Xerostomie: onvoldoende speeksel, monddroogte en kloven tong

Voldoende speeksel is noodzakelijk om een gunstige bacteriële mondbalans te hebben als ook voor gezonde tanden en mondweefsel. Indien de verantwoordelijke klieren onvoldoende tot geen speeksel afgeven, dan kan extreme droogte langdurig aanhouden. De tong droogt uit, klooft, wondjes ontstaan, waarnaast eten en praten lastig gaan. Wat houdt xerostomie in, waardoor wordt het veroorzaakt en wat kan eraan worden gedaan?

Xerostomie

• Invloed van speeksel
• Waar zitten de klieren?
• Droogte
• Oorzaken xerostomie
• Syndroom van Sjögren
• Hoe te behandelen?

Invloed van speeksel

Het hebben van voldoende afgifte van speeksel onderhoudt de mond. De tong en het gehemelte blijven in goede staat, waarnaast ook een gunstige pH-waarde van toepassing is. Oftewel bij voldoende speeksel zal men een gezond mondklimaat hebben. Speeksel verzorgt de eerste vertering van voedsel om energie te krijgen. Indien we voedsel met speeksel kauwen wordt zetmeel in glucose omgezet, welke via de tongporiën worden opgenomen. Het onvoldoende of niet hebben van speeksel heeft dus direct invloed op de voeding van de mens. Wat voor invloed heeft xerostomie op de werking van de mond en wat kan men verder doen?

Waar zitten de klieren?

Het hebben van voldoende speeksel betekent dat de klieren goed werken. In de mond liggen een reeks van leidinguitgangen, alwaar de klieren speeksel aan de mond toevoegen. Het gaat daarbij om de volgende klieren (lit.1):

• oorspeekselklier: dit is de grootste klier en ligt voor het oor in de wang. De vloeistof wordt naast de achterste boventanden in de mond afgegeven;
• onderkaakspeekselklier: deze klier ligt in het zachte deel van de hals onder het kaakbot. Het mondt uit achter de onderste voortanden in twee kleine speekselafscheidende bultjes;
• ondertongspeekselklier: het ligt onder de tong, waarbij een reeks van uitgangetjes in een rij onder de tong zitten. Tezamen met de onderkaakspeekselklieruitgang aan weerszijden van de tong ziet het eruit als een v-vormige verhoging achter de ondertanden, welke van voor naar achter verbreedt.

Aanvullend gaat het om nog een reeks van kleine klieren, welke her en der speeksel in de mond afgeven. Maar wat als één of enkele klieren niet goed werken, waar komt dat door en wat kan eraan worden gedaan?

Droogte

Slapen met de mond open of lange gesprekken hebben, kunnen tijdelijke droogte veroorzaken. Het kan echter ook voorkomen dat het gehemelte, de mond, tong en keel continu te droog zijn. Dit heeft gevolgen voor de bacteriële omstandigheid van de mond. De tanden worden aangetast, waarbij de tandhals versneld tevoorschijn komt. De tong vertoont kloven en scheuren, waarnaast zwarte vlekken op de tong door haartong voorkomen. Daarnaast kunnen de droogte en scheurtjes leiden tot aanvullende ontstekingen en wondjes, waardoor de gesteldheid van de mond snel verslechtert. De persoon kan steeds slechter eten, waarnaast het spreken, ademen en slapen wordt bemoeilijkt. Men zal eveneens vaker klik- of smakgeluiden met de tong maken. Het komt relatief vaak voor, waarbij de overlast verschillende gradaties kan hebben. Het treft een derde van de zestigplussers, maar er wordt ook verondersteld dat een tiende van jongere generaties er in enige mate last van heeft (lit.2).

Oorzaken xerostomie

De klieren produceren het speeksel, waarna het via de speekselleidingen naar de mond wordt geleid en afgegeven. Er kan sprake zijn van een aandoening aan de speekselklier. Denk aan een vergroeiing of ontsteking, waardoor de aanmaak van de vloeistof ontregeld raakt. Aantasting van cellen geschiedt eveneens met het ouder worden, waardoor de oudere persoon steeds minder speeksel kan aanmaken. Ook in de afvoerende leidingen kan een obstructie of ontsteking van toepassing zijn. Daarnaast kan het liggen aan de overdracht van elektrische zenuwinformatie. De hersenstam stuurt deze basisfunctie aan, zodat speeksel wordt aangemaakt op het moment dat men daartoe is getriggerd. Denk aan het ruiken van lekker eten. Indien het signaal niet overkomt, dan zal de aanmaak uitblijven. Het kan gaan om zenuwdegeneratie (zoals bij Multiple Sclerose), maar ook door toedoen van antidepressiva of parkinsonmedicatie. In het laatste geval neemt men levodopa in om de invloed van acetylcholine te verminderen. Het resulteert in minder spierstimulerende stoffen, zodat trillingen afnemen. Dit kan eveneens invloed uitoefenen op de smeekselaanmaak, doordat de invloed van signaalstoffen afnemen. Uiteraard zijn er naast dit voorbeeld uiteenlopende medicamenten en ziekten, welke een negatieve invloed op de klieren kunnen uitoefenen.

Syndroom van Sjögren

Bij het hebben van een ontsteking aan de speekselklieren, kan het onder andere gaan om het syndroom van Sjögren. Dit kan ook aan de traanklieren voordoen, waardoor de persoon te droge ogen heeft. De ontsteking kan daarbij door verschillende redenen worden veroorzaakt. Naast een standaard ontsteking kan het immuunsysteem de kliercellen structureel aantasten. Vaak gaat het dan gecombineerd met een andere auto-immuunziekte. Denk aan reumatische artritis, reumatische sclerodermie, GPA, Myasthenia Graves, enzovoorts. Bij dit syndroom is geconstateerd dat er eveneens een relatie blijkt te zijn met het Non-Hodgkin lymfoom. Eén op de zestien personen (6,3%) met het syndroom heeft kans om deze kankersoort op den duur (tussen 3 tot 27 jaar) te ontwikkelen, waarbij het altijd om vrouwen gaat (lit.3).

Hoe te behandelen?

Meestal kan er niets tegen worden gedaan, behoudens een andere leefstijl aan te houden. Het is van belang om het goed nat te houden, waarnaast de nog werkende speekselklieren worden gestimuleerd om werkzaam te zijn. Denk aan speeksel stimulerende kauwgom. Daarnaast dient men een goede mondhygiëne toe te passen. Minimaal twee maal daags tandenpoetsen met antibacteriële tandpasta, de mond spoelen en regelmatig flossen. Daarnaast dient men pittig eten, roken, gashoudende dranken en alcohol te vermijden. Heeft men een bepaalde ziekte onder de leden dan dient het uiteraard met goede medicatie te worden behandeld. Mogelijk kan een wijziging van medicijn de mondproblemen verlichten.

Volg de tips van uw mondhygiënist om de invloed van een droge mond te minimaliseren.

Lees verder

• Teveel speeksel-aanmaak bij het zien of ruiken van eten
• Ernstige zwelling in de mond, speekselkliercyste en ranula