunnen minder goed tegen licht en lawaai. Ook wordt het lastiger om aan meerdere zaken tegelijk aandacht te besteden. Brainfog is een term die weergeeft dat vrouwen een soort sluier van onwerkelijkheid over zich krijgen, waarin zij zich moeilijk kunnen concentreren. Ze leggen dan hun autosleutels in de koelkast, kunnen niet meer op namen komen, ze kunnen zich niet meer focussen en ga zo maar door. Niet vreemd dat vrouwen dan ook sneller geïrriteerd raken. Hun draagkracht is lager. Ze herkennen zich niet meer terug. Meer dan eens snauwen ze partner of kinderen af om zich dan later af te vragen wat er toch met hen aan de hand is.

Huilbuien

Ook vervelend zijn de plotseling opkomende huilbuien. In de maatschappij is niet geaccepteerd dat mensen huilen. Mannen moeten zich al helemaal groot houden, maar vrouwen ziet men liever ook niet spontaan in tranen uitbarsten. Toch ervaren veel vrouwen in de overgang dat de tranen snel vloeien. Soms is daar niet eens een aanleiding voor. Een algeheel emotioneel gevoel van verdriet kan zich meester van hen maken. Wanneer ze proberen uit te leggen wat er speelt, begrijpt de omgeving hier vaak niets van.

Uitgezorgd

De vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron worden ook wel de zorghormonen genoemd. Tijdens de vruchtbare periode van de vrouw zorgen deze hormonen ervoor dat ze kan zorgen voor haar partner en haar kinderen. Ze houdt het gezin draaiende en ook daarbuiten is ze vaak de zorgende factor. Met het afnemen van de hormonen neemt ook die neiging om te willen zorgen voor anderen vaak sterk af. Voor de omgeving is dit vreemd en lastig want die is gewend dat de vrouw altijd klaarstaat om alles voor ze te doen. Nu krijgt zij sterk het gevoel dat ze dat allemaal niet meer wil en dat er nu een tijd aanbreekt waarin ze voor zichzelf wil leven. Niet zelden leidt dit tot stress binnen relaties en gezinnen. Als die gezinnen ook nog uit pubers bestaan wordt het al helemaal lastig, want bij die pubers zijn de hormonen ook flink aan het veranderen. Kortom, de overgang is een ingrediënt voor sociale en emotionele problemen in het leven van een vrouw.

Veranderingen in het leven van vrouwen

Vrouwen krijgen ook nogal eens het verlangen om veranderingen in hun leven aan te brengen. Ze zijn uitgekeken op hun partner of hun werk. Ze willen nog een keer een nieuwe carrière of studie beginnen. Het is tijd voor henzelf geworden.

Hulp in de overgang

Helaas kan de overgang best lang duren, soms wel tot een jaar of vijftien. Het lukt dan niet altijd om daar zonder hulp van buitenaf doorheen te komen en dat hoeft ook helemaal niet. In Nederland is het mogelijk de hulp van een overgangsconsulent of gynaecoloog in te roepen. Vrouwenpoli's zijn verspreid over het land aanwezig om vrouwen te helpen die een zware overgang kennen. Het kan een zoektocht voor vrouwen zijn om weer in balans te komen. Ze kunnen geholpen worden met medicatie (hormoonsuppletie), psychologische hulp, natuurlijke middelen, voedingssupplementen, leefstijlveranderingen en nog veel meer.

Herkenning en erkenning

De overgang is een levensveranderende fase voor vrouwen. Dit kan tot veel verwarring leiden en veel vrouwen ervaren verdriet en onzekerheid. Het helpt als ze weten waar hun klachten vandaan komen en dat ze niet de enige zijn, die hiermee kampen. Dit verklaart wellicht het toenemende aantal fora en groepen waarin vrouwen hun ervaringen over de overgang kunnen delen.

Lees verder

• Bruikbare tips voor vrouwen in de overgang
• Hormoongebruik in de overgang: de voor- en nadelen
• Het hormoonbalansdieet van Ralph Moorman
• Hoe lang duurt de overgang bij vrouwen?
• Burn-out of in de overgang: overgangsklachten niet herkend