Gortdroge mond door medicijnen: waarom mindere vochtigheid?

Neemt men medicatie in, dan kan het voorkomen dat de mond zeker tijdens de slaap gortdroog wordt. Men wordt wakker met een vervelende kriebel, hoest of smaak en men moet geregeld water drinken. Het kan daardoor de nachtrust behoorlijk verstoren. Welke medicatie kan zoal een droge mond veroorzaken, hoe ligt daar vaak een verstoord acetylcholinegehalte aan ten grondslag en wat kan eraan worden gedaan?

Droge mond door medicijnen

• Wakker worden met droge mond
• Xylometazoline
• Levodopa, Menodopa
• Antihistamine
• Antidepressiva
• Antihypertensiva
• Wat te doen bij droge mond door medicijnen?

Wakker worden met droge mond

Het hebben van een droge mond wordt Xerostemie genoemd, waarbij speekselklieren onvoldoende vloeistoffen afgeven. Meestal geeft het tijdens de slaap veel overlast, omdat men met een droge keel hoestend wakker wordt. Het kan door afwijkingen aan de speekselkliertjes worden veroorzaakt en kan het bij het ouder worden relatief vaker voorkomen. Daarnaast vormt de inname van zekere medicatie ook aanleiding voor het hebben van Xerostemie. Hoe wordt een gort droge mond veroorzaakt door medicatie?

Xylometazoline

Dit medicijn wordt voorgeschreven indien men een ontstoken neusslijmvlies heeft, ernstige verkoudheid of een heftig lopende natte neus. Het zorgt ervoor dat gezwollen slijmvliezen in de neus slinken (lit.1), zodat vloeistofaanvoer vermindert of stilvalt. Ondanks dat het is bedoeld voor de neus slijmvliezen, heeft het ook invloed op speekselklieren in de mond. De afgifte neemt af en dat kan zeker tijdens de slaap met open mond tot heftige uitdroging leiden. De persoon zal daardoor geregeld wakker worden met een droge kriebelende keel, gehemelte en tong. Er zal in dat geval geregeld water worden ingenomen om de conditie te verminderen. Indien men is gestopt met de inname van Xylometazoline (Otrivin) zal meestal de afgifte van speeksel weer toenemen. Let wel dit medicijn is te verkrijgen in pilvorm en spray.

Levodopa, Menodopa

Heeft men Parkinson, dan is er sprake van een onbalans tussen het aandeel dopamine en acetylcholine. Acetylcholine wordt door zenuwuiteinden afgegeven, waarna het door spierreceptoren wordt opgevangen. Het geeft instructies af om een proces in gang te zetten. Denk aan het samentrekken van een spier of de afgifte van een vloeistof. De tegenhanger hiervan is dopamine. Normaal moeten deze twee stoffen in een balans zijn, zodat het lichaam normaal functioneert. Indien acetylcholine de overhand neemt (door onvoldoende dopamine), dan zal het lichaam beginnen te trillen, beven en schudden. Parkinson wordt behandeld met Levodopa danwel Menodopa. Indien die behandeling aanslaat, dan zal het acetylcholinegehalte sterk dalen. Trillingen worden minder, maar ook speekselklieren worden minder aangestuurd.

Antihistamine

Tijdens heftige allergische reacties wordt door mestcellen overmatig veel histamine aangemaakt. Het leidt tot versnelde vaatwand-drukspanningsverlies, waarnaast de ademhalingswegen gaan dichtzitten. Dit leidt tot acute problemen met de ademhaling, waarnaast shock, coma of de dood kan optreden (meest heftige reactie). Door antihistamine in te nemen wordt de invloed van allergische reacties afgezwakt. Omdat antihistamine een anticholinerge reactie geeft, zal acetylcholine minder actief zijn (lit.2). Het leidt onder andere tot droge ogen en een droge mond, doordat traan- en speekselklieren onvoldoende worden geactiveerd.

Antidepressiva

Om depressiviteit te kunnen behandelen wordt bijvoorbeeld SSRI en/ of TCA voorgeschreven. Selectieve serotonine-heropnameremmer zorgt ervoor dat opname van serotonine wordt tegengewerkt, zodat meer serotonine in het lichaam blijft. Denk aan Paroxetine of Fluvoxamine. Bij Tricyclische antidepressiva wordt de heropname van noradrenaline en/ of serotonine geremd. Denk aan Amitriptyline of Nortriptyline (lit.3). Indien beide stoffen in grotere hoeveelheid aanwezig zijn, dan neemt de lichamelijke tevredenheid toe. Op die manier worden depressieve klachten onderdrukt. Omdat serotonine ook is gerelateerd aan het dopaminegehalte (rustgever), is het van invloed op acetylcholine (activeerder). Kliertjes worden minder goed geactiveerd, waardoor minder vloeistoffen, slijmen en speeksel worden afgescheiden. Naast een droge mond kan het ook leiden tot oncontroleerbare smakgeluiden.

Antihypertensiva

Bij hartproblemen of een hoge bloeddruk worden antihypertensiva gebruikt, zoals ACE-remmers. Daarbij wordt de renine-angiotensine-aldosteron cyclus minder actief. Angiotensine is van invloed op de spanning rondom de vaatwand en bepaalt eveneens hoeveel weerstand het bloed heeft. Minder angiotensine leidt tot een afname van vaatwandspanning resulterend in een lagere bloeddruk. Het hart hoeft daardoor minder actief te zijn. Tussen angiotensine en acetylcholine zit eveneens een wisselwerking. Indien het lichaam veel angiotensine heeft, wordt meer acetylcholine als remmer aangemaakt. Neemt het angiotensine gehalte door medicatie af, zal er relatief ook minder acetylcholine aanwezig zijn, danwel kan het gehalte verder ontregeld raken(lit.4).

Wat te doen bij droge mond door medicijnen?

Uit voorgaande blijkt dat een dalend acetylcholinegehalte de primaire veroorzaker is van afnemende speekselklier activiteit. Wordt droogte veroorzaakt door medicatie, dan is het altijd de vraag of men met de inname kan stoppen. Medicatie om een lopende neus aan te pakken is tijdelijk en dus wordt er met een paar dagen inname mee gestopt. Dit is wat anders als het om antihistamine, antidepressiva of antihypertensiva gaat, waar men vaak niet zomaar mee kan stoppen. Het is dan de vraag in hoeverre alternatieve medicatie kan worden gevonden, zodat de speekselproductie minder wordt benadeeld. Blijft men klachten houden dan kan speeksel stimulerende medicatie worden overwogen. Daarnaast kan men een mondspray of bevochtigingsgel toepassen, zodat men langdurig een relatief vochtige mond of keel heeft.

Let wel voorgaande medicijnen zijn als voorbeeld genomen. Ook andere medicamenten kunnen een negatieve invloed uitoefenen op de speekselklieren en de vochtigheid in de mond. Lees daarom altijd de bijsluiter om op de hoogte te zijn van eventuele bijwerkingen.

Lees verder

• Syndroom van Sjögren: droge ogen, mond door klierontsteking
• Smakgeluiden en ongecontroleerde bewegingen door medicatie
• Ik heb een metaalsmaak in de mond, wat is het?